مقاله

- در اوایل این سال، انتشار خبر کشف قدیمی‌ترین ردپای انسان در خارج از آفریقا، در نورفولک (ساحل شرقی بریتانیا) پژوهشگران را به هیجان آورد. این ردپاها در بررسی سطح یک صخره رسوبی در ساحل نورفولک، توسط باستان‌شناسی از موزه بریتانیا و همکارش از دانشگاه کویین‌مری لندن کشف شد. امواج دریای توفانی ماسه‌های سطح صخره را شسته و ردپاها را نمایان کرده بود. متاسفانه به علت سستی سطح صخره، باستان‌شناسان نتوانستند ردپاها را از فرسایش نجات دهند.

سیاستمداران ممکن است آرمانهای خوب داشته باشند، ولی این این وظیفه حقوقدانان است که آرمانها را در لباس مناسب ارائه کنند. ارائه این لباس مناسب در تحقق آن آرمانهای خوب اثر اساسی دارد. خلاصه و جوهر شعار حکومت و استقرار قانون این است که: جامعه منظم باشد. نظم یکی از نیازهای جامعه مدنی و انسان است. انسان از آزادیهای جامعه طبیعی گذشته و تن به وجود جامعه و دولت و تحمل سنگینی بار اقتدار دولت داده است تا جامعه‌اش منظم باشد و از بی‌نظم پرهیز کند.

اکنون بنگرید که سیاستمداران و سرمایه‏داران در جهان و در هر جاى جهان چگونه عمل مى‏کنند و به انسانها به چه چشم مى‏نگرند؟ اینکه قرآن کریم با «تکاثر» و «اتراف‏» مبارزه کرده است و در احادیث آن‌همه به طرد این دو پدیده ضد عدالت و ضد انسانیت پرداخته شده است، براى همین است که عدالت راهى براى تحقق بیابد و بشریت ‏به سوى ساختن جامعه‏هاى قائم‌بالقسط پیش رود.

مفهوم نژاد یکی از مناقشه برانگیزترین مفاهیم در جهان انسانی است که جنگ ها، آوارگی ها و مرزبندی های بسیاری را به جمعیت های گوناگون تحمیل کرده است. تنها در قرن بیستم بود که این مفهومِ منتسب به زیست شناسی، در ترکیب با ایدئولوژی سیاسی، زمینه را برای شعله ور شدن آتش خونبارترین جنگ تاریخ بشر فراهم کرد، جنگی با بیش از 60 میلیون نفر تلفات انسانی. اما مفهوم نژاد از نظر علم زیست شناسی تا چه حد قابل اعتنا است و چه نسبتی با مفاهیم علمی دیگر همچون سازگاری با محیط دارد؟ چه رابطه­ای میان نژاد و تنوع ژنتیکی در میان انسان ها وجود دارد؟

اگر این شناختها به صورتى درست و با همه ابعاد حاصل نگردد، نه رشدى تحقق مى‏یابد و نه تربیتى و نه هدایتى. حتى مکتب‌هاى قدیمى هندى و بودایى و تائویى و رهبانى، که به ریاضتهاى سخت و پر رنج مى‏پرداختند و به دنیا پشت مى‏کردند و تن و نیازهاى آن را حتى به صورتى مبتنى بر موازین خرد طبیعى و عقل برنمى‏آوردند، انسان و زندگى را نشناخته بودند، جهان مادى امروز که هیچ…

همه اقوام و ملل جهان توسعه‌نیافته در اوضاعی شبیه به مراحل گذشته کشورهای توسعه‌یافته به سر می‌برند و می‌خواهند در آینده به وضع کنونی آن جهان برسند. آنها از گذشته تاریخی خودشان دور شده‌اند یا رویکرد به تجدد پیوندشان را با گذشته سست کرده است. در این وضع نیز وجهی از ناهمزمانی پیداست؛ ولی مگر ممکن است که دو یا چند کشور مثلاً در قرن بیستم ناهمزمان باشند؟

آنچه در پی می آید مقاله ای است با عنوان 'قلب مفاهیم، درباره ی دو مفهوم حرکت جوهری و اضافه ی اشراقیه ' ، به قلم محمد منصور هاشمی که در کتاب 'ارج نامه ی استاد دکتر غلامرضا اعوانی' به ایشان تقدیم شده است.

خواستن و دانستن دو چیز است و با یکدیگر ارتباط دارند، ولی ارتباط داشتن به این معنی نیست که یک چیز هستند، بلکه دو چیز هستند. خواستن مهم‌تر است یا دانستن؟ اگر فقط دانستن بود و خواستن نبود چه اتفاقی می‌افتاد؟ اگر خدا می‌دانست و نمی‌خواست که بیافریند، چه اتفاقی می‌افتاد؟ اگر می‌دانست و خلق نمی‌کرد، دانستن او نیز نبود و خدای منهای خواستن به چه کار می‌آید؟ ضرورت زمانی مطرح می‌شود که خداوند چه می‌خواهد. شوپنهاور نیز می‌گوید: هستی فقط یک اراده و خواستن است و چیزی دیگر نیست. نیچه نیز به اراده معطوف به قدرت قائل است،. او سقراط را فاجعه تاریخ می‌داند ولی خواستن نیچه‌ای به هیتلر می‌رسد.

یکی از صفات «تجدد»، جهانی‌بودن آن است. در جهان قدیم هرگز هیچ قومی نمی‌خواست که اقوام دیگر را در فرهنگ و تفکر خود شریک سازد و به ندرت در صدد برمی‌آمد که از آنها رسم و راهی فرا گیرد.

نمی‌دانم چرا طرح پرسش درباره کتاب‌هایی که به دور انداخته‌ام، مرا به فکر نقل‌قولی از بزرگمهر حکیم در کتاب قابوسنامه انداخت. شاید نتوان ثابت کرد که چنان حکیمی به‌راستی بوده و چنان نکته ظریفی به‌راستی سخن او بوده است، اما دست‌کم روشن است که آن مطلب را عنصرالمعالی بیش از هزارسال پیش در قابوسنامه آورده و آن اندیشه را از پیشینیان آموخته و نقل کرده است! پیشینیانی نه از عوام و لابد از بزرگمهر تباری! که گوید: شنیدم که به روزگار خسرو در وقت وزارت بزرجمهر حکیم، رسولی آمد از روم. کسری بنشست،