اخبار

در موضوع بهار پیش از خاقانی، شاعرانی مثل انوری، فرخی، منوچهری و عنصری قصایدی سروده‌اند که همه وصف داغگاه و صله گرفتن است؛ اما خاقانی این هنر و حُسن سلیقه را دارد که در گرایش دینی و آیینی‌اش فصل بهار را با باورهای دینی تلفیق کند. خاقانی در قصیده معروف «منطق‌الطیر» فصل بهار را توصیف می‌کند و اینکه هر کدام از پرندگان به گل و گیاه و درختی علاقه دارند. بعد سخن را به بیت تخلص می‌کشاند و به مدح حضرت پیامبر اکرم(ص) می‌پردازد.

خاقانی به دانشهای عصر خود آگاهی‌های فراوان داشته است. تأثیر قرآن کریم و معارف اسلامی و تواریخ و سیر و داستان‌های پیامبران و تصوف و عرفان و حکمت و هیئت و نجوم در آثار خاقانی هویداست. خاقانی با چیره‌دستی مصطلحات دانشهای زمان خود را در استخدام سخن درآورده و به‌گونه‌ای استادانه در سطرسطر کلامش جای داده و فرزانگی‌اش را اثبات کرده است.

هشتمین نشست از مجموعه‌ی درس‌گفتارهایی درباره‌ی خاقانی به «خاقانی و دانش‌های عصر خود» اختصاص داشت که با سخنرانی دکتر عباس ماهیار، استاد دانشگاه خوارزمی و خاقانی‌پژوه در مرکز فرهنگی شهر کتاب برگزار شد.

برای این جلسه قصیده‌‌ «ایوان مدائن» خاقانی را انتخاب کرده‌ام؛ برای اینکه در حافظه‌‌ مردم هست. همه‌‌ بحث من روی این قصیده است: «هان ای دل عبرت بین از دیده عبر کن هانر ایوان مدائن را آینه‌‌ عبرت دان». از سه منظر به این قصیده نگاه کرده‌ام. یکی وجه ساختاری آن است. شاعر در سفر خود بر کناره‌‌ رود دجله حرکت کرده، چشمش به منظره‌‌ باشکوه، اما مخروبه‌‌ ایوان مدائن افتاده، متأثر شده و این قصیده را گفته است. با اینکه گفته‌اند خاقانی در سرودن قصیده‌‌ «ایوان مدائن» متأثر از قصیده‌ای از «بُحتری» بوده، به ‌نظر می‌آید اینجا بحث تأثیر و تأثر مطرح نیست.

شعر خاقانی نقطه‌ مرکزی در فرآیند شکل‌گیری سبک عراقی و نقطه‌ اوج معرفت‌گرایی و حکمت گرایی در شعر فارسی است. اهمیت و جایگاه شعر او تا بدانجاست که بدون اشعارش فهم مجموعه‌ ادب فارسی ناقص خواهد ماند. تا کنون از زوایای مختلف به شعر خاقانی نگاه شده است و در ‏پنجمین نشست از مجموعه درس‌گفتارهایی درباره‌ خاقانی، به «خوانشی تحلیلی از شعر خاقانی» اختصاص داشت که با سخنرانی دکتر پارسانسب در مرکز فرهنگی شهر کتاب برگزار شد.

چهارمین نشست مجموعه درس‌گفتارهایی درباره‌ خاقانی به بررسی منشآت خاقانی اختصاص داشت که با سخنرانی استاد محمد روشن ـ مصحح منشآت خاقانی و پژوهشگر متون فارسی ـ در مرکز فرهنگی شهر کتاب برگزار شد. منشآت خاقانی جزو مشهورترین و درخشان‌ترین منشآت فارسی و بی‌گمان از متون ارزشمندی است که روی سخن خاقانی در این نامه‌ها با خویشان و نزدیکان، بزرگان، امیران و شهریاران روزگار خویش است و در آن بسیار نکته‌ها آمده است که پرده از تاریکی‌های اوضاع زمانه برمی‌گیرد و جوینده نکته‌یاب در بازشناختن محیط اجتماعی، آداب و رسوم و عقاید و خصوصیات روحی مردم از آنها بهره می‌یابد و محقق باریک‌بین نیز راهی به گوشه‌های ناشناخته تاریخ ایران آن دوره می‌برد.

محمدرضا ترکی «فهرستی از غلط‌های رایج درباره‌ی خاقانی» را برشمرد و به آن‌ها پاسخ داد. بر اساس گزارش رسیده، سومین نشست از مجموعه درس‌گفتارهایی درباره‌ی خاقانی با عنوان «خاقانی؛ متواضع یا مغرور» با سخنرانی دکتر محمدرضا ترکی، عضو هیات علمی دانشگاه تهران و خاقانی‌پژوه در مرکز فرهنگی شهر کتاب برگزار شد.

سخن ما درباره خانواده خاقانی بود و کسانی که او پیوندی نزدیک با آنان داشته است. یک تن دیگر که می‌سزد سخت کوتاه یادی از او برود، زیرا در زندگانی و سرنوشت خاقانی کارکردی باریک و بهره‌ای بسیار داشته است، افدرزاده [پسرعموی] او «وحیدالدین»، پورِ «کاف‌الدین عمر عثمان»، است که خاقانی او را پدر مینوی و فرهنگی خویش می‌دانسته است. وحیدالدین هم مانند پدر، مردی بود فرهیخته و دانش‌آموخته. خاقانی او را بسیار گرامی می‌داشت و بیت‌هایی پُرشمار در ستایش او یا در سوگ او سروده است. در «تحفه‌العراقین» هم به فراخی از او سخن گفته است. در آنجا باز نموده است که چگونه وحیدالدین به هنگام خُردی او را در آموختن یاری می‌رسانیده است

اگر از من بپرسند که بزرگترین چامه‌سرای ایران کیست؟ نخستین نامی که در یاد من برخواهد جوشید، خاقانی است. این سخن سخنی خُرد و خام نیست. این دید و داوری درباره‌ خاقانی که او را بزرگترین و بشکوه‌ترین چامه‌سرای بدانیم، به تنهایی جایگاه بلند و ارجمند او را در سخن پارسی آشکار می‌تواند داشت. بی‌گمان در پی این سخن، این پرسش در پیش نهاده خواهد آمد که: اگر چنین است، چرا خاقانی آن آوازه‌ بلند و نامی ارجمند را که شایسته‌ اوست، فرادست نیاورده است؟