1393/9/17 ۰۷:۳۵
آنقدر درباره اهمیت کمک به برادران دینی و برآوردن حوایج آنان سفارش شده است که اگر کسی برای رفع حاجت برادر دینی خود گام بردارد ولی موفق نشود، باز هم اجر زیادی نزد خدا دارد، تا آنجا که امام باقر(ع) فرمود:۳۰ «خدا به موسی وحی فرمود: از جمله بندگانم کسی است که با حسنه و کار نیک به من تقرّب می‌جوید و من او را در بهشت حاکم می‌سازم [: بهشت را در اختیارش می‌گذارم]. موسی عرض کرد: پروردگارا! آن کار نیک چیست؟ فرمود: یمشی مع أخیه المؤمن فی قضاء حاجته قضیت أو لم تقض: اینکه همراه برادر مؤمنش در راه برآوردن حاجت او گام بردارد، چه آنکه برآورده شود یا نشود.»
امام صادق(ع) فرمود: «ما من مؤمن یمشی لأخیه فی حاجه ألا کتب اللهُ لهُ بکلّ خطوه حسنهً و حطّ عنهُ بها سیّئهً و رفع لهُ بها درجه:۳۱هر مؤمنی که برای برآوردن حاجت برادر مؤمن خود گام بردارد، خدا برای هر قدمی یک ثواب می‌نویسد و یک نگاه از او کم می‌کند و یک درجه در بهشت به مقام او می‌افزاید.» در روایتی رسول خدا(ص) فرمود: «من مشی فی حاجه أخیه المُسلم کتب اللهُ لهُ بکلّ خطوه سبعین حسنهً و کفّر عنهُ سبعین سیّئه:۳۲ کسی که جهت برآوردن حاجت برادر مسلمان خود گام بردارد خداوند متعال برای هر قدمی هفتاد ثواب در نامه عمل او می‌نویسد و هفتاد گناه او را می‌بخشد.»
دو تذکر لازم:
۱ـ عرض حاجت نزد برادران دینی دلیل بر امید و اعتماد و اتکای به آنها است. انسان باید در برابر این احساس عملاً به گونه‌ای برخورد کند که موجب تضعیف آن نشود بلکه آن را تأیید و تأکید نماید، همان گونه که امام صادق(ع) فرمود: «کفی بالمرء اعتماداً علی اخیه ان ینزل به حاجته: ۳۳ در اثبات اعتماد به برادر دینی همین بس که شخص حاجتش را نزد او آورد.»
۲ـ در فرهنگ اسلامی از حوایج مردم تعبیر به نعمت و رحمت شده است؛ بنابراین افرادی که در اثر تمکن مالی یا موقعیت خاص اجتماعی در معرض هجوم امواج تقاضاها و حاجتها واقع می‌شوند باید بدانند که درهای رحمت الهی به روی آنان گشوده شده و هیچ کس از فراوانی نعمت خسته و ملول نمی‌شود. به این جهت حضرت امام حسین(ع) فرمود: «انّ حوایج الناس الیکم من نعم الله علیکم، فلا تملوا النّعم:۳۴ از نعمت‌های خدا این است که مردم حوایج خود را نزد شما می‌آورند، پس از نعمت‌های خدا[که حاجت مردم است] ناراحت مشوید.
همچنین امام هفتم(ع) در ضمن روایتی فرمود: «من اتاه اخوه المؤمن فی حاجه فانما هی رحمه من الله تبارک و تعالی ساقها الیه:۳۵ کسی که برادر مؤمن حاجتمندش نزد وی برود تا نیازش را برطرف سازد، رحمتی است که خدا به سوی او فرستاده‌است.» بنابراین هر انسان مسلمانی باید از این نعمت‌ها و رحمتهای پروردگار بخوبی استقبال کند وتا آنجا که توان دارد، در برآوردن حاجت نیازمندان بکوشد و در صورتی که قدرت نداشته باشد، حداقل با بیانی امیدوار کننده جوابش را بدهد که پیامبر اکرم(ص) این گونه بود که: «من سأله حاجه، لم یرده الا بها او بمیسور من القول»: ۳۶ هیچ‌گاه نیازمند را برنمی‌گرداند، مگر با حاجت برآورده شده و در صورتی که توان برآوردنش را نداشت، با سخنان امیدوارکننده پاسخش را می‌داد.»
به هرحال، اگر کسی نمی‌تواند نیازی را برآورد، باید به گونه‌ای با او سخن بگوید که دلشکسته و مأیوس نشود. قرآن مجید می‌فرماید: «و اما تعرضن عنهم ابتغاء رحمه من ربک ترجوها فقل لهم قولاً میسورا۳۷: هرگاه از آنها [: مستمندان] روی برتابی و انتظار رحمت پروردگارت را داشته باشی [ تا گشایشی در کارت پدید آید و به آنها کمک کنی] با گفتار نرم و آمیخته با لطف با آنها سخن بگو.» رسول گرامی اسلام(ص) پس از نزول این آیه هنگامی که کسی از ایشان چیزی می‌طلبید و حضرت نداشت که به او بدهد، می فرمود: «یرزقنا الله و ایاکم من فضله:۳۸ امیدوارم خدا ما و تو را از فضلش روزی دهد.»
از این رو کسی که نمی‌تواند حاجت نیازمندی را برآورد، باید با گفتن سخنانی امیدوار کننده از قبیل اینکه «امیدوارم خدا نیازت را برطرف کند، من نیز تا آنجا که در توان داشته باشم، برایت تلاش می‌کنم»، او را دلداری دهد، نه اینکه با پرخاشگری و تندی با او روبرو شود و او را ناامید برگرداند. چنین کسی در آخرت در امان خدا نخواهد بود؛ زیرا کسانی در امان خواهند بود که در دنیا پناهگاه نیازمندان باشند و این همان است که حضرت امام صادق(ع) فرمود: «ان لله عباداً من خلقه من ارضه یفزع العباد الیهم فی حوائج الدنیا و الآخره اولئک هم المؤمنون حقاً آمنون یوم القیامه:۳۹ خدا در روی زمین بندگانی دارد که مردم در انجام خواسته‌های دنیوی و اخروی خود به آنان پناه می‌برند و آنها مؤمنان حقیقی بوده و روز قیامت در امان خدا هستند.»
اصلاح بین مردم
سعی و کوشش برای اصلاح میان مردم یکی دیگر از نکته‌های اخلاقی است که در قرآن کریم و روایات اهمیت فوق‌العاده‌ای به آن داده شده است و اینک به برخی از آنها اشاره می‌کنیم. قرآن مجید می‌فرماید: «انما المؤمنون اخوه فاصلحوا بین اخویکم واتقوا الله لعلکم ترحمون:۴۰ مؤمنان برادر یکدیگرند. بنابراین میان دو برادر خود صلح برقرار سازید و تقوای الهی پیشه کنید تا مشمول رحمت او شوید.» و در جای دیگر می‌فرماید: «و الصلح خیر: صلح و آشتی بهتر است.» در روایات اسلامی به اندازه‌ای به این موضوع اهمیت داده شده است که به عناوین مختلفی مردم را به این امر تشویق و ترغیب کرده‌اند. در بعضی از روایات به عنوان بهترین صدقه و در روایتی دیگر به عنوان بهترین عبادت از آن یاد کرده‌اند. از حضرت امام صادق(ع) نقل می‌کنند: «صدقه یحبها الله اصلاح بین الناس اذا تفاسدوا و تقارب بینهم اذا تباعدوا:۴۲ صدقه و بخششی را که خدا دوست می‌دارد، اصلاح بین مردم است هنگامی که به فساد گرایند [: با یکدیگر اختلاف پیدا کنند]، و نزدیک ساختن آنها به یکدیگر است زمانی که از هم دور شوند» و در روایت دیگری فرمود:۴۳ «لانّ اصلح بین اثنین احب الیّ من ان اتصدق بدینارین: ایجاد الفت و اصلاح بین دو نفر که به وسیله من انجام گیرد، نزد من محبوب‌تر است از اینکه دو دینار در راه خدا صدقه بدهم.» پیامبر اکرم(ص) فرمود: «افضل الصدقه اصلاح ذات البین:۴۴ بالاترین صدقه اصلاح میان مردم است.»
بودجه مخصوص
اصلاح میان مؤمنان چندان در نظر پیشوایان دینی اهمیت دارد که امام صادق(ع) برای رفع اختلافات مالی شیعیان، از مال خود مبلغی را اختصاص می‌داد که با پرداخت آن نزاع خاتمه یابد. از این رو به مفضّل (یکی از یاران خود) فرمود: «اذا رأیت بین اثنین من شیعتنا منازعه، فافتدها من مالی:۴۵ هنگامی که بین دو تن از پیروان ما نزاعی می‌بینی، از مال من غرامت بپرداز تا با یکدیگر صلح کنند.» به همین جهت، در یکی از روایات آمده است که شخصی می‌گوید:۴۶ من و دامادم درباره میراثی نزاع می‌کردیم که مفضل به ما رسید و وقتی متوجه شد که نزاع و مشاجره ما به خاطر چیست، ما را به منزل خود دعوت کرد و با چهارصد درهم میان ما صلح برقرار ساخت و هنگامی که پول را پرداخت گفت: بدانید که این از مال من نبود، ولی امام صادق(ع) به من دستور داده است که هرگاه بین دو نفر از شیعیان اختلاف و مشاجره‌ای پیش آید با پولی که از خود آن حضرت است، صلح و صفا در میان آنان ایجاد کنم.
برترین عبادت
از نظر امیرمؤمنان(ع) اصلاح بین مردم برترین عبادت است، که در آخرین وصایای خود آنگاه که در بستر شهادت بود، به فرزندانش وصیت کرد و فرمود: «از جد شما [پیامبر(ص)] شنیدم: صلاح ذات‌البین افضل من عامه الصلوه و الصیام:۴۷ اصلاح میان مردم از همه نماز و روزه‌ها برتر است.»
با اینکه در قرآن و روایات از دروغ گفتن زیاد نکوهش شده و یکی از گناهان کبیره به شمار آمده است، اما به خاطر اهمیت اصلاح بین مردم اگر کسی بتواند به این وسیله بین دو نفر که با یکدیگر نزاع دارند صفا و صمیمیت ایجاد کند دروغ گفتن در این مورد جایز است. امام صادق(ع) در ضمن حدیثی به یکی از اصحاب خود فرمود: «انّ المصلح لیس بکذّاب انما هو الصلح لیس بکذب:۴۸مصلح دروغگو نیست، همانا این صلح است نه دروغ.» در حدیثی از امام علی(ع) می‌خوانیم که پیامبر(ص) فرمود: «لا یصلح الکذب الا فی ثلاثه مواطن… و کذب الرجل یمشی بین الرجلین لیصلح بینهما:۴۹ دروغ گفتن شایسته نیست جز در سه مورد… که یکی از آن موارد، آشتی بین افراد است.»
وجود صلح و صفا میان برادران دینی بحدی ضروری و ارزشمند است که اگر دو مسلمان بیش از سه روز با یکدیگر قهر باشند از زمره مسلمین بیرون رفته‌اند. از رسول خدا (ص) آورده‌اند که فرمود:۵۰ «هر دو مسلمانی که از همدیگر قهر کنند و سه روز بر آن حال بمانند و با هم آشتی نکنند، هر دو از اسلام بیرون روند و بین آنان پیوند و دوستی دینی نخواهد بود و هر یک از آنها که زودتر سخت از آشتی به میان آرد در روز قیامت زودتر از دیگری به بهشت خواهد رفت.»
پی‌نوشتها:
۳۰ـ الجواهر السنیه، ص۴۱؛ اصول کافی، ج۲صر۱۹۵، حدیث۱۲٫
۳۱ـ اختصاص مفید، ص۲۷٫
۳۲ـ مکاشفه القلوب غزالی، ص۱۳۱٫
۳۳ـ اصول کافی، ج۲رص۱۹۸، ۱۳۱
۳۴ـ بحارالانوار، ج۷۱رص۳۱۸٫
۳۵ـ اصول کافی، ج۲ر ص۱۹۶، وسائل‌الشیعه، ج۱۱رص۵۷۸٫
۳۶ـ المحجّه البیضاء، ج۴رص۱۶۱٫
۳۷ـ اسراءر۲۸٫
۳۸ـ مجمع‌البیان، ج۳رص۴۱۱٫
۳۹ـ تحف العقول، ص۲۸۱؛ بحارالانوار، ج۷۴رص۱۵۷٫
۴۰ـ حجراتر۱۰٫
۴۱ـ نساءر۱۲۸٫
۴۲ـ صافی،ج۲رص۵۹۲، اصول کافی،ج۲رص۲۰۹ و مشکوه‌الانوار، ص۱۷۶٫
۴۳ـ اصول کافی، ج۲رص۲۰۹٫
۴۴ـ کنزالعمال، ج۳رص۵۸،
۴۵ـ اصول کافی، ج۲رص۲۰۹٫
۴۶ـ همان، ص۲۰۹، حدیث۴٫
۴۷ـ نهج‌البلاغه صبحی صالح، ص۴۲۱، در کنزالعمال (ج۳ر ص۵۸) از پیامبر اکرم(ص)نقل شده است.
۴۸ـ اصول کافی، ج۲رص۲۱۰٫
۴۹ـ اشعثیات، ص۱۷۱؛ الذریعه،ص۹۸؛ المحاسن والمساوی، ج۲رص۶۳٫
۵۰ ـ اصول کافی، ج۲رص۳۴۵٫
روزنامه اطلاعات
کاربر گرامی برای ثبت نظر لطفا ثبت نام کنید.
کاربر جدید هستید؟ ثبت نام در تارنما
کلمه عبور خود را فراموش کرده اید؟ بازیابی رمز عبور
کد تایید به شماره همراه شما ارسال گردید
ارسال مجدد کد
زمان با قیمانده تا فعال شدن ارسال مجدد کد.:
قبلا در تارنما ثبت نام کرده اید؟ وارد شوید
فشردن دکمه ثبت نام به معنی پذیرفتن کلیه قوانین و مقررات تارنما می باشد
کد تایید را وارد نمایید