دائرة المعارف بزرگ اسلامی

موضوع بندی

جستجوی الفبایی

تیرانا | مهدی کیوانی تیرانا، پایتخت آلبانی و استانی به همین نام در آن کشور. استـان تیرانا بـا 238‘1 کمـ 2 مسـاحت و 150‘ 523 تـن جمعیت (2007م/ 1386ش)، در مرکز کشورآلبانی ‎واقع است. مرکز‎ این‎ استان شهر تیرانا، با 025‘386 تن جمعیت (2007م)، در دشت کروجا در پای کوه دایتی (داجتی) از سلسله کوههای آلپهای دیناریک در کنار رود ایشم جای دار...
تیر | حسین شیخ تیر، نام چهارمین ماه و سیزدهمین روز ماه در برخی از تقویمهای ایرانی. بویس تیر را از تیریه به معنای «تیزرو» دانسته است ( تاریخ...، هخامنشیان، 50). در سنت زردشتی تیر همان تیشتر است ( بندهش، 49، 116؛ گزیده‌ها...، 9)، از این‌رو برخی این دو را یکی می‌پندارند، اما این همسانی صحیح به نظر نمی‌رسد:
تیره | علی اکبر دیانت تیره، شهر و مرکز شهرستانی به همین نام در جنوب استان ازمیر ترکیه. این شهر با 413‘48 تن جمعیت (1386ش/ 2007م)، («فرهنگ…»)،در °38 و´4 عرض‎شمالی و°27 و ´45 طول‎شرقی («اطلس…»، 177)، در ارتفاع 100متری از سطح دریا، در جنوب درۀ مندرس در دامنۀ شمالی کوههای آیدین جای دارد و رودخانۀ مندرس کوچک از 6 کیلومتری شمال آن می‌گذ...
تیم | ستار عودی تَیْم، نام چند قبیله و تیرۀ عرب. تیم در لغت به معنای بندگی و بردگی است (ابن‌درید، جمهرة...، 1/ 411، ذیل تمی؛ جوهری، 1/ 149) و چندین قبیله و تیرۀ عرب، گاه با اضافه به نام دیگری، به این نام شهرت داشته‌اند (نک‍ : تاج...، 8/ 216، 16/ 82-84؛ کحاله، 1/ 137-139). در میان این قبایل و طوایف، تیم بن مُرّه یا تَیمِ قریش...
تیسفون | عنایت الله رضا , علی موسوی تیسْفون، یکی از مجموع چند شهر نزدیک به یکدیگر در کنار اروندرود (دجله، دکلت، تیگریس) که بعدها در زبان عربی مدائن نامیده شد. به نوشتۀ نولدکه مدائن به خلاف بعضی نوشته‌ها مثنّا نبوده، بلکه جمع است و به مجموعۀ شهرهای حکومت‌نشین دو سوی دجله اطلاق می‌شده است (ص 16، حاشیۀ 1). بعضی از این شهرها روستایی بیش نبودند، ولی...
تیماء | غلامرضا جمشیدنژاد تَیْماء، نام واحه و شهری باستانی در شمال غربی شبه جزیرۀ عربستان، امروزه شهری در استان تبوک، واقع در عربستان سعودی.
التیسیر |
تیمور، محمد | محمد حسین اشرف تِیْمور، محمد بن احمد پاشا (1310-1339ق/ 1892-1921م)، ادیب، شاعر، نویسنده و قصه‌پرداز معاصر عرب و از پیشگامان نمایشنامه‌نویسی و نقد آن. وی فرزند ادیب، لغت‌شناس و مورخ نامدار مصری، احمد تیمور پاشا (ه‍ م) بود که در قاهره زاده شد و در همان‌جا پرورش یافت (کحاله، 7/ 233؛ GAL, S, III/ 217). محمد با آنکه اشرف‌زاده‌ای...
تیفاشی | یونس کرامتی تیفاشی، شهرت خاندانی دانشور از نسل ابوبكر بن حمدون بن حجاج بن میمون بن سلیمان بن سعد قیسی قَفصی تیفاشی (سده‌های 6-7ق/ 12-13م) منسوب به تیفاش، از توابع قَفصۀ افریقیه که در دستگاه حکومت بنی رند (امرای قَفصه و شهرهای اطراف آن) از مقام و منزلتی درخور، برخوردار بودند.
تیمور، مسجد |
تیمور، محمود | نرگس قندیل زاده تِیْمور، محمود (ذیحجۀ 1311- ربیع الاول 1393/ ژوئن 1894-آوریل 1973)، نویسندۀ مصری با کارنامه‌ای پربار از داستان کوتاه، رمان، نمایشنامه، سفرنامه و پژوهشهای مربوط به زبان و ادبیات عرب.
تیمور بن فیصل |
تیمور پاشا | علی سلیمی تِیْمورْ پاشا، احمد بن اسماعیل بن محمد تیمور (1288- 1348ق/ 1871-1930م)، ادیب، پژوهشگر و مورخ مصری. وی فرزند یکی از خاندانهای بزرگ مصری بود که در دوران خردسالی پدرش را از دست داد و خواهرش عایشه تیموریه (ه‍ م) سرپرستی وی را به عهده گرفت (شیبانی، 9؛ زرکلی، «احمد…»، 129).
تیمور تاش |
تیمور شاه درانی |
تیمور ملک | منوچهر پزشک تِیْمورْ مَلِک، والی خجند مقارن حملۀ چنگیز به قلمرو دولت خوارزمشاهیان. وی در برابر نیروی مغول ایستادگی شگفت‌انگیزی نشان داد و به همین سبب نام و یادش در تاریخ ماند؛ اگرچه برخی از محققان این مقاومت را حرکتی فردی و کاری بی‌فایده ارزیابی کرده‌اند (نک‍ : بارتولد، 2/ 871).
تیمورتاش، عبدالحسین | رضا آذری شهرضایی تِیْمورْتاش، عبدالحسین (ح 1260- مهر 1312ش/ 1881 – اکتبر 1933م)، ملقب به مُعزّزالملک و سردار معظم، دولتمرد مشهور ایرانی.
تیمور گورکانی | علی اکبر دیانت تِیْمورِ گورْکانی (736-807 ق/ 1336-1405م)، بنیان‌گذار سلسلۀ تیموریان در ایران و ماوراءالنهر، و از بزرگ‌ترین فاتحان شرق که بر قلمرو وسیعی از سمرقند تا کرانۀ دریای اژه، از مدیترانه تا خلیج‌فارس، و از مسکو تا دهلی فرمان راند. سلسلۀ گورکانیان یا مغول هند را هم یکی از اعقاب او بنیان نهاد (نک‍ : ه‍ د، تیموریان).
تیموریه | هادی نظری منظم تِیْموریّه، یا تیمور، عایشه عصمت (1256-1320ق/ 1840-1902م)، دختر اسماعیل پاشا تیمور و پیشوای نهضت ادبیات بانوان در مصر. مادرش ماهتاب، کنیزی آزادشده از نژاد چرکسی بود (فوّاز، 303)، اما خاندان پدری او در تاریخ شهرت بسزایی دارند. محمدبیگ تیمور کاشف کرد، جدّ عایشه، از افسران بلندپایۀ محمدعلی‌پاشا، خدیو مصر (حک‍ 18...
تیموری | معصومه ابراهیمی تِیْموری، نام یکی از ایلات چهار اویماق (چار آیماق) پراکنده در استان خراسان ایران و نواحی اطراف هرات، قندهار و فراه در افغانستان.
تیمی | رضوان مساح تَیْمی، عبدالله بن ایوب، مکنا به ابومحمد(د 209ق/ 824 م)، مداح دولت عباسی و شاعر باده و مجون. اگرچه تنها منبع مهم ما یعنی الاغانی دانش گسترده‌ای از وی به دست می‌دهد، اما این گزارشها تنها به مجالس باده‌خواری و ملاقاتهای مکرر وی با هارون و پسرانش محدود است و اطلاع چندانی از زندگانی وی به دست نمی‌دهد.
تیموریه | فرهاد طاهری تِیْموریّه، یکی از کتابخانه‌های معروف شهر قاهره. این کتابخانه را باید از جملۀ کتابخانه‌های بزرگ و معتبر در دورۀ معاصر مصر ــ پس از دارالکتب السلطانیه، جامع‌الازهر و رضاپاشا ــ به شمار آورد (معلوف، «من نفائس...»، 364؛ «الخزانة...»، 438). کتابخانۀ تیموریه به جز دارا بودن کتابهای نفیس چاپی و خطی در علوم و فنـون ...
تین | رضا عباسی تین، نود و پنجمین سورۀ قرآن مجید در ترتیب مصحف، و بیست و هشتمین سوره در ترتیب نزول. در ترتیب مصحف پس از انشراح و پیش از علق، و در ترتیب مشهور نزول، پس از بروج و پیش از قریش (نک‍ : ابن ندیم، 28) جای دارد. تین سوره‌ای است مکی (برای دیدگاههای مخالف، نک‍ ‍: بغوی، 4/ 426؛ طباطبایی، 20/ 319)، با 8 آیه، 34 کلمه و 15...
تئوفراستوس | حنیف قلندری , محمد جواد اسماعیلی تِئوفْراسْتوس (در متون اسلامی: ثاوفراسطوس)، فیلسوف یونانی (ح 372/ 373- ح 288ق‌م). او در اِرْسوس واقع در جزیرۀ لِسْبوس زاده شد (دیوگنس، I/ 483)، به قصد فراگیری دانش به آتن رفت، سالیان درازی را به شاگردی ارسطو گذراند و در میان شاگردان او به جایی رسید که در 323ق‌م پس از مرگ این فیلسوف، جانشین وی در لوکئوم، و عهد...
تئوفيل بن توما | محمد حسین احمدی تِئوفیلِ بْنِ توما (د 169ق/ 875 م)، منجـم، مترجـم یونانی به سریانی، تاریخ‌نگار و متکلم مارونی‌مذهب اهل رُها (ه‍ م). نامش را تیوفیلی (ابن ندیم، 244، 249)، توفیل (ابن عبری، 219، 220)، ثوفیل (قفطی، 109)، ثاوفیل (ابن عبری، 41، 98) و گاه حتى نوفل (کندی، 226) نیز ضبط کرده‌اند. از زندگانی او همین اندک را می‌دانیم که...
تئودوسیوس | حمید بهلول تِئودوسیوس، ریـاضـی‌دان و ستـاره‌شنـاس یـونانـی. از زندگی او هیچ اطلاعی نداریم، اما از آنجا که منلائوس (مشهور در 100م) در کتاب اکر خویش از وی نام برده (نصیرالدین، «تحریر مانالاوس»، 65)، و نیز استرابن (د 25م) از او و فرزندان ریاضی‌دانش پس از هیپارخوس (د پس از 127ق‌م) یاد کرده (V/ 467)، به احتمال بسیار وی در نی...
تیموریان | محمدحسن سمسار , فاطمه کریمی , هومان اسعدی , علی میرانصاری , مصطفی موسوی , النور سیمز , لیندا کماروف , ارنست گروبه تِیْموریان، عنوان خاندان حکومتگری که نزدیک به یک و‌ نیم سده از نیمۀ دوم سدۀ 8 تا آغاز دهۀ دوم سدۀ 10ق، بر ماوراءالنهر، ایران، افغانستان، عراق و شام فرمانروایی کردند.
ث | ملیحه مهدوی حرف پنجم از الفبای فارسی، چهارم از الفبای عربی و ابتثی، بیست و چهارم از الفبای ابجدی و چهاردهم از حروف جمل. در حساب ترتیبی معادل عدد 5 و در حساب جمل معادل عدد 500، مشهور به «ث» مثلث و «ثاء» مثلثه (ملامظفر، 7-8؛ آنندراج، نیز لغت‎نامه...، ذیل ث؛ نفیسی، ذیل ث و ثا؛ معین، 1/ 549).
ثابت بن ابراهيم صابی |
تئون | حسین معصومی همدانی تِئون، نامی یونانی که در متون دوران اسلامی به صورتهای ثاون و ثائون و ثاؤن ضبط شده است. در جهان اسلام دست‌کم دو تن از فلاسفه و دانشمندان یونانی به این نام شناخته بوده‌اند:
ثابت بن اسلم بن عبدالوهاب | هادی نظری منظم ثابِتِ بْنِ اَسْلَمِ بْنِ عَبْدُ الْوَهّاب، ابوالحسن (مق‍ ح 460ق/ 1068م)، فقیه و نحوشناس شیعی‌مذهب سوری. برخی سال درگذشت ثابت را حوالی سال 420ق/ 1028م نوشته‌اند (نک‍ : خوانساری، 2/ 164؛ بغدادی، 1/ 248). بعضی نیز نام پدر او را احمد گفته‌اند که ظاهراً تصحیف است (نک‍ : امین، 4/ 7، به نقل از منتجب‌الدین در فهرست)...
ثابت | اصغر دادبه , سعید انواری ثابِت، اصطلاحی در کلام معتزله که بحثهای مختلفی را در فلسفه و کلام به همراه داشته، و در شکل‌گیری نظریات عرفانی مؤثر بوده است. در این مقاله این اصطلاح در 6 بخش بررسی می‌شود:
ثابت بن سنان | فریبا پات ثابِتِ بْنِ سِنان، ابوالحسن ثابت بن سنان بن ثابت بن قرۀ صابی (د 363 یا 365ق/ 974 یا 976م)، پزشک و مورخ دورۀ عباسی. بیشترین اطلاع ما دربارۀ او مبتنی بر گزارشهایی است که ابن جلجل (ص 80-81)، قفطی (ص 109-111) و ابن ابی اصیبعه (1/ 334-336) در آثار خویش ارائه کرده‌اند و در دیگر منابع عیناً مطالب ایشان تکرار شده، و ...
ثابت بن قره | حسین معصومی همدانی ثابِتِ بْنِ قُرّه، مترجم، ریاضی‌دان، منجم، پزشک و فیلسوف قرن 3ق/ 9م. ابن‌ندیم نام و نسب او را چنین نوشته است: «ابوالحسن ثابت بن قرة بن مروان بن ثابت بن کرایا بن ابراهیم ابن کرایا بن مارینوس بن سالامایوس» (ص331). قفطی نیز همین نسب‌نامه را از روی دستخط یکی از احفاد او به نام ابوالمُحَسّن بن ابراهیم بن هلال صابی...
ابن مقرب | مریم صادقی ابوعبدالله علی بن مقرب بن منصور بن مقرب عُيونی (572-630ق / 1176-1233م)، اديب و شاعر بحرينی.
ابن مقدم | محمد هدایی شمس‌الدين محمد بن عبدالملك بن مقدم (د 583 يا 584ق / 1187 يا 1188م)، فرمانده سپاه و صاحب منصبِ دولت اتابكانِ شام (نوريه) و ايوبی، والی دمشق در عهد اتابكان، والی بعلبك و نايب الحكومۀ دمشق در دولت ايوبی و از رزمندگان جنگهای صليبی.
ابن مقری، ابومحمد | مهیار علوی مقدم ابومحمد اسماعيل بن ابی بكر بن عبدالله (754-837ق / 1353-1434م)، فقيه، اديب و شاعر يمنی كه در برخی منابع به مقری نيز شهرت دارد (نك‍ : ابن قاضی شهبه، 4 / 109).
ابن مقسم | عبدالامیر سلیم ابوبكر محمد بن حسن بن يعقوب عَطّار (265-8 ربيع‌الآخر 354ق / 879-13 آوريل 965م)، مقری، مفسر، محدث و نحویِ بغدادی.
ابن مقری، ابوبکر | حسن انصاری ابوبکر محمدبن ابراهیم بن علی بن عاصم بن زاذان (285-381ق / 898-991م)، از محدثان اصفهان «مقری» شهرت یکی از نیاکان او بوده و نسبت عاصمی و زاذانی که به وی داده شده است، به اجدادش باز می‌گردد (نک‍ : سمعانی، 9 / 149؛ ابن نقطه، الاستدراک، 446، التقیید، 1 / 5).
ابن مقله | علی رفیعی علامرودشتی ابوعلی محمد بن علی بن حسين (حسن) بن عبدالله بغدادی (شوال 272- 328 / مارس 886-940)، اديب، خوشنويس، مبتكر و مبدع خطوط مختلف و وزير عباسيان.
ابن مقفع، ساویرس | احمد پاکتچی ساويرس، مورخ و متكلم مسيحی مصر در سدۀ 4ق / 10م. وی از نخستين نويسندگان قبطی است كه آثار خود را به زبان عربی نوشته است.
ابن مکانس | حمیدرضا شیخی عنوان چند تن از مشاهير يكی از خاندانهای قبطی الاصل مصر كه بعضی از آنان در عهد مماليك برجی يا چركسها، عهده‌دار مناصب مهم حكومتی بوده‌اند.
ابن مکتوم | محمدهادی مؤذن جامی ابومحمد احمد بن عبدالقادر بن احمد قيسی، ملقب به تاج‌الدين (ذيحجۀ 682-27 رمضان 749 / مارس 1284- 19 دسامبر 1348)، مفسر، اديب و فقيه حنفی مصری.
ابن مکرم |
ابن ملا |
ابن مکی | رحمت پور محمد شیرجو پشت ابوحفص عمربن خلف بن مكی صِقِلّی (د 501ق / 1108م)، لغوی، نحوی، فقيه، خطيب و شاعر. در بعضی منابع نسبتهای حميری، مازری و قرطبی نيز به دنبال نام وی آمده است (ابن دحيه، 89؛ EI2 ).
ابن ملاعنه |
ابن ملجم | بخش تاریخ عبدالرحمن مرادی (مق‍ 40ق / 661م)، مردی از خوارج و قاتل امام علی (ع). بلاذری (2 / 488) به نقل از كلبی او را عبدالرحمن بن عمرو بن ملجم خوانده است.
ابن ملک |
ابن ملکا |

دائرة المعارف بزرگ اسلامی

ورود به سایت

ثبت نام

در جستجوی چه هستید ؟

دائرة المعارف بزرگ اسلامی

ورود به سایت

ثبت نام