1394/9/9 ۱۲:۲۷
در گذشته كاروانسراها به دو دسته كلی تقسیم می‌شدند؛ یكی كاروانسراهای بین راهی كه نقش مراكز خدمات بین راهی را داشته‌اند. در تمام شبكه ارتباطی كه ما در كشور داریم، بنا به اهمیت راه‌هایی كه وجود داشته كاروانسراهایی ساخته شده‌اند. بسته به میزانی كه یك كاروان در مسیری بین ٣٠ تا ٤٠ كیلومتر، در فاصله‌های مناسب برای یك روز سفر كاروان، یك كاروانسرا به عنوان محلی برای استراحت كاروان‌ها ساخته می‌شد. نوع دیگری از كاروانسراهایی كه در دوره‌های مختلف ساخته می‌شدند، كاروانسراهای شهری بودند. این كاروانسراها در شهرها و در ورودی بازارها واقع شده‌اند. در این بناها كاروان‌هایی كه به شهرها می‌رسیدند بارشان را زمین می‌گذاشتند و حیواناتی كه بارها را حمل می‌كردند تیمار می‌شدند. در این كاروانسراها بیشتر تجار برای مدت محدودی اسكان پیدا می‌كردند و محموله‌هایی كه همراه داشتند در بازار به فروش می‌رساندند و به جای آن اجناس و كالاهای جدیدی خریداری می‌كردند. ما در تمام شهرهایی كه دارای بازارهای بزرگ هستند شاهد كاروانسراهایی هم هستیم كه در ابتدای محدوده بازارها قرار گرفته‌اند. در اصفهان كاروانسرای شاه را در نزدیكی سردر قیصریه داریم. یا در تهران كاروانسرای خانات را در محدوده بازار مولوی داریم و بزرگ‌ترین كاروانسرای شهری كه در كشور داریم، كاروانسرای سعدالسلطنه قزوین است.
معماری و نحوه استفاده از كاروانسراهای بین شهری با كاروانسراهای شهری متفاوت است. از این جهت كه ممكن است كاروانسراهای بین شهری تنها یك شب محل اتراق كاروان‌ها و مسافران بوده اما در كاروانسراهای شهری گاهی تجار ماه‌ها در كاروانسرا سكونت داشتند تا محموله‌ای را كه همراه داشتند به فروش برسانند و محموله و كالاهای جدید خریداری كنند و به سفر ادامه دهند.
البته در داخل محدوده بازار بخش‌های مهم دیگری هم وجود دارد كه تحت عنوان سرا، تیمچه و چارسوق و راسته شناخته می‌شوند كه ممكن است برای كسانی كه با بخش‌های بازار آشنایی زیادی ندارند، این شبهه ایجاد شود كه از این بخش‌ها هم به عنوان كاروانسرا استفاده می‌شده، اما واقعیت این است كه هر كدام از این بخش‌ها كاربری‌های مختلفی دارند. به‌طور مثال سراها عمدتا مربوط به یك صنف و رشته خاص در بازار هستند و حجره تجار بزرگ اصناف مختلف بازار در سراهای اصلی مربوط به آن صنف قرار می‌گرفت.
در مورد تعاملات فرهنگی كه تجار و مردم در گذشته داشتند و نقشی كه كاروانسراها در این بین ایفا می‌كردند باید گفت تجار و بازرگانان در گذشته یك تفاوت‌های ماهوی با تجار و بازرگانان روزگار ما داشتند. امروزه امتیازی كه هر تاجر نسبت به دیگری دارد بستگی به مال‌التجاره و سرمایه كاری‌اش دارد. اما در گذشته یك تاجر بازار جزو معدود باسوادان شهر خود بود. معمولا كسانی كه اهل تجارت بودند با مسائل حقوقی و شرعی داد و ستد و فعالیت تجاری كاملا آشنا بودند و در داخل بازار دوره‌های مكاسب محرره را می‌گذراندند و با مباحث حقوقی شغل‌شان آشنا بودند. معمولا بازاری‌ها جزو نخبگان جامعه محسوب می‌شدند، با ادبیات آشنا بودند، اهل مطالعه بودند. ما می‌توانیم نقش جدی تجار و بازاری‌ها را در نهضت مشروطه دنبال كنیم و به همین منوال می‌توانیم نقش تجار را در طول تاریخ بررسی كنیم، در مسیر جاده ابریشم می‌توانیم این موضوع را به شكل پر‌رنگی ببینیم. در شرق ایران تا فیلیپین و اندونزی، عمدتا می‌بینیم كه اسلام توسط تجار گسترش پیدا كرد، نه توسط نیروهای نظامی و سیاسی. حتی وقتی خوب بررسی می‌كنیم می‌بینیم كه توسط همین تجار زبان فارسی و هنر ایرانی و موسیقی و دین در شهرها و كشورهای دیگر معرفی می‌شد و شاید بتوانیم بگوییم انگار داد و ستد تجاری بهانه بود، اتفاقی كه در واقع می‌افتاد وجه تبادلات فرهنگی داشت و طبعا در تبادلات فرهنگی طرفی كه غنی‌تر است‌دهنده است و طرفی كه به لحاظ فرهنگی ضعیف‌تر است، گیرنده محسوب می‌شود. نمونه خیلی جالب دوره معاصر هم حاج حسین آقای ملك است كه موزه ملی ملك مربوط به ایشان است. در موزه ملك ١٢ هزار نسخه خطی وجود دارد كه تمام این نسخ را خود ایشان خریداری كرده‌اند و تمام این كتاب‌ها توسط خود ایشان حاشیه‌نویسی شده‌اند. این نشان می‌د‌هد كه ایشان به خوبی از محتویات كتاب آگاه بوده‌اند و در مورد متن كتاب نظراتی داشته‌اند كه مرقوم كرده‌اند.
ما از دوره اشكانی یعنی حدود ٢٣٠٠ سال پیش می‌توانیم فعال بودن مسیر جاده ابریشم را با آثار و شواهد ببینیم، اما تا ٧٠٠ سال پیش ارتباطی میان اروپاییان و چینی‌ها برقرار نشده بود. این به این معناست كه به مدت ١٦٠٠ سال این تجار ایرانی بودند كه داد و ستد در بین این مسیر از اروپا تا چین را مدیریت می‌كردند و اثرات فرهنگی خودشان را هم داشتند. جنبه‌های فرهنگی و اجتماعی تجارت در مقیاس‌های مختلف بسیار مهم بوده، چه در مقیاس جهانی و چه در مقیاس ملی اثرات فوق‌العاده زیادی داشته. علت آن هم این بوده كه تعریف یك تاجر یا بازرگان، تعریف امروزی نبوده و این قشر جزو نخبگان جامعه محسوب می‌شدند.
منبع: روزنامه اعتماد
کاربر گرامی برای ثبت نظر لطفا ثبت نام کنید.
کاربر جدید هستید؟ ثبت نام در تارنما
کلمه عبور خود را فراموش کرده اید؟ بازیابی رمز عبور
کد تایید به شماره همراه شما ارسال گردید
ارسال مجدد کد
زمان با قیمانده تا فعال شدن ارسال مجدد کد.:
قبلا در تارنما ثبت نام کرده اید؟ وارد شوید
فشردن دکمه ثبت نام به معنی پذیرفتن کلیه قوانین و مقررات تارنما می باشد
کد تایید را وارد نمایید