مقاله

«شعرهای مذهبی و شعرهای مربوط به ائمه(علیهم‌‌‌‌‌‌‌السّلام) را، به اصطلاحی که حالاها باب شده، تعبیر می‌کنند به«شعر آئینی». انصافاً شعرهای خوبی هم گفته می‌شود؛ لیکن اهداف و آرمان های انقلاب منحصر در اینها نیست. انقلاب یک مجموعه‌‌‌‌‌‌‌ای از ستاره‌‌‌‌‌‌‌های درخشان آرمانی را بالای سر ما قرار داده و ما را به حرکت و پرواز و جهش به سمت این نقاط نورانی دعوت کرده. ما هم امتحان کردیم، دیدیم می‌توانیم پرواز کنیم؛ دیدیم این پرواز ممکن است…

گستردگی و عظمت واقعه عاشورا و برجستگی شخصیت های این مقطع از تاریخ، به ویژه سلسله جنبان این حادثه با شکوه، حسین بن علی(ع)، موجب می شود در تشریح حوادث و وقایع عاشورا از سطح فراتر رویم و در باطن و روح اعمال و اقوال این بزرگان اندیشه کنیم. یکی از دیدگاه هایی که می شود از طریق آن این حادثه را واکاوی کرد، دیدگاه عرفانی است.

دربارۀ سبک و روش عزاداری، سؤالات و گاهی هم اشکالاتی مطرح شده و می شود که عدم پاسخگویی به آنها موجب خدشه دار شدن این مراسم مقدس می گردد. بنابراین، در ابتدا سؤالات را طرح می کنیم و سپس با استفاده از منابع حتی المقدور پاسخ قانع کننده ای برای آنها می یابیم.

نشانه های نمادین مذهبی در ایران، در باورهای باطنی و اعتقادات دینی مردم ریشه دارند و برای شناخت عمیق تر آنها باید فرهنگ و هنر اسلامی و باورداشت های دیرینه پیش از اسلام را مورد توجه قرار داد.

نوعی طبل عزاداری که در بوشهر مورد استفاده قرار می گیرد و آن را دمام می گویند. تعداد ده تا پانزده طبل کوچک از پوست گوسفند درست می شود و با چوب مخصوص به طول 30 و عرض 3 سانتی متر و ضخامت نیم سانتی متر به طرز خاصی به طبل کوبیده می شود. تعداد شش یا هشت عدد سنج که از جنس برنج و دایره مانند است و یک بوق که از شاخ آهو درست می کنند.

مقالۀ حاضر به دنبال پاسخ به این سوال است که در عزاداری های اخیر چه تغییراتی رخ داده است که مایۀ نگرانی قاطبۀ مؤمنان و روحانیان شده است. برای پاسخ به این سؤال، پس از بررسی انواع ادبی تراژدی، حماسه و مصیبت، نتیجه گرفته شده که یکی از تغییرات مهم در حوزۀ آثار ادبی عاشورا، تغییر از حماسه به تراژدی در سده های گذشته و تغییر از تراژدی به مصیبت در سال های اخیر است.

بازتاب واقعه کربلا در آثار شاعرانی چون سنایی، خاقانی، عطار، سعدی، مولانا و استاد شهریار با توجه به شرایط و اوضاع اجتماعی، سیاسی و مذهبی دوران شاعران یکی از مضامین قابل توجهی است که در دیوان این شعرا به چشم می خورد از محتوای اشعار این شاعران چنین بر می آید که واقعۀ کربلا دو بخش عمده را به خود اختصاص داده است:

واقعه عاشورا و شهادت مظلومانه سیدالشهداء و یاران باوفایش در کربلا، تأثیری حرکت آفرین در متن زندگی شیعه داشته و الهام بخش بسیاری از نهضت های حق علیه باطل بوده، به طوری که این واقعة دلخراش تأثیری شگرف در عرصه های مختلف هنری به ویژه نقاشی نیز به جای گذاشته است. در این میان نقاشی قهوه خانه ای و دیوارنگاری های بقاع متبرکه، به دلیل ارتباط نزدیک تر با نگرش ها و زندگی عامه جامعه، بیشترین تاثیر را از این واقعه دریافت نموده است.

هم زمان با بسط و گسترش اندیشه های صوفیانه در جهان اسلام از سدة هفتم هجری و نزدیکی تصوف و تشیع به یکدیگر، رویکردهای صوفیانه بر مقتل نگاری کربلا -همچنان که بر برخی دیگر از مکتوبات دینی و تاریخی- تأثیر گذاشته است.

انسان به‌عنوان موجودی که بخشی از نظام هستی متعلق به او است مجموعه حرکات و سکنات او می‌تواند از منظر فلسفی، جامعه‌شناختی و... مورد مداقه قرار گیرد. از ابعاد مربوط به این موجود کبیر و ناشناخته، حوادثی است که به‌اختیار و گاهی از روی اضطرار به دست او خلق می‌شود و در اصطلاح نام آن «تاریخ» است.