گفتگو

دکتر ناصر فکوهی، استاد انسان شناسی دانشگاه تهران است. او مولف کتاب ها و مقاله های بی شماری در زمینه قومیت ها و اقلیت ها در ایران به شمار می رود. وی با اشاره به پیشینه دینی و مذهبی در طول تاریخ ایران و سپس ورود اسلام به این کشور با عنوان اینکه سکولار بودن مطلق در کشوری مثل ایران، تقریبا نمی تواند وجود داشته باشد، معتقد است: از دوران صفوی در طول نزدیک به پنج قرن سیاست محوری کردن دین اسلام در نمونه تشیع آن به سیاست اصلی ایران تبدیل شد و عناصر تشیع و ایرانیت چنان با یکدیگر آمیختند که جداسازی آنها از یکدیگر امروز تقریبا در حد ناممکن است. در عین حال، تسنن ایرانی نیز به شدت ایرانیزه شد و تمایز خود را با سایر اهل تسنن برای مثال در احترام گذاشتن به عقاید شیعه روشن کرد.

فکوهی گفت: در انسان شناسی ما با رابطه ای نسبتاً برابر میان «خود» و «دیگری» روبروئیم در حالی که در مردم شناسی، پژوهشگر در موقعیت سلطه و موضوع پژوهش یا «مردم» در موقعیت زیر سلطه قرار می گیرند.

غرب در سایه پیروی از افلاطون و عالم مثل و… به دستاوردهای امروزی‌اش نرسید، بلکه تمام این دارایی‌ها را در سایه همان عقلانیتی به دست آورد که پیشتر سیرش را مطرح کردم. عقلانیت سینوی او را به تجربه‌گرایی و حتی تغییر روش سوق داد.

در این گفتگو دکتر فتح‌الله مجتبائی، محقق نامدار معاصر، در مقام هندشناسی برجسته به جایگاه داستان‌سرایی و افسانه‌پردازی در آثار دینی و ادبی هند پرداخته‌اند و سیر انتقال این داستانها را به سرزمینهای دیگر به ویژه ایران زمین نشان داده‌اند. این گفتگو که پیشتر در ماهنامه «اطلاعات حکمت و معرفت» به چاپ رسیده، برای علاقه‌مندان و پژوهشگران در زمینه داستانهای هندی متضمن اطلاعات بسیار سودمند است.

اینکه بروی با سپهبدی که اموالش را مصادره کرده‌اند، فالوده بخوری مشکوک است چه برسد به اینکه با او دربارۀ گذشته تاریخی‌اش صحبت کنی/ دکتر نصر در ابتدا گفته بودند که کتاب را بعد از مرگ ایشان منتشر کنیم. اما بعد حاضر شدند که در زمان حیاتشان چاپ شود. هر موقع ایشان رسما نارضایتی خود را منتشر کردند ما هم متقابلاً سند کتبی موافقت ایشان را منتشر می‌کنیم.

«انور خامه‌ای» در 99 سالگی هم می‌نویسد. او تنها بازمانده گروه مشهور به «53 نفر» و تنها روزنامه‌نگاری است که كه حدود هفتاد سال است قلم می‌زند. خاطرات اجتماعی و سیاسی او به نظر اهل قلم یكی از باارزش‌ترین و آموزنده‌ترین منابع برای تهیه تاریخ شفاهی است. تأخیر در انتشار جلدهای پنجم و ششم کتاب «سالهای پرآشوب» بهانه‌ای برای گفت‌وگو با او شد.

مسعود کیمیایی برآمده از آن نسلی است که بر اساس شهود و تجربه‌های شخصی به جهان پیرامونش می‌نگرد، درباره‌اش حرف می‌زند، فیلم می‌سازد و می‌نویسد. حالا او با جهان‌بینی از جنس شهود با دکتر موسی غنی‌نژاد اقتصاددان پای میز مباحثه نشسته است. کنار میز کار مسعود کیمیایی در کارگاه فیلمسازی او، در اتاقی که عکس قاب گرفته و بزرگی از دکتر محمد مصدق کنار عکس گاندی قرار دارد، این دو با هم دیدار کردند.

گروه «جامــعـــه‌‌شناسی‌دین» انجمن جامعه‌‌شناسی ایران با همكاری «انجمن ایرانی مطالعات فرهنگی و ارتباطات» به تازگی اقدام به برگزاری همایش سه‌روزه‌ای با عنوان «مطالعات اجتماعی اسلام دین در ایران» كرد. در روز نخست این همایش كه در سالن شهید مفتح وزارت علوم برگزار شد در قالب دو پنل به موضوع «دین و دانشگاه» پرداخته شد و روز دوم و سوم آن در دانشكده علوم اجتماعی دانشگاه تهران به هفت پنل با عناوین «روحانیت و اندیشه دینی»، «دین، تاریخ و زمان»، «مناسك دینی»، «اقلیت‌های دینی»، «گونه‌های دینداری»، «دین در عرصه‌های عمومی»، «دینداری و عوامل موثر بر آن» اختصاص یافت و در نهایت همایش با میزگرد اختتامیه‌ای كه بحث و گفت‌وگوی آزاد میان اساتید و دانشجویان را دربرداشت، به پایان رسید. این همایش كه در كتابچه خود، به عنوان «نخستین همایش ملی مطالعات اجتماعی دین و اسلام» معرفی شده است، برخلاف همایش‌های معمول در ایران كه حول مقالات و سخنرانی‌ها می‌چرخند، پایان‌نامه‌های دانشجویی را محوریت خود قرار داده بود و سعی داشت بیش از هر چیز به معرفی و بررسی پایان‌نامه‌های دانشجویان تحصیلات تكمیلی با موضوع مطالعات اجتماعی دین، اعم از مطالعات جامعه‌شناسانه،‌مطالعات انسان‌شناسانه،‌مطالعات فرهنگی، مطالعات تاریخی بپردازد.

فلسفه فرهنگ از گرایش‌های جدید فلسفه است كه درسال‌های اخیر اهمیتی بیش از گذشته پیدا كرده است. فلسفه فرهنگ عناصر و مواد اندیشه و پژوهش خود را از سویی با رجوع به فیلسوفان بزرگ و از سوی دیگر از حوزه مطالعات و پژوهش‌های علوم انسانی و حتی علوم طبیعی فراهم كرده است. فلسفه تاریخ، انسان‌شناسی فلسفی، جامعه شناسی، روان‌ شناسی، زیست‌شناسی و انسان‌شناسی فرهنگی هركدام به نحوی بسترتاملات فلسفه فرهنگ را فراهم ساخته‌اند.

پس شما عقلانیت فلسفه ابن‌سینا را در چارچوب دین و وحی نمی‌بینید؟ زیرا در فلسفه اسلامی و به طور اختصاصی در استدلالات ابن سینا، تا وقتی صحبت از وجود و ماهیت است، می‌توان گفت مو را از ماست بیرون می‌کشند؛ اما همین که بحث به معاد و نفس و… می‌رسد، نوع استدلالات بسیار سطحی می‌شود.