مقاله

کنت دوگوبینو در نزد ما ایرانیان، بیشتر به‌عنوان فرستاده سیاسی و شرق‌شناس فرانسوی شهرت دارد. اندیشمندی که نه تنها توجه زیادی به ایران و موقعیت تاریخی و فرهنگی ما در قرن نوزده میلادی داشته است، بلکه نسبت به تمام خارجیانی که در عصر ناصری به ایران سفرکرده‌اند، باعلاقه و دقت بیشتری مشاهدات و تأملات خود را تنظیم کرده و به رشته تحریر درآورده است؛ از این لحاظ به‌مراتب بر بقیه ارجحیت دارد؛ ولی آنچه گاهی مورد غفلت قرار می‌گیرد و یا فرعی و جنبی تلقی می‌شود، این است که درهرصورت، گفته‌های گوبینو درباره ایران و ایرانیان، ارتباط بسیار نزدیک با نظریه کلی او درباره «عدم‌تساوی نژادهای انسانی» دارد. شایان‌ذکر است که او درست قبل از اولین سفر خود به ایران، این نظریه را با تفصیل در کتابی با همین عنوان تحلیل و منتشر کرده است.

دهۀ 1320ش شاهد تحولاتی بود که مسیر نشر ایران را تغییر داد. کافی است فقط به چند سرفصل تحول نگاه کنیم تا آشکار شود چرا نشر کتاب در این دهه به رغم رشد اندک، دستخوش چنان تحولاتی شده است. به این سر فصل ها اشاره می کنیم و در جای خود به آنها می پردازیم.

برخی خبرگزاری‌ها از قول یک فرمانده «داعش» نوشتند که او پس از ورود به شهر عین‌العرب (کوبانی) در شمال‌شرق سوریه اعلام کرد: کُردها مسلمان نیستند. اگر خلافت اسلامی را بپذیرند و مسلمان شوند یا جزیه بپردازند، در امان خواهند بود؛ در غیراین‌صورت باید بمیرند. وی که خود را «ابوخالد عبدالله» معرفی کرد، در ادامه اظهارات خود افزود: کُردها یک قوم مجوس و ایرانی هستند و من نمی‌دانم در سرزمین اعراب چه کار می‌کنند.

تمدن به مفهوم عام آن به مجموعه علوم، فنون، قوانین و آداب و رسومی اطلاق می‌شود كه حالت فكری و سیاسی و اقتصادی و صنعتی و سایر مظاهر مادی و معنوی حیات یك قوم را در بخشی از زمان مشخص می‌كند. متأسفانه تصویری كه ما از تمدن امت اسلامی، از صدر اسلام تا به حال، داریم جز در یك دوران چند صد ساله چندان درخشان نیست. ما در اینجا نظرمان را روی این دوره درخشان متمركز، و عوامل مؤثر در به وجود آمدن آن را بررسی خواهیم كرد. باشد كه از گذشته با عظمت، درس عبرت بگیریم و در جهت ایجاد یك تمدن اسلامی جهانگیر قدمهای مؤثر متناسب با عصر حاضر برداریم.

بررسی این نقلها نشان می‏دهد که شمار زیادی از نویسندگان قرون مختلف، بیش از کسانی که نامشان گذشت، از این کتاب استفاده کرده‏اند؛ اگرچه برخی از آنان، به سبک محدثان، بدون ذکر نام کتاب، تنها از طریق ابن‌عقده، حدیث غدیر را روایت کرده‏اند. از آن جمله می‏توان به محمد بن محمد طبری امامی ـ صاحب کتاب بشاره‌المصطفی ـ اشاره کرد

با اینکه حافظ، از بزرگ‌ترین و نامدارترین شاعران ایران است، درباره زندگی او اطلاعات زیادی در دست نیست. بخش‌ عظیمی از زندگی‌ حافظ نامعلوم است و حتی سال تولد، وضعیت خانوادگی و وضعیت شغلی‌ او و مسائلی از این قبیل نیز بر ما روشن نیستند. مهم‌ترین منبعی که برای شناخت‌ دقیق‌ حافظ در اختیار ماست، دیوان‌ اوست، اما متأسفانه حافظ در شعرهای زیبایش، اطلاعات‌ دقیقی در مورد زندگی‌ واقعی‌ خود در اختیار ما قرار نمی‌دهد. کتاب‌های تذکره و تاریخ هم بیش از آنکه آگاهی‌های دقیقی درباره حافظ به ما بدهند، با افسانه‌ها و داستان‌های غیرواقعی درباره او، ما را آشفته‌تر می‌کنند. با این‌ همه بر اثر کوشش‌های فراوان‌ پژوهشگران‌ ایرانی و غیرایرانی، اطلاعات‌ خوبی در مورد حافظ به دست ما رسیده‌است که در ادامه با تکیه بر این پژوهش‌ها، می‌کوشیم دورنمایی نسبتاً روشن از زندگی حافظ را در اختیار مخاطبان قرار دهیم.

اگر چه فروید بر مفهوم «ناخودآگاه فردی» تأکید داشت، اما این یونگ روانشناس بزرگ سوئیسی بود که برای نخستین بار تعبیر ناخودآگاه جمعی را به کار برد. طبق نظر یونگ، ناخودآگاه جمعی در رویدادهای تاریخی، در افسانه‌ها، در مراسم و جنگ و صلح و آشتی و مناسبت‌ها و در مجموع در فرهنگ عامه ظاهر می‌شود. با الهام از این مفهوم ، من معتقدم که «حافظ حافظه ماست» یعنی سخنگوی ناخودآگاه جمعی ایرانیان است. بنده در کتابی با همین عنوان به شرح این منظور پرداخته‌ام که حافظ حافظه ملت ایران، اقوام ایرانی و ملل فارسی‌زبان یا ایران‌شناسان علاقه‌مند به شعر و ادب فارسی است.

نه عقل برهانی می‌پذیرد و نه در سرشت فطری و باور قلبی هیچ انسانی می‌گنجد كه خدای جهانیان توام با هدایت به همه هستی آفرینش همراه با پرورش عطا كرده، دین این تحفه آسمانی كه انبیا و اوصیای فراوانی در راه آن تا سر حد شهادت تلاش داشتند و نیز جامعه دین مدار و شریعت محور و حتی یك انسان را به خویشتن خویش وانهاده و در این دریای متلاطم تنها گذاشته باشد

عید غدیر خم را باید عید ولایت نامید. مقام و منزلت ولایت بیش از آنكه تبیین‌كننده شیوه حكومت‌داری باشد تبیین‌گر منزلت و جایگاه ولی در اسلام و به خصوص تشیع است. ولایت علم‌آور است و معرفت می‌آورد. در حدیث آمده است كه خداوند هیچ ولی را جاهل قرار نداده است، در واقع ولی عارف است و به نور الهی می‌بیند. حضرت رسول(ص) می‌فرماید: «اتقوا فراسه المومن فإنه ینظر بنور‌الله: از فراست مومن بترسید كه چیزها را با نور خدا می‌نگرد.

روشنفکری به عنوان یک مفهوم جهانشمول، هم مفهومی باستانی است و هم جدید، هم مفهومی ایدئولوژیک (برای مثال در معنای روسی آن یعنی انتلیجنتسیا) و هم مفهومی دستکم در ادعا ضد ایدئولوژیک، مثلا در معنای فرانسوی آن. «روشنفکر» و «روشنفکری» در عین حال، مفاهیمی بیش از اندازه گسترده و مبهم هستند: گونه ای شکل های توخالی که با تعداد بی شماری از محتواها می توان آنها را پر کرد.