مقاله

در نوامبر ۱۹۳۲ اونینگ استاندارد روزنامه‌نگار انگلیسی خبری مبنی بر احتمال دیدار رضاشاه و آتاترک منتشر کرد و نوشت: «امسال شاه ایران به قصد دیدار رسمی و گفت‏وگو با آتاترک وارد ترکیه خواهد شد. احتمال صحت خبر مبنی بر دیدار دو دیکتاتور در شهر وان بسیار زیاد است. شاید در این دیدار رهبر دولتین به تفاهم مشترکی در خصوص کردها نائل شوند».

آنان که به طور جدّی و آکادمیک در حوزۀ دین‏شناسیِ تطبیقی و ادبِ فارسی مطالعه کرده‏ اند بی ‏تردید با کتاب‏ها و مقالات استاد فتح‌الله مجتبائی آشنایی دارند. به واقع دامنۀ دانش استاد چندان گسترده است که ذکر فهرست‏ وار آن نیز به درازا می‏کشد. از این رو، نگارندۀ این سطور که سال‌ها افتخار شاگردی استاد را در حوزۀ ادیان و عرفان تطبیقی داشته است، صرفاً به این وجه از شخصیت علمی استاد اشاره می‏ کند.

دکتر محمدعلی اسلامی ندوشن (زاده ۱۳۰۴) از بزرگترین نویسندگان ایران است که همواره در مسیر حقیقت‌جویی، عدالت‌طلبی، آزادی‌خواهی حرکت کرده و در زمینه‌های مختلف ادبی و اجتماعی آثار درخشانی پدیدآورده است. او که دانش‌آموخته حقوق بین‌الملل از دانشگاه سوربن پاریس است، غیر از مدت کوتاهی که به کار در دادگستری شیراز مشغول بوده، به تدریس در دانشگاه پرداخته، زندگی خود را به «قلم» بسته و کتاب‌های ارزشمند و پرباری را نوشته و ترجمه کرده است.

در بخشهای پیشین افزون بر صنایع لفظی و معنوی، به مواردی چون تکرار، مَثَل، تمثیل، پند، مفاخره، خطبه، شخصیّت‌‌سازی از طبیعت و اشیا، منش‌سازی و روانکاوی اشاره شد و شواهدی ذکر شد. اینک بخش پایانی به نقل از شاهنامة چاپ انجمن مفاخر. هنگامی که مردم در توران از سیاوش استقبالی گرم می‌کنند، سیاوش به یاد ایران می‌افتد و برای اینکه پیران متوجه غمش نشود، رو را به سوی دیگر می‌کند؛ ولی پیران به حال او پی می‌برد و از تأثر لب به دندان می‌گزد:

بیش از سیصد و پنجاه سال است كه خاورشناسان، اسلام‌شناسان و ایران‌شناسان كاركرده و ده‌ها هزار رساله و كتاب و مقاله تالیف كرده‌اند و طبعا ما ایرانی‌ها همیشه مترجم آثار این دانشمندان بودیم. پس از انقلاب اسلامی ایران ضرورت به وجود آمدن مركزی در ایران برای تحقیق در همه عرصه‌های فرهنگ ملی و اسلامی و همه مذاهب اسلامی و به‌ویژه مذهب تشیع كه مركز كوران حوادث بیداری اسلامی و انقلاب اسلامی شده بود پدید آمد كه در پی آن مركز دایره المعارف بزرگ اسلامی (مركز پژوهش‌های ایرانی و اسلامی) در اسفند 1362 شكل گرفت.

مناسبات میان دو گرایش عمدۀ شیعه، یعنی امامیه و زیدیه، از همان آغاز شکل گیری این دو گرایش وجود داشته است. گرچه در کوفه رجال شیعه در گرایش های مختلفی دسته بندی می شدند، اما در قرن دوم هجری با وجود نزاع های حاد میان زیدیه و امامیه، شاهد یک داد و ستد فرهنگی میان این دو فرقه هستیم که به ویژه در حدیث شیعی خود را نشان می دهد. پس از آغاز غیبت صغرای امام عصر (ص) زمینۀ اجتماعی برای نزدیکی دو فرقه و یا دست کم، کم رنگ شدن نزاع عا میان آنان ایجاد شد؛ چرا که در غیبت امام غایب، طبعاً حساسیت امامیه نسبت به دعاوی امامت از سوی رهبران زیدی کم تر شد..

«ناصرالدین شاه مستوفی ‌الممالک و ظل‌السلطان را به تلگراف حضوری احضار کردند. وی به تصور این که مربوط به مسأله خوزستان است، حاضر نشد؛ اما معلوم گردید قضیه مربوط به خروج و طغیان شیخ عبیدالله می‌باشد و غلبه او بر قسمتی از آذربایجان. در تلگرافخانه پس از شرح کشّافی از حرکات شیخ عبیدالله در میاندوآب و ارومیه و مراغه و غیره، به ظل‌السلطان فرمان داد که از سفر خوزستان منصرف گشته و معجلا خود را به همدان برساند تا در آنجا نقشه کار به او تعلیم شود که از همدان به طرف تهران و یا به سمت آذربایجان حرکت کند.»

تولد آدمی یکی از شگفتی‌های بزرگ طبیعت است. هر روز در سراسر جهان میلیون‌ها بار این معجزه به وقوع می‌پیوندد. هر روز میلیون‌ها انسان پا به عرصه‌ وجود می‌گذارند. از این میان، بسیار کسان روزمرگی می‌کنند: زندگی نبات‌گونه‌ای را ادامه می‌دهند، مدار زندگی را طی می‌نمایند و تولد را به مرگ می‌رسانند.

(‎‏ آن‌گاه که فلسفه در جهان یونانی تکوین و نخستین بذر‌های اندیشه فلسفی جوانه زد، فلاسفه یونانی هماره خود را با پدیده‌ای به نام هنر (و به تعبیر آنان ‏Techne‏) مقابل و مواجه یافتند، و دقیقاً از همین روست که در سپیده‌دم پیدایی این فلسفه، گرگیاس سوفسطایی (این سوفیستِ معاصر، اما مسن‌تر از سقراط)، در رساله خود با عنوان خطابه در ستایش هلن به تأملات نظری در باب هنر پرداخته و نقاشی و پیکره‌سازی را دو هنری دانست که قادرند حاسه دیدن را با کمال فنی خود ارضا نمایند.

‏قطب‌الدّین شیرازی در آغاز التّحفه‌السعدیه، یعنی شرح حال کتاب قانون ابن‌سینا، آنجا که از تمدّن و بقای نوع انسان سخن می‌راند می‌گوید «هر مدینة فاضله‌ای نیازمند به چهار مزیّت است: فرمانروای دادگر، پزشک ماهر، آب جاری، بازار رواج. سپس می‌گوید آن شهری که در آن این صفات وجود داشته باشد مانند «تبریز» که بهشتی از بهشت‌های روی زمین است؛ فیها ما تشتهی الأنفس و تلذّ الأعین».