رزمنامۀ کنیزک، تیری آرش‌وار در عرصۀ حماسه‌پژوهی / جلال خالقی مطلق

1396/2/13 ۱۱:۰۸

از میان چهار رکن مهم ادب فارسی، یعنی ادب روایی، ادب تغزلی، ادب عرفانی و ادب اخلاقی، رکن نخستین و به‌ویژه گونۀ حماسی آن بیشترین و دیرینه‌ترین پیوند را با ادب دوران کهن در پیش از تاریخ اسلامی ما دارد، تا آنجا که می‌توان گفت بخش مهم این ادب حماسی، بیشتر بازنویسی و بازسرایی ادب کهن است تا آفرینشهای نوبنیاد.

به مناسبت انتشار حماسۀ گورانی رزمنامۀ کنیزک                       

   از میان چهار رکن مهم ادب فارسی، یعنی ادب روایی، ادب تغزلی، ادب عرفانی و ادب اخلاقی، رکن نخستین و به‌ویژه گونۀ حماسی آن بیشترین و دیرینه‌ترین پیوند را با ادب دوران کهن در پیش از تاریخ اسلامی ما دارد، تا آنجا که می‌توان گفت بخش مهم این ادب حماسی، بیشتر بازنویسی و بازسرایی ادب کهن است تا آفرینشهای نوبنیاد. در سالهای اخیر، در کنار پیرایش متن شاهنامه که در مرکز ادب حماسی ایرانشهر (= ایران تاریخی) قرار دارد، بسیاری از متون حماسی دیگر به زبان فارسی، چه منثور و چه منظوم، چه نوشتاری و چه شنیداری، چه هنری و چه توده‌ای، به همت اهل فن جامۀ پیرایش پوشیده و در دسترس خواهندگان آن نهاده شده‌اند. ولی از سوی دیگر، به حماسه‌های دیگر ایرانی که به زبان‌هایی غیر از فارسی سروده شده‌اند، چنانکه باید و شاید توجه نشده‌است، درحالی‌که این بخش از حماسه‌های ایرانی و به‌ویژه آنچه به زبان کردی/ گورانی در دست است، گذشته از اهمیت ملی آن در پیوند تیره‌های ایرانی از منظر ادبیات، بلکه صرفاً از نگاه پژوهش در ریشه و ارتباط و تأثیرات متقابلِ حماسه‌های ایرانی، دارای اهمیت به‌سزایی است. با توجه به همین نکته بود که از همان زمان که کانون فردوسی (مرکز پژوهش حماسه‌های ایرانی) وابسته به مرکز دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی به اشارۀ ریاست دانشور و دانش‌پرور آن، جناب آقای سید کاظم موسوی بجنوردی، آغاز به کار کرد و این ناچیز به عنوان مدیر عامل کانون انتخاب گردید، پیرایش و نشر حماسه‌های ایرانی به زبانهای غیر فارسی نیز در برنامۀ کار کانون قرار گرفت. اکنون جای بسی  خرسندی و خشنودی است که یکی از مهم‌ترین آثار حماسی ادبیات کردی، یعنی روایت گورانیِ رزمنامۀ کنیزک به همت دانشمند کوشا و پژوهشگر نستوه، آقای دکتر آرش اکبری مفاخر که ضمناً خود معاونت کانون را نیز به عهده دارند، در جزو انتشارات کانون فردوسی (شمارۀ 6) چاپ و در دسترس علاقه‌مندان قرار می‌گیرد. پیرایشگر این اثر، پس از معرفی دستنویس اساس خود و بحثی در پیرامون پیوند این حماسۀ گورانی با گزارشهای دیگر در زبانهای ایرانی کهن و میانه و نوین، و به‌ویژه مقایسه‌ای میان این حماسه و حماسۀ پارتی‌الاصلِ  یادگار زریران، متن روایت گورانی را بر اساس دستنویس موجود آن در کتابخانۀ آستان قدس رضوی، ولی با توجه به دگرنوشتهای آن در دو روایت دیگر این داستان، پیرایش کرده و با معیار زبان ادبی گورانی آوانگاری نموده‌است. پس از پیرایش متن، ترجمۀ فارسی، یادداشتهای توضیحی و واژه‌نامۀ کتاب بخشهای مهم دیگر کتاب را تشکیل می دهند. با کمک این بخشها، خوانندگانی که با زبان کردی و گورانی آشنایی ندارند، نه تنها با متن این حماسۀ دلپسند آشنا می‌گردند، بلکه در عین آگاهی با تحولِ باختریِ حماسه‌های ایرانی و شناختِ هم‌خوانیها و ناهم‌خوانیهای آن با  تحولِ خاوریِ آن، وسیلۀ مهمی نیز در آموزش زبان گورانی و مقایسۀ آن با زبان فارسی در دست دارند.

    آقای دکتر آرش اکبری مفاخر سالها بر سر پیرایش و ترجمه و توضیح این اثر رنج برده و جگر سوزانده و اکنون حاصل آن همه کوشش را در کتابی به دوستاران حماسه‌های ایرانی عرضه نموده، نه، که به‌راستی  تیری آرش وار در عرصۀ حماسه‌پژوهی پرتاب کرده‌است. انتشار این حماسۀ ارزشمند نه تنها گامی بزرگ در معرفی حماسه‌های ایرانی است، بلکه نیز کوششی است ستوده در راستای نزدیکتر کردن زبان و ادب اقوام ایرانی به یکدیگر و یادآوری پیوند تنگاتنگ این اقوام در هر کجا که باشند، در درون مرزهای ایران یا در بیرون از آن.

 هامبورگ، اردیبهشت هزار و سیصد و نود و شش

***جلال خالقی مطلق؛ مدیر کانون فردوسی و عضو شورای عالی علمی مرکز دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی (مرکز پژوهشهای ایرانی و اسلامی)