سیرت پیامبر (ص) در جهان امروز / دكتر سیدحسین نصر

1393/10/20 ۱۱:۱۴

پیامبر اسلام(ص) به عنوان بنیانگذار اسلام و رساننده وحی خداوند به بشر، مفسر اتم و اكمل معنای كتاب خداوند است. حدیث و سنت آن حضرت، گفتار و كردارش، پس از قرآن مهم‌ترین منابع سنت اسلامی‌اند. برای درك و فهم اهمیت پیامبر(ص) مطالعه بیرونی متون تاریخی مربوط به زندگی آن حضرت كافی نیست. باید از درون منظر اسلامی نیز در آن حضرت نگریست و برای تشخیص جایگاه او در آگاهی دینی مسلمانان تلاش كرد. اما باید تاكید كنم كه در مباحث اسلام سنتی آنچه اصل است، وحدت است كه ریشه در حقیقت نامتناهی دارد و این حقیقت در میان تمام فرقه‌های مذهبی اسلام مشترك است. شهادت به وحدانیت خداوند و نبوت پیامبر خاتم(ص) از اركان آن محسوب می‌شود. كثرت تجلی این حقیقت نامتناهی است كه بازتاب‌دهنده اسماء و صفات آن است. عالم تجلی‌گاه این اسمای الهی است. ادیان تجلی دیگری از همین حقیقت است. لذا عالم مشتمل بر كثرت است. از جمله تجلیات اسمای‌الهی، انسان است كه در اسلام، انسان نه موجود گنهكار، بلكه به صورت نیكو و سیرت خدایی آفریده شده است، چه مرد باشد و چه زن و معرفت پیشین به او داده شده است. لازمه این ویژگی نهاده شده در درون آدمی، آن است كه تسلیم اراده حق باشد. معنای اسلام همین تسلیم است، تسلیم كامل كه به آرامش انسان می‌انجامد و این تسلیم در درون تمام ادیان وحیانی وجود دارد. لذا می‌توان گفت كه اسلام در دل تمام ادیان الهی جـای دارد، زیرا اسلام چیزی جز تسلیم نیست. لذا نخستین دین است، همان‌گونه كه آخرین دین است. به دلیل همین شمول دین اسلام است كه قرآن نه‌تنها از پیام پیامبران - كه درود خداوند بر همه آنها است - پیشین نكاسته، بلكه آنها را كامل كرده و از آنها به نیكی نام می‌برد. بنابراین، مرز میان ایمان و كفر، همین تسلیم است. در عالم اسلام، كثرت‌گرایی دینی پذیرفته بوده است. حضور اقلیت‌ها در دنیای اسلام شاهد این مدعا است، هرچند حضور مسیونرهای مسیحی، این همزیستی مسالمت‌آمیز را تاحدودی با مشكل مواجه ساخته است. از نظر اسلام، آنچه مسلم است پذیرش كثرت‌گرایی دینی است. نام بردن از پیامبران پیشین و دین آنها موید همین امر است و این نگرش امروزه در جهان اسلام به یك گفتمان رایج تبدیل شده است. بنابراین، با نگاهی به اسلام می‌توان دریافت كه كثرت‌گرایی در اسلام امری مسلم و قطعی است. تنوع در اسلام چند عامل دارد. نخستین آن، مراتب تسلیم انسان است. تسلیم دارای مراتبی است مثل اسلام، ایمان و احسان كه در تعبیر عرفانی برابر است با شریعت، طریقت و حقیقت. نخستین اختلاف در شریعت آغاز شد كه شیعه و سنی به وجود آمد.

شیعه و سنی دو جریان اصلی در اسلام است كه مورد احترام تمامی مسلمانان است. دومین عامل تكثر، تنوع عقلی و كلامی است. نتیجه این تنوع، گروه‌های كلامی مثل معتزله، اشاعره و ماتریدیه و نظایر آنها بودند. مكاتب مختلف عرفانی این گونه هستند. این تنوع، نتیجه تنوع قلمروهای فرهنگی جهان اسلام است كه شامل مناطق بسیاری می‌شود. بنابراین، از آنجا كه شیعه و سنی دو جریان اصلی اسلام هستند، ما امروز به وحدت نیاز داریم نه طرد و نفی یكدیگر.