دائرة المعارف بزرگ اسلامی

موضوع بندی

جستجوی الفبایی

جهانگشای نادری | سید علی آل داوود عنوان اثری ارزشمند در تاریخ نادرشاه افشار و عصر او، نوشتۀ میرزا محمد مهدی خان استرابادی (د ح 1173ق / 1760م)، منشی الممالک، وقایع‌نویس و معتمد خاص نادرشاه.
جهان و جهان‌شناسی |
جهانگیر پادشاه | هدی سید حسین زاده ابـوالمظفر نـورالـدین محمد (سل‍ 1014-1037ق / 1605-1627م)، چهارمین پادشاه سلسلۀ بابریان هند.
جهبذ | صادق سجادی عنوان و لقبِ دسته‌ای از کارگزاران مالی اعم از دولتی و خصوصی، که شغل و مجموع وظایف آنها را جهبذه می‌خواندند. در برخی دوره‌ها و سرزمینهای اسلامی برای تمرکز این وظایف و نظارت بر آن، دیوان جهبذه پدید آمد که از نهادهای مالیِ دستگاه دیوان‌سالاری، و مرتبط با دیوانهای خراج، نفقات، مصادرات و بیت‌المال به شمار می‌رفت.
جهشیاری | علی بهرامیان ابوعبدالله (قمی، 29، 106: ابوجعفر ؟) محمد بن عبدوس (د 17 ذیقعدۀ 331ق / 23 ژوئیۀ 943م)، از دولتمردان دانشمند عصر خلافت عباسی و مؤلف کتاب الوزراء و الکُتّـاب.
جهرم | شیوا جعفری شهرستان و شهری در استان فارس.
جهم بن خلف مازنی | رضوان مساح ابوعثمان (د اواخر سدۀ 2 یا ابتدای سدۀ 3ق / اواخر سدۀ 8 یا ابتدای سدۀ 9م)، شاعر عصر اول عباسی.
جهت | رضا محمد زاده اصطلاحی منطقی و فلسفی که بر قیدهایی مانند ضرورت و امکان در نسبت میان موضوع و محمولِ گزاره‌ها اطلاق می‌شود. قضایایی که دارای جهت باشند، «قضایای موجّه» یا «موجّهات» نامیده می‌شوند، مانند اینکه «هر انسانی از قوۀ حس بر‌خوردار است به ضرورت».
جهم بن صفوان | علی رضا سید تقوی ابـومحـرز (مق‍ 128ق / 746م)، متـکـلـم برجستۀ اواخر دورۀ اموی.
جهانگیر پادشاه، آرامگاه | فریبا افتخار مجموعه‌ای از چند بنا واقع در شاهدره، در شمال غرب و نزدیک لاهور، آن سوی رودخانۀ راوی. بنای هستۀ اولیۀ آن پس از درگذشت جهانگیرپادشاه (ه‍ م) در 1037ق / 1627م، به دستور شاه‌جهان آغاز شد و در 1047ق / 1637م به پایان رسید. این مجموعه در باغی پهناور واقع شده و شامل بنای آرامگاه جهانگیر، اکبری سرای (جلوخان)، مسجد و در...
جهیر، بنی |
جهور، بنی | عنایت الله فاتحی نژاد خاندانی از ملوک الطوایف اندلس که حدود نیم سده بر قرطبه حکم راندند (422-462ق / 1031- 1069م).
جهمیه | یوزف فان اس از مفاهیم فرقه‌نگاری اسلامی که از سدۀ 3ق / 9م پدید آمد. این مفهوم مانند دیگر اصطلاحات بی‌شمار این رشته ‌مشخص و واضح نیست و باید از قراین موجود به آن پی برد.
جی |
جهیزیه | علی بلوکباشی یا جَهاز، داراییهای معینی که دختران با خود به هنگام ازدواج از داراییهای خانواده یا گروه دودمانی خود به خانۀ شوهر و خانواده و گروه دودمانی او می‌برند.
جیاش |
جهنم | احمد پاکتچی , فاطمه لاجوردی , حمیرا ارسنجانی جایگاهی در جهان پس از مرگ که انسان تباه‌کار در آن سزای اعمال خود را خواهد دید. در قرآن کریم افزون بر نام جهنم، نامهای متعدد دیگری مانند جحیم، سقر و سعیر نیز ناظر به جهنم یا طبقه‌ای از آن به کار رفته، و در بسیاری موارد صرفاً به صورت «النار» (آتش) از آن یاد شده است.
چالدران | علی کرم همدانی شهرستان و دشتی واقع در شمال استان آذربایجان غربی و نیز جنگی به همین نام که در 920ق / 1514م میان شاه اسماعیل صفوی و سلطان سلیم عثمانی در این دشت روی داد. نام چالدران را برگرفته از «چهاردیران» دانسته‌اند که به‌تدریج بر اثر کثرت استعمال به چالدران بدل شده است (زاهدی، 576).
جیان | محمدرضا ناجی شهر و مرکز ناحیه‌ای به همین نام در جنوب اندلس، که امروزه جزو ناحیۀ آندالوثیا ست. جیان میان دشتی حاصلخیز که در جنوب رود گواذالکیویر3 (وادی الکبیر) گسترده است، قرار دارد. شمال شهر تا کنار رودخانه پوشیده از زمینهای کشاورزی و باغهای زیتون است.
چال ترخان | ناصر نوروز زاده چگینی یا چال‌تـرخان ـ عشق‌آبـاد، محوطه‌ای باستانی در 20کیلومتری شرق شهرری با طول جغرافیایی˚51 و‌΄28 و عرض جغرافیایی˚ 35 و‌΄30 که در ارتفاع 83 متری از سطح دریا واقع شده است. این محوطه با بقایایی از اواخر دورۀ ساسانی و اوایل دورۀ اسلامی در کنار روستای عشق‌آباد از دهستان قلعه‌نو، بخش کهریزک شهرستان ری (کلایس، 309-310؛...
چالانچی | حسین میثمی واژه‌ای ترکی به معنای سازنده، نوازنده و ساز‌ زن ( لغت‌نامه ... ). در متون دورۀ صفوی این واژه به صورتهای مختلف ذکر شده است. چالچی در دورۀ صفوی با «باشی»، و چالانچی در دورۀ قاجار با «خان» ترکیب شده‌اند که هر دو پسوند معنای رئیس را نیز دربر دارند (همانجا). ظاهراً این عنوان پس از دوران ترک‌زبانان صفوی در ایران رو...
چالوس | فریدون شایسته شهرستان و شهری در استان مازندران.
جیانی، ابوعبدالله | فاطمه سوادی ابوعبدالله محمد بن معاذ (د ح 485ق / 1092م)، ریاضی‌دان و اخترشناس اندلسی. به احتمال نزدیک به یقین، وی همان محمد بن ابراهیم بن محمد بن معاذ شعبانی است که ضبّی او را قاضی جیّان1 (ه‍ م) و فیلسوف معرفی کرده است (ص 46؛ نک‍ : ریشتربرنبورگ، 381).
جیانی، ابوعلی | پریسا عرب ابوعلی حسین بن محمد بن احمد غسانی (427- 498ق / 1036-1105م)، محدث و رجال‌شناس مالکی اندلس. وی در «الزهرا» شهری در نزدیکی قرطبه متولد شد. پدرش در زمان حملۀ بربرها، به جیان (ه‍ م) پناه آورد و از آن‌رو نسبت جیانی گرفت (یاقوت، 2 / 169؛ ابن ابار، 77- 78). وی هرگز اندلس را ترک نکرد (ذهبی، 19 / 149).
چالدران، جنگ | یوسف رحیم لو (2 رجب 920ق / 23 اوت 1514م)، جنگی که در ادامۀ لشکرکشی سلطان سلیم اول عثمانی به قلمرو دولت صفوی، میان قوای او با نیروهای شاه اسماعیل اول صفوی (سل‍‍ 906-930ق / 1500-1524م) در دشت چالدران (ه‍ م) روی داد.
جیحون آبادی | مهدی لک زایی نـعـمت الله (1288- 1338ق / 1871-1920م)، از بزرگان و اندیشمندان اهل حق در ایران.
جیپور | مهدی جوزی مرکز ایالت راجستان هند و شهرستانی به همین نام در آن ایالت.
جیحان | شیوا جعفری رودی در جنوب ترکیه. جیحان از رودهای معتبر آناتولی است که یونانیان در دوران باستان آن را پیراموس می‌خواندند؛ رود دیگری که در غرب آن جاری است، سیحان (ساروس‌باستان) نام دارد (نک‍ : استرابن، V / 353؛ گزنفن، III / 35).
جیحون |
جیحون یزدی | یدالله جلالی پندری آقا محمد، متخلص به «جیحون» و ملقب به «نواب» و «تاج‌الشعرا»، از شاعران روزگار ناصرالدین شاه قاجار (سل‍ 1264-1313ق / 1848-1896م).
جیبوتی | پرویز امین کشوری در شمال شرقی افریقا (شاخ افریقا) و نام پایتخت آن. جیبوتی با مساحتی حدود 200‘ 23 کمـ 2، از شمال به اریتره، از شمال غربی و غرب و جنوب به کشور اتیوپی، از شرق به خلیج عدن و تنگۀ باب‌المندب و از جنوب شرقی به کشور سومالی محدود است («کتابخانه ...2»، npn.).
جیزه | محمدرضا ناجی شهر و استانی به همین نام در غرب رود نیل در مصر علیا. نام جیزه در عربی واژه‌ای مفرد (جمع: جیز / جِیَز)، به معنی ناحیه و جانب، کنار وادی (ابن سیده، 7 / 523)، وادی، یا بهترین بخش وادی است (یاقوت، 2 / 176) و چون مسلمانان در این محل از نیل عبور کردند، آن را جیزه (گذرگاه) نامیدند (ابن تغری بردی، 5 / 348، حاشیۀ 1).
جیش، دیوان | صادق سجادی یا دیوان جُند، در فارسی دیوان سپاه، کهن‌ترین و از مهم‌ترین دواوین و دوایر دولتی در سراسر قلمرو اسلام.
جیب | حمید بهلول تابعی ریاضی، تقریباً معادل تابع سینوس در مثلثات امروزی و مهم‌ترین تابع مثلثاتی نجوم در دورۀ اسلامی. جیب که امروزه آن را با Sin نمایش می دهند
جیزان |
جیلی، ابوالفضل | عطیه میرزایی ابوالفضل مجدالدین یوسف بن نصر، حکیم، فقیه و متکلم سدۀ 6 ق / 12م. وی به‌رغم آنکه از شهرت چندانی برخوردار نیست، در انتقال سنت فلسفی و منطقی به نیمۀ دوم سدۀ 6 ‌ق سهم داشته است.
جیطالی | مسعود تاره ابوطاهر اسماعیل بن موسى جیطالی نفوسی (د 750 ق / 1349م)، فقیه و متکلم اباضی. لقب او را به صورت جطالی نیز آورده‌اند (شماخی، 2 / 195؛ برای ضبطهای دیگر این اسم، نک‍ : لویتسکی، I / 33).
جیوه | سعید اکبری شاد عنصر شیمیایی فلزی (نماد: Hg) با عددِ اتمیِ 80؛ نقره‌ای رنگ، و در دمای اتاق مایع. این عنصر سمی است و از دوران باستان شناخته بوده (بردرسن، 641)، و ظاهراً نخستین بار ارسطو از آن یاد کرده است (EI2, XI / 495).
جیهانی، خاندان | سید علی آل داوود از دودمانهای وزارت‌پیشه و نام‌آور ایران در سدۀ 4ق / 10م. جیهان شهری در خراسان بر کرانۀ وادی هروز بود که مردم آن را جیحون می‌خواندند (نک‍ : یاقوت، بلدان، 2 / 181). محمد قزوینی به اختصار از جیهانی یاد کرده (7 / 258)، اما سعید نفیسی در مقالۀ مفصلی که دربارۀ وزرای ساسانی نوشته است («وزرا ...»، شم‍ 2، ص 82-91، شم‍...
جیرفت | محسن احمدی , حمیده چوبک شهرستان و شهری تاریخی در استان کرمان:
جیلی، عبدالکریم | محمدجواد شمس عبدالکریم بن عفیف‌الدین ابراهیم بن عبدالکریم، ملقب به قطب‌الدین و نیز محیی‌الدین ثانی (محرم 767- ح 832 ق / 1365- 1428م)، عارف پرآوازه و نویسندۀ پرتألیف که نام و شهرت او با مهم‌ترین و معروف‌ترین اثرش، یعنی الانسان الکامل فی معرفة الاواخر و الاوائل پیوند خورده است.
جیوشی | یدالله غلامی مایانی مسجد یا آرامگاهی واقع در مصر، بازمانده از سدۀ 5 ق / 11م، متعلق به دورۀ خلفای فاطمی. این ساختمان در 478ق / 1085م بر حاشیۀ بلندی شرقی قاهره به نام مُقطّم ساخته شده است، و روبه‌روی برج و باروی ایوبی و مشرف به قُرافه یا گورستان جنوب غربی شهر قرار دارد
چابهار | محسن احمدی شهرستان و شهر بندری مهم در جنوب استان سیستان و بلوچستان.
چاپار |
چ | ملیحه مهدوی هفتمین حرف از الفبای فارسی. این حرف در کتابهای لغت به نام جیم فارسی، جیم عجمی و جیم معقوده، مشهور است و نام «چِ» (= če) برای آن ضبط شده است ( لغت‌نامه ... ؛ انوری؛ سپهر، 147؛ معین، حاشیه ... ، 607) و به صورتهای چ‍ ، ـچ‍ ، ـچ، چ در آغاز، وسط و آخر واژه نوشته می‌شود (همو، فرهنگ ... ؛ رضوی؛ مشیری).
چاچ |
چادرنشینی |
چادی، زبانها | صبا لطیف پور گـروهی از زبانهای افریقایی ـ آسیایی، یا حامی ـ سامی. زبانهای افریقایی ـ آسیایی خود به 6 شاخه تقسیم می‌شوند که چادی یکی از آن شاخه‌ها ست (کراس، 49).
چادگان | شیوا جعفری شهرستان و شهری در استان اصفهان:
چارپاره |

دائرة المعارف بزرگ اسلامی

ورود به سایت

ثبت نام

در جستجوی چه هستید ؟

دائرة المعارف بزرگ اسلامی

ورود به سایت

ثبت نام