1393/10/23 ۰۹:۳۴
- در اوایل این سال، انتشار خبر کشف قدیمی‌ترین ردپای انسان در خارج از آفریقا، در نورفولک (ساحل شرقی بریتانیا) پژوهشگران را به هیجان آورد. این ردپاها در بررسی سطح یک صخره رسوبی در ساحل نورفولک، توسط باستان‌شناسی از موزه بریتانیا و همکارش از دانشگاه کویین‌مری لندن کشف شد. امواج دریای توفانی ماسه‌های سطح صخره را شسته و ردپاها را نمایان کرده بود. متاسفانه به علت سستی سطح صخره، باستان‌شناسان نتوانستند ردپاها را از فرسایش نجات دهند.
سال ٢٠١٤ شاهد کشفیات مهمی در حوزه باستان‌شناسی پارینه‌سنگی و دیرین انسان‌شناسی بود که در ادامه، چند مورد جالب‌توجه از آنها را با هم مرور می‌کنیم.
١- در اوایل این سال، انتشار خبر کشف قدیمی‌ترین ردپای انسان در خارج از آفریقا، در نورفولک (ساحل شرقی بریتانیا) پژوهشگران را به هیجان آورد. این ردپاها در بررسی سطح یک صخره رسوبی در ساحل نورفولک، توسط باستان‌شناسی از موزه بریتانیا و همکارش از دانشگاه کویین‌مری لندن کشف شد. امواج دریای توفانی ماسه‌های سطح صخره را شسته و ردپاها را نمایان کرده بود. متاسفانه به علت سستی سطح صخره، باستان‌شناسان نتوانستند ردپاها را از فرسایش نجات دهند. اما پس از تخلیه آب دریا از گودی آثار، سطح این محدوده را فوتوگرامتری (اسکن سه‌بعدی) کردند که امکان بررسی دقیق ردپاها را ممکن ساخت. طبق بررسی انجام‌شده، ٤٩ردپای انسان در جهت‌های مختلف در محدوده‌ای به مساحت ٤٠مترمربع پراکنده بودند. برخی از ردپاها به‌خوبی حفظ‌شده‌اند، به‌طوری که در مواردی گودی جای پاشنه و انگشتان به‌خوبی قابل‌تشخیص است. ردپاها مربوط به گروه پنج‌نفره‌ای از انسان‌های اولیه از کودک دو ساله گرفته تا افراد بزرگسال بود که در نزدیکی ساحل، در محل تلاقی رودخانه تیمز به دریا، در زمان جزر دریا احتمالا مشغول صید صدف و خرچنگ و جمع‌آوری جلبک دریایی بوده‌اند. بررسی زمین‌شناسی و دیرین مغناطیس صخره رسوبی، نشان داد که ردپاها بین ٨٥٠ تا ٩٥٠هزار سال قدمت دارند. در این دوره جزیره انگلستان از جنوب به اروپا متصل بود و انسان‌های اولیه مهاجر، احتمالا از سمت جنوب به این نقطه دوردست در شمال قاره رسیده‌اند. طی عصر یخبندان به علت سردی هوا و تشکیل سطوح عظیم یخ در قطب‌ها، سطح آب دریا پایین‌تر بود، درنتیجه خشکی‌ها گسترش بیشتری داشتند. در این دوره حیواناتی چون ماموت، کرگدن، گوزن عظیم‌الجثه، ببر دندان‌خنجری و شیر در منطقه می‌زیستند که استخوان آنها طی چند قرن اخیر در تور ماهیگیران یافت شده که از کف دریا گردآوری‌شده‌اند. در فاصله زمانی مذکور، وضعیت اقلیمی سردتر از امروز بود و انسان‌ها می‌بایست برای زنده ماندن از جان‌پناه، آتش و پوشش‌هایی مثل پوستین استفاده می‌کردند. به گونه انسان شناخته‌شده این دوره در اروپا، انسان پیشگام گفته می‌شود که بقایای سنگواره آن در اتاپوئرکا در اسپانیا یافت شده است. با توجه به ویژگی‌های سنگواره‌های اسپانیا، انسان پیشگام دارای قوس ابرویی برجسته، پیشانی عقب‌رفته و دندان‌هایی بزرگ‌تر از دندان انسان‌های امروزی بوده است. تاکنون تعدادی ابزار سنگی ساخته‌شده توسط این انسان در ساحل نورفولک یافت شده که از شاخص‌ترین آنها ابزار سنگی قلبی‌شکل با تراش دورویه است که باستان‌شناسان اصطلاحا به آن تبردستی می‌گویند. علاوه بر ردپاهای نورفولک، تاکنون دو مجموعه ردپای انسان‌های اولیه با قدمت بیشتر، در آفریقا یافت شده که شامل آثار کوبی فورا با قدمت ٥/١میلیون سال و لائتولی با قدمت حدود ٥/٣میلیون سال است که هردو در تانزانیا قرار دارند.
٢- کشف ابزار سنگی با قدمت بیش از یک‌میلیون‌سال و سال‌یابی جدید جمجمه انسان راست‌قامت در غرب ترکیه، از دیگر خبرهای مهم امسال بود که گزارش آنها اخیرا منتشر شد. گروهی از زمین‌شناسان انگلیسی و ترک در بررسی مقاطع رسوبی نزدیک رودخانه گدیز در لایه‌ای از رسوب، به یک تراشه سنگی از جنس کوارتز برخوردند که آثار ضربه عمدی در تراش آن به‌خوبی دیده می‌شود و حدود پنج‌سانتیمتر طول دارد. بر اساس بررسی‌ها و سال‌یابی دو لایه گدازه‌های آتشفشانی که در زیر و بالای این لایه واقع شده‌اند، قدمت این رسوب‌ها، بین یکمیلیونو١٧٠ تا یکمیلیونو٢٤٠هزارسال است. هرچند پیش از این دست‌تراش‌های سنگی و بقایای سنگواره انسان در ترکیه یافت شده است، اما بسیاری از آنها به‌طور تقریبی سال‌یابی شده‌اند و تراشه سنگی گدیز، قدیمی‌ترین دست‌ساخته انسان در ترکیه است که به‌طور مطلق سال‌یابی شده. پیش از این قطعاتی از جمجمه یک انسان راست‌قامت در تراورتن‌های کُجاباش در فاصله حدود ١٠٠کیلومتری جنوب گدیز کشف شد که در برآوردهای اولیه، قدمت آن حدود ٤٠٠هزارسال اعلام شد. اما طبق سال‌یابی‌های جدیدی که امسال منتشر شد (با روش کاسموژنیک و دیرین‌مغناطیس)، این جمجمه حداقل حدود یکمیلیونو١٠٠هزارسال قدمت دارد. به این ترتیب یافته‌های گدیز و کُجاباش نشان می‌دهند که انسان‌های راست‌قامت در حدود یک میلیون تا یک‌میلیون و ٢٠٠هزارسال پیش در غرب ترکیه می‌زیستند. قدیمی‌ترین سنگواره‌های انسان راست‌قامت در خارج از آفریقا، در گرجستان یافت شده که حدود یکمیلیونو٨٠٠هزارسال قدمت دارند. اما در ایران بیشترین یافته‌های دوره پارینه‌سنگی قدیم ابزارهای سنگی هستند که در سطح زمین یافت شده‌اند که مهم‌ترین آنها کشف‌رود در خراسان و شیوه تو در مهاباد است. ابزارهای سنگی یافت‌شده در این مکان‌ها، بر اساس شیوه ساخت آنها به‌طور تقریبی تاریخ‌گذاری شده‌اند. هرچند با توجه به کشفیات انجام‌شده در غرب آسیا، انتظار می‌رود که نخستین‌بار انسان در فاصله بین ٥/١میلیون تا دومیلیون‌سال پیش وارد ایران شده باشد. اما اگر تنها آثار سال‌یابی شده با شیوه‌های مطلق را در نظر بگیریم، قدیمی‌ترین مدارک یافت‌شده در ایران، ابزارهای سنگی و سنگواره حیوانات یافت‌شده در غار دربندِ رشی در گیلان است که بیش از ٢٠٠هزارسال قدمت دارد.
کشف جمجمه دختربچه‌ای توسط غواصان مکزیکی در غار آبی در یوکاتان مکزیک و انتشار نتایج بررسی ژنتیک آن از دیگر یافته‌های مهم امسال بود. این پژوهش توسط تیمی از دیرین‌انسان‌شناسان، باستان‌شناسان و دیرین‌شناسان آمریکایی، کانادایی و مکزیکی انجام شده و اطلاعات مهمی از نخستین ساکنان قاره آمریکا دربرداشت که نتایج آن در مجله ساینس منتشر شد. این جمجمه که حدود پنج‌سال پیش یافت شد، به‌خوبی حفظ شده و طبق نتایج سال‌یابی دندان و استخوان، بین ١٢ تا ١٣هزارسال قدمت دارد. جمجمه متعلق به دختربچه‌ای حدودا ١٥ساله است که یابندگان آن او را «نایا» نام‌گذاری کرده‌اند که به معنی پری دریایی است. این دختربچه در اواخر عصر یخبندان در غار چاهی عمیقی سقوط کرده که در نتیجه آن دچار شکستگی لگن و در نهایت مرگی زودرس شده است. با اتمام عصر یخ در حدود ١٠ تا ١٢هزار سال پیش و بالا‌آمدن آب دریا، غار چاهی مذکور که بخشی از یک شبکه غارهای متصل به‌هم بود، به زیر آب رفت و در نتیجه باعث حفظ اسکلت «نایا» در اعماق آب دریا شد. علاوه بر استخوان‌های نایا، سنگواره خرس غار، تنبل‌های بزرگ‌جثه و ببر دندان‌خنجری نیز در این غار آبی کشف شده است. پژوهشگران موفق به استخراج دی‌ان‌ای از یکی از دندان‌های «نایا» شدند که نتایج آن نشانه شباهت این فرد با بومیان امروزی آمریکاست. هرچند ویژگی‌های چهره و جمجمه نشانه ارتباط وی با ساکنان اولیه آمریکاست که از تنگه برینگ به این قاره مهاجرت کردند. از زمان شروع پژوهش‌های باستان‌شناسی در آمریکا، یکی از سوالات مهم، زمان ورود نخستین مهاجران به این قاره و منشاء آنها بوده است. تاکنون شمار بسیار کمی شواهد قدیمی‌تر از ١٢هزارسال در آمریکا یافت شده که اکثرا شامل قطعات استخوان یا ابزار سنگی هستند. در نتیجه «نایا» به‌واسطه حفاظت خوب و وجود بخش‌های مختلف استخوان‌بندی، به‌خصوص جمجمه کامل از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است و انتشار نتایج بررسی‌های آن، گام بزرگی در باستان‌شناسی نخستین ساکنان این قاره است.
روزنامه شرق
کاربر گرامی برای ثبت نظر لطفا ثبت نام کنید.
کاربر جدید هستید؟ ثبت نام در تارنما
کلمه عبور خود را فراموش کرده اید؟ بازیابی رمز عبور
کد تایید به شماره همراه شما ارسال گردید
ارسال مجدد کد
زمان با قیمانده تا فعال شدن ارسال مجدد کد.:
قبلا در تارنما ثبت نام کرده اید؟ وارد شوید
فشردن دکمه ثبت نام به معنی پذیرفتن کلیه قوانین و مقررات تارنما می باشد
کد تایید را وارد نمایید