1394/2/13 ۰۹:۴۱
اگر مهمترین خدمت استاد شهید، آیت‌الله مرتضی مطهری(۱۲۹۸ـ ۱۳۵۸ش) را به جامعه دینی در قرن حاضر، ارائه دقیق و مستند و روزآمد ایدئولوژی اصیل اسلامی بدانیم، گزاف نگفته‌ایم. در دهه ۵۰ شمسی که تبلیغات گروههای چپ و ظهور گروههای اسلام‌گرای التقاطی به اوج خود رسیده بود، مطهری چونان میزان و ترازویی دقیق به میدان آمد و به نیکی سره را از ناسره جدا کرد. او اسلام‌شناسی آگاه، عالمی زمانشناس، دانشمندی دردآشنا و فیلسوفی توانا بود و همچون شمع در جمع دینداران فرهیخته و دردمند، افروخت و حجت را بر تاریک‌اندیشان و تیره‌دلان تمام کرد. مطهری در پاسخگویی به شبهات روز و مقابله با انحرافات فکری و عقیدتی تا آنجا پیش رفت که جانش را نیز در این راه گذاشت و به خیل شهیدان اسلام پیوست.
نگاهی اجمالی به منبع شناسی جامع استاد مرتضی مطهری
آثار قلمی و سخنرانیهای آن شهید بزرگوار، افزون بر ژرفا و اتقان، از چنان گستردگی موضوعی برخوردار است که تدوین درختواره‌ای موضوعی از آن ضروری می‌نمود. آثار و پژوهشهای بسیاری نیز اندیشه‌ها و رهیافتهای استاد را بررسیده و در حول تفکر و دیدگاههای او شکل گرفته‌اند. نگاهی اجمالی به مجموعه «مطهریات»، طیف گسترده‌ای از موضوعات را پیش روی ما می‌گذارد؛ همچون: اخلاق و معنویت، تربیت جنسی، خانواده، داستان و موعظه. فلسفه اخلاق، اخلاق نظری، تعلیم و تربیت اسلامی، اخلاق دینی، فلسفه و شناخت، شناخت‌شناسی، فیلسوفان، فلسفه اسلامی، منطق، سیره، عقیده‌شناسی، عدل الهی، اهل بیت(ع)، قیام مهدی، قیام عاشورا، سیره نبوی، نهج‌البلاغه، انسان‌شناسی، خداشناسی، امامت و ولایت، دین و معرفت دینی، اصلاح‌گرایی دینی، جهان‌بینی اسلامی، معادشناسی، نبوت و خاتمیت، سیاست و اجتماع، زن و حجاب، تمدن اسلامی، جامعه‌شناسی دین، تبلیغ و منبر، ارتباطات فردی، حکومت و مشروعیت، روشنفکری، اندیشه سیاسی، سیره سیاسی معصومین(ع)، عدالت، قرآن و شناخت قرآن، ترجمه قرآن، تفسیر قرآن، تمدن و فرهنگ، اقتصاد اسلامی، فلسفه تاریخ، ایران و انقلاب، سنت و مدرنیته، فرهنگ، اسلام و مقتضیات زمان، نظام حقوقی اسلام، هنر و زیبایی، عرفان اسلامی، اجتهاد و مرجعیت، جهاد و شهادت، دانش و پژوهش، و شعر و ادبیات. چنین حجم و وزنی از نوشته‌های علمی و تحقیقی، درباره کمتر شخصیتی از رجال علمی و دینی ایران معاصر پدید آمده است.
آثار مدون و غیر مدون و خطی
آثار استاد مطهری، در دو گروه قابل دسته‌بندی است: نخست آثار مدون که با عنوان «مجموعه آثار» به همت انتشارات صدرا انتشار یافته است و دیگر، آثار غیر مدون و خطی وی است که به گفته نزدیکان استاد، مجموعه‌ای پر برگ و بار است که وی آنها را در فیشهای منظم و نشان‌دار سامان بخشیده است. امید می‌بریم که به‌زودی همه نوشته‌ها و گفتارهای آن شهید والاقدر فرصت نشر یافته و چشم علاقه‌مندان به فرهنگ و معارف اسلامی را روشن کند.
استفاده بهینه و با کمترین هزینه مالی و زمانی، از این مجموعه گرانقدر، بی‌شک نیازمند اطلاع‌رسانی‌های فنی و بانکهای اطلاعاتی است. بررسی جامع آثار و اندیشه‌های استاد شهید مرتضی مطهری، به دلیل گستردگی و تنوع آنها، به مجموعه‌ای از خدمات «پیشاتحقیق»، مانند منبعشناسیها، کتابشناسی و فهرست‌نگاری و راهنماییهای محتوایی و پرونده‌های اطلاعاتی نیاز دارد. افزون بر این، مجموعه‌های اطلاع‌رسانی، به‌ویژه فهرستهای موضوعی، این امکان را به محققان و طلاب و دانشجویان علوم انسانی و اجتماعی در رشتههای گوناگون میدهد که نمایه‌های کلیدی را در هر موضوعی آسانتر بیابند و بدون اتلاف وقت و انرژی، مناسب‌ترین موضوعات و بیشتر اطلاعات را برای پژوهش خود برگزینند.
فایده دیگر «فهرست موضوعی»، پرده‌برداری از حجم شگفتانگیز کوششها و دقت استاد مطهری در معارف دینی است؛ چندان که خواننده به این باور می‌رسد که حیات علمی آن عالم ربانی، سرشار از توفیق و امدادهای الهی بوده است.
منبع‌شناسی جامع شهید مطهری
مؤسسه پارسا، بر مبنای رسالت و آرمانهای پیش‌گفته، و در ادامه تولید و تدوین بانکهای اطلاعاتی منابع و آثار اسلامی و علوم انسانی، اکنون با همکاری بنیاد شهید آیت‌الله مرتضی مطهری، توفیق یافته است که منبع‌شناسی جامع شهید مطهری را در دو بخش زندگی؛ و اندیشه شهید مطهری، پیش روی محققان و علاقه‌مندان به علوم دینی بگذارد. امید است که به کارآید و گره گشاید.
این مجموعه در بر دارنده اطلاعات کتابشناسی و منبع‌شناسی نزدیک به ۲۸۰۰ اثر تالیفی استاد در حوزه‌های مختلف علمی، و نگارشهای نویسندگانی است که با هدف شرح، توضیح، تفسیر، بسط و توسعه اندیشه وی به خامه درآمده است. این مجموعه دارای ساختار تزاروسی یا اصطلاح‌نامه خاص خود است که در دو شاخه اصلی و دهها زیر شاخه فرعی، آثار معرفی شده را در چارچوبی منطقی قابل عرضه کرده است. شاید اشارهای فهرستوار به موضوعات اصطلاح‌نامه مزبور و با هدف آگاهی بیشتر از محتوای کتاب، خالی از لطف نباشد.
معرفی شاخه‌های تزاروس منبع‌شناسی شهید مطهری را با بخش منابع مربوط به زندگی و حیات با برکت و شرح احوال، سوانح عمر و حیات و روزگار آیت‌الله مرتضی مطهری آغاز می‌کنیم که در اولین شاخه موضوعی کتاب با عنوان «زندگی شهید مطهری»، آمده است.
در بخش «شخصیت و اخلاق مطهری»، منابعی آمده که درباره ابعاد و جوانب شخصیت وی، جاذبه و دافعه او، ارتباط فکری وی با شخصیت‌های انقلاب؛ نیز مبانی، روشها و مشخصات کلی فکر مطهری در آنها سخنی آمده است.
جزئیات نظام فکری او در شاخه‌های «مطالعه موضوعی آثار مطهری» و برخی زیرشاخههای دیگر آمده است.
در شاخه «مبارزات مطهری»، به فعالیتهای سیاسی، حیات سیاسی مطهری و معرفی اسناد ساواک و نیز روشهای مبارزاتی او علیه رژیم پهلوی، انقلابی بودن و نحوه شهید شدن وی منابعی آمده است.
آثاری که درباره موضوعات، مفاهیم، تحلیل توصیفی منابع و نوشته‌ها و سخنرانیهای مطهری بحث و بررسی داشتهاند، در شاخه «مطالعه موضوعی آثار مطهری» آمده است.
«روش‌شناسی مطهری» شاخه دیگری است که در آن از مبانی فکری مطهری، روشها و مشخصات اندیشه فلسفی او، قرائت و فهم او از دین، و تحلیل عقل‌گرایی و نواندیشی وی بحث شده است. اینکه مطهری چگونه به مقتضیات و شبهات زمانه پاسخ می‌داد، موضوع دیگر این شاخه است.
آثار و گفتارهای مطهری درباره مسائل و موضوعات دینی مانند بحث از نفاق و منافقان، اخلاق اجتماعی، عزت نفس، توبه، آزادی معنوی، عبادت، دعا، تقوا، عمل صالح، دنیا و هجرت و مفهوم کمال، در شاخهای به نام «اخلاق دینی» آورده شده است و منابع داستانی شهید مطهری مانند داستان راستان و مجموعه پندها و داستانهایی که از آثار او استخراج شده، در شاخهای به نام «داستان و موعظه» معرفی شده است.
«فلسفه اخلاق»، عنوان بخش دیگر اصطلاح‌نامه است که مبانی فلسفی و تحلیل‌های عقلانی شهید مطهری از فعل اخلاقی، گزار و گزاره اخلاقی و نسبیت اخلاق و مقایسه اندیشه او با دیگران درباره ماهیت اخلاق، ذیل آن معرفی شدهاند.
در شاخه «خانواده»، نظریات و تحلیل‌های مطهری درباره اخلاق در خانواده و آسیب‌شناسی آن و ازدواج و طلاق و نیز حقسرپرستی آمده است.
منابع درباره روان‌شناسی، تربیت دینی، شیوه‌های تدریس، مسجد و حوزه علمیه، در بخش «تعلیم و تربیت» آمده است.
«تربیت جنسی»، شاخه دیگری است که معرفی آثار مرتبط با اخلاق جنسی و اصول آن در اسلام و غرب از دیدگاه شهید مطهری و دیگران را موضوع مورد توجه خود قرار داده است.
نکات و نظریاتی درباره خدمات متقابل اسلام و ایران، رابطه دین و تمدن، احیاگری فرهنگی، هویت ملی، نقد تمدن غرب، نوگرایی و غربزدگی در شاخه «تمدن و فرهنگ اسلامی» آمده است.
«دانش و پژوهش»، عنوان بخشی است که ارائه منابع مرتبط با اهمیت و ارزش علم، منزلت معلم، مبانی معرفتی علم و پژوهش، و رابطه علم و دین، پیشرفت و توسعه ملی و امکان تولید علم از دیدگاه مرتضی مطهری را وجه همت خود قرار داده است.
در شاخه «حوزه و دانشگاه»، منابع درباره وحدت حوزه و دانشگاه، نقش روحانیت، رسالت حوزه علمیه و نقایص و اشکالات حوزه از نظر مطهری بررسی شده است.
درباره ماهیت جامعه و پیدایش دین، کارکردهای دین، سنتهای الهی و اندیشه‌های اجتماعی، تکامل اجتماعی، جامعه و تاریخ، انحطاط و تحجرگرایی از نظر شهید مطهری، در شاخه «جامعه‌شناسی دینی» به بحث پرداختهایم و معرفی منابع درباره مسائل و موضوعات اقتصادی، مانند تحریم ربا، نظام اقتصادی، ماهیت پول، حیله‌های شرعی، کار و عدالت اقتصادی، به بخش «اقتصاد اسلامی» واگذار شده است.
«تبلیغات دینی»، عنوان شاخهای است که دیدگاه شهید مطهری درباره روش دعوت و مبانی تبلیغ دین، اهمیت خطابه و منبر و اخلاق مبلغان و نماز جمعه را منعکس کرده است.
منابع درباره دیدگاه استاد مطهری درباره نقش، رسالت و کارکردها و آسیبهای روشنفکری با تاکید بر روشنفکری دکتر علی شریعتی، در بخش مستقل «روشنفکری»، مطرح شده است.
«زن و حجاب» عنوان شاخهای است که عهده‌دار بررسی نقش و اهمیت زن در جامعه و حقوق زن و نیز قلمرو حجاب شرعی از دیدگاه شهید مطهری است.
دیدگاه مطهری درباره رابطه اسلام با مسائل معاصر، فهم و درک مقتضیات زمانه و آگاهی از زمان و مسائل مدرنیته در بخش «سنت و مدرنیته» آمده است.
طرح برخی مباحث درباره رابطه تاریخ و جامعه و نگاه دینی به جامعه در شاخه «جامعه‌شناسی دینی»آمده است.
در بخش «عدالت اجتماعی»، به معرفی منابعی پرداخته شده که درباره اهمیت عدالت، رابطه حق و عدالت، نسبیت عدالت، حکومت و عدالت و عدالت جنسیتی نگارش یافته است.
«عرفان و شعر»، شاخهای است که منابع آن عمدتاً به طرح دیدگاههای مطهری درباره عرفان و شعر حافظ و برخی از خصوصیات عرفان اسلامی، تصوف اسلامی و رابطه آن با قرآن و فلسفه زیبایی‌شناسی با عرفان اختصاص دارد.
شاخه «فقه و حقوق» درباره اجتهاد، فقه و نقش عقل در استنباط احکام است و در بخش «اندیشه سیاسی»، به معرفی منابعی پرداخته شده که درباره مشخصات و روش‌شناسی اندیشه سیاسی شهید مطهری صحبت کرده و نیز از فلسفه سیاسی مدنظر او و پاره‌ای موضوعات و مفاهیم سیاسی مانند حق، دمکراسی، تحولات سیاسی، نظارت عمومی، التقاط و ملی‌گرایی بحث شده است
بحث از مفاهیم گسترده‌تر مانند آزادی، وحدت و حکومت دینی موضوع شاخه‌هایی چون «آزادی» و «وحدت اسلامی» است که در آنها، دیدگاه شهید مطهری درباره مبانی، قلمرو و اهمیت آزادی و نسبت آزادی با مفاهیمی مانند عدالت و استقلال آمده و از منابعی یاد شده که جنبه‌های مختلف دیدگاه او در این باره و همچنین منابع مربوط به مباحث تقریب و تفاهم اسلامی، اتحاد مسلمانان و نقش امامت در اندیشه سیاسی شیعه در فراهم کردن وحدت با تکیه بر آرای مطهری بررسی شده است.
شاخه «انقلاب اسلامی»، عهده‌دار بیان نظرات شهید مطهری درباره ماهیت، ابعاد و مبانی انقلاب اسلامی ایران(۱۳۵۷ش) و نظام سیاسی متناسب با این انقلاب است. درباره آینده انقلاب مزبور و نقش روحانیت نیز منابعی معرفی شده است.
مباحث نظری بحث حکومت در شاخه «حکومت دینی» آمده است که موضوع اصلی منابع آن، تبیین ماهیت حکومت اسلامی و مشروعیت آن و نقش امر به معروف و نهی از منکر در محقق ساختن حکومت اسلامی است.
«اهل‌بیت(ع)» عنوان شاخه نسبتاً مفصلی است که معرفی مجموعه‌ای از آثار و منابع درباره سیره و زندگی امامان معصوم را هدف گرفته و نیز بررسی سیره هر یک از امامان در این شاخه آمده است. مباحث شهید مطهری در تبیین مبانی مهدویت و اهمیت قیام حضرت نیز در اینجا آمده است.
درباره مبانی نظری امامت و قیام امام حسین(ع)، شاخه«قیام عاشورا» و «امامت» طراحی شده است.
مباحث کلامی و عقیدتی درباره ادله و براهین اثبات خداوند، ادله توحید، بحث از عدل الهی و پاسخ به شبهه شرور و سخن درباره افعال الهی، نقش امدادهای غیبی در زندگی انسان در شاخه «خداشناسی» آمده است.
در شاخه «نبوت و خاتمیت»، هم از ابعاد سیره و شخصیت پیامبر اکرم(ص) بحث شده هم مباحث نظری درباره ماهیت و حقیقت نبوت، حقیقت وحی، امّی بودن پیامبر و فلسفه خاتمیت طرح گردیده است.
موضوع شاخه«معاد» تحقیق درباره حقیقت آخرت، وضع انسان در آخرت و اثبات روح می‌باشد و در بخش «امامت»، دیدگاههای کلامی شیعه از منظر شهید مطهری درباره مقام ولایت و نقش امامت و رهبری آمده است.
برای بحث از زندگی امامان به شاخه «اهل‌بیت» باید مراجعه شود.
مجموعه تفاسیر و دیدگاههای قرآنی استاد مطهری و مباحث مربوط به فهم و آشنایی با قرآن، در شاخه«قرآن و تفسیر» آمده است.
«اصلاح‌گرایی دینی» عنوان بخشی است که بحث از احیای تفکر اسلامی و دفاع از احیاگری و مبانی آن از منظر شهید مطهری را در دستور کار دارد.
در شاخه «انسان‌شناسی»، منابع مرتبط با دیدگاه اسلام درباره انسان و ابعاد وجودی آن آمده و از فلسفه آفرینش انسان، سرنوشت و نقش انسان کامل در خوشبختی انسان از دیدگاه شهید مطهری سخن گفته است.
در شاخه «جهان‌بینی اسلامی»، بحثهای کلامی عقیدتی مطهری درباره کلیات اندیشه اسلامی و بیان اهمیت معارف اسلامی و بحث از حق و باطل آمده است.
موضوع شاخه «شهید و شهادت»، اهمیت مقام شهید و نیز دیدگاه قرآن درباره جهاد است.
در شاخه «فطرت» از فطرت الهی انسان در آثار و اندیشه شهید مطهری بحث شده است.
کندوکاو درباره حادثه عاشورا و اهداف، ابعاد و مسائل آن موضوع شاخه «قیام عاشورا» است؛ در منابع این بخش، شهید مطهری با تاکید بیشتر از تحریفات عاشورا بحث کرده است.
شاخه «معرفت دینی»، بررسی دیدگاه مطهری درباره مسائل کلام جدید از قبیل مبانی معرفت دینی، راههای فهم دین، پلورالیسم دینی، سکولاریسم، گستره و قلمرو دین، انتظار بشر از دین است؛ اگرچه برخی مباحث مرتبط را در شاخه «جهان‌بینی اسلامی» نیز میتوان ملاحظه کرد.
درباره موضوعات و معارف نهج‌البلاغه و اهمیت این کتاب در فرهنگ شیعه با تأکید بر پژوهشهای شهید مطهری، در شاخهای با عنوان «نهج‌البلاغه» بحث شده است. برخی مباحث مرتبط نیز در شاخه «اخلاق دینی» و «اهل‌بیت» آمده است.
مجموعه نظریات و نوشتارهای مطهری درباره مبانی و مسائل فلسفه اسلامی در شاخه «فلسفه اسلامی» آمده است و از درسهای او درباره کتب و متون مهم فلسفه اسلامی در این شاخه یاد شده است.
در شاخه «شناخت‌شناسی» از معرفت‌شناسی و فلسفه ذهن از دیدگاه مطهری بحث شده و نظریه ادراکات اعتباری و شناخت عقلی، نقد نسبی‌گرایی، ادله وجود ذهنی و ملاک صدق و کذب و برخی از مباحث منطقی در آن طرح شده است.
موضوع شاخه «غرب‌شناسی»، مبانی اندیشه، تمدن و فلسفه غربی است و در آن منابعی معرفی شده که دیدگاه مطهری درباره اومانیسم، مارکسیسم و علل گرایش به مادیگری را مورد بحث قرار داده است.
و نهایتاً در شاخه «فلسفه تاریخ»، ارائه اطلاعات آثاری مورد توجه قرار گرفته که از اهمیت و قوانین حاکم بر تاریخ و جبر و علیت در تاریخ و نیز نیروی محرک تاریخ و سرنوشت تاریخ در اندیشه استاد مطهری سخن گفتهاند.
این مجموعه علاوه بر در بر داشتن لوح فشرده محتوی کل کتاب با قابلیت جستجوهای متعدد، دارای ۱۳ فهرستواره موضوعات، پدیدآوران، ناشران، نشریات، عناوین کتابها، عناوین مقالات نشریه، عناوین مجموعه، عناوین مقالات مجموعه، عناوین پایاننامه، و عناوین منابع لاتین است که کار دسترسی به بدنه اصلی و محتوای کتاب را آسانتر می‌کند. همچنین نمودارهای مختلف آماری، به ترتیب بیشترین موضوعات پژوهشی و پرکارترین مؤلفان و نویسندگان و ناشران و نشریات و مراکز چاپ و نشر داخلی و خارجی و… در موضوع یاد شده را بررسی و به نمایش گذاشته‌اند. امید است که به کارآید و گره گشاید.
از خدای بزرگ برای روح آن محقق شهید و استاد والاقدر، غفران و رضوان مسألت می‌کنیم و نیز آرزومندیم که همچنان موفق به تولید مجموعه‌های اطلاع‌رسانی بیشتر و برتر باشیم.
منبع‌شناسی شهید مطهری در یک نگاه
مجموعه حاضر در بردارنده اطلاعات کتابشناسی و منبع شناسی نزدیک به ۲۸۰۰ اثر تألیفی آیت‌الله مطهری در حوزه‌های مختلف علمی، و همچنین نگارشهای نویسندگانی است که با هدف شرح و توضیح و تفسیر و بسط و توسعه اندیشه وی به خامه درآمده است.
این مجموعه دارای ساختار تزاروسی یا اصطلاح‌نامه خاص خود است که در دو شاخه اصلی و دهها زیرشاخه فرعی، آثار معرفی‌شده را در چارچوبی منطقی قابل عرضه کرده است.
نگاهی اجمالی به مجموعه «مطهریات»، طیف گسترده‌ای از موضوعات را پیش روی ما می‌گذارد؛ همچون: اخلاق و معنویت، تربیت جنسی، خانواده، داستان و موعظه. فلسفه اخلاق، اخلاق نظری، تعلیم و تربیت اسلامی، اخلاق دینی، فلسفه و شناخت، شناخت‌شناسی، فیلسوفان، فلسفه اسلامی، منطق، سیره، عقیده‌شناسی، عدل الهی، اهل بیت(ع)، قیام مهدی، قیام عاشورا، سیره نبوی، نهج‌البلاغه، انسان‌شناسی، خداشناسی، امامت و ولایت، دین و معرفت دینی، اصلاح‌گرایی دینی، جهان‌بینی اسلامی، معادشناسی، نبوت و خاتمیت، سیاست و اجتماع، زن و حجاب، تمدن اسلامی، جامعه‌شناسی دین، تبلیغ و منبر، ارتباطات فردی، حکومت و مشروعیت، روشنفکری، اندیشه سیاسی، سیره‌سیاسی معصومین(ع)، عدالت، قرآن و شناخت قرآن، ترجمه قرآن، تفسیر قرآن، تمدن و فرهنگ، اقتصاد اسلامی، فلسفه تاریخ، ایران و انقلاب، سنت و مدرنیته، فرهنگ، دین و مقتضیات زمان، نظام حقوقی اسلام، هنر و زیبایی، عرفان اسلامی، اجتهاد و مرجعیت، جهاد و شهادت، دانش و پژوهش، و شعر و ادبیات. چنین حجم و وزنی از نوشته‌های علمی و تحقیقی، درباره کمتر شخصیتی از رجال علمی و دینی ایران معاصر پدید آمده است.
مجموعه مزبور علاوه بر دربرداشتن لوح فشرده محتوی کل کتاب با قابلیت جستجوهای متعدد، دارای ۱۳ فهرستواره موضوعات، پدیدآوران، ناشران، نشریات، عناوین کتابها، عناوین مقالات نشریه، عناوین مجموعه، عناوین مقالات مجموعه، عناوین پایان نامه، و عناوین منابع لاتین است که کار دسترسی به بدنه اصلی و محتوای کتاب را آسانتر می‌کند. همچنین نمودارهای مختلف آماری، به ترتیب بیشترین موضوعات پژوهشی و پرکارترین مؤلفان و نویسندگان و ناشران و نشریات و مراکز چاپ و نشر داخلی و خارجی و… در موضوع یاد شده را بررسی و به نمایش گذاشته‌اند.
روزنامه اطلاعات
کاربر گرامی برای ثبت نظر لطفا ثبت نام کنید.
کاربر جدید هستید؟ ثبت نام در تارنما
کلمه عبور خود را فراموش کرده اید؟ بازیابی رمز عبور
کد تایید به شماره همراه شما ارسال گردید
ارسال مجدد کد
زمان با قیمانده تا فعال شدن ارسال مجدد کد.:
قبلا در تارنما ثبت نام کرده اید؟ وارد شوید
فشردن دکمه ثبت نام به معنی پذیرفتن کلیه قوانین و مقررات تارنما می باشد
کد تایید را وارد نمایید