گفتگو

انشاءالله رحمتی علاوه‌بر حرفۀ آکادمیک اصلی‌اش، یعنی تدریس فلسفه، یکی از مترجمان پرکار و کوشای حوزۀ آثار فلسفی نیز هست. تمرکز وی بیشتر بر ترجمه در حوزۀ فلسفۀ اخلاق و فلسفۀ اسلامی است و به‌ویژه اکنون مدت‌هاست که نام وی با نام هانری کربن پیوند یافته است. رحمتی که هدف از ترجمه را در وهلۀ نخست تلاشی برای خوانش و فهم بهتر متون فلسفی می‌داند، دو پروژۀ موازی را در حوزۀ ترجمه هم‌زمان به‌پیش می‌برد.

رضا منصوری، استاد دانشگاه صنعتی شریف تنها یك فیزیكدان نیست و از قضا در محافل فرهنگی و روشنفكری با وجود آنكه همه می‌دانند رشته تخصصی‌اش چیست، به واسطه اظهارنظرهایش درباره وضعیت علمی و دانشگاه‌های ایران شناخته شده است. منصوری انتقادهای جدی و اساسی به نظام آموزش عالی ایران دارد و معتقد است ما گرفتار سندروم دوره نقل هستیم، یعنی نظام دانش در ایران كماكان در حال انتقال علم است و به دوران علم‌ورزی وارد نشده‌ایم.

کتاب «تماشا در عصر صفوی؛ آیین‌ها و اقتدار تشیع» نوشته ژان کالمار با تجربه یداله آقا عباسی به تازگی در نشر نمایش منتشر شده است. ژان کالمار از پژوهشگران عصر صفوی است که از تمام وجوه فرهنگی و اجتماعی و سیاسی، این دوره را مورد کاوش قرار داده است. کتاب «تماشا در عصر صفویه» بخشی از پژوهش کالمار است که به آیین‌های نمایشی این دوره پرداخته است. با یداله آقاعباسی به گفت‌و‌گویی پرداخته‌ایم که در ادامه می‌خوانید.

از دوران صفویه تا پیش از تشکیل ارتش نوین، ایران هرگز نتوانست قشون متمرکز و سراسری و دائمی داشته باشد. هر از چندگاهی با برآمدن پادشاهی توانا مانند نادرشاه و آقامحمدخان به تشکیل قشون قدرتمندی دست زده و جغرافیای وسیع ایران را حراست کرده، ولی با مرگ آن پادشاه همه چیز از میان رفته و وضع به جای نخست برگشته است. زیرا ایران در این دوره با جمعیت کم و اقتصاد ضعیف، توانایی برقراری چنین ارتشی را نداشت.

بیش از دو دهه‌ است که تحقیق درعرصه فرهنگ عمومی مردم با تأکید بر افسانه‌های رایج در مناطق مختلف کشورمان را آغاز کرده و بر بهره‌مندی‌ از اسطوره‌های ملی و قومی قدرتمند تاکید دارد. با این حال گلایه‌مند است که چرا با وجود برخورداری از این گذشته ادبی و تمدنی کهن هنوز موفق به خلق سبک ادبی خاص خودمان نشده ایم! دلیل این مسأله را در دوران مشروطه می‌داند، زمانی که امکان آشنایی با دیگر کشورها و از سویی ادبیات مدرن برایمان فراهم می‌شود، همان دورانی که داستان کوتاه به ادبیاتمان راه یافت و بزرگانی چون «میرزا حبیب اصفهانی» و کمی بعدتر «جمالزاده» و «زین العابدین مراغه ای» دست به خلق آثاری زدند که الگویی برای نویسندگان نسل‌های بعد شد.

ناصر تکمیل‌همایون معتقد است نود درصد آداب نوروز در تمام گستره ایران یکسان است و ده درصد باقی‌مانده، تحت تاثیر آداب محلی و بومی دچار تغییراتی در فرعیات می‌شود. با تکمیل همایون درباره آداب نوروز گفت و گویی داشته‌ایم که در پی می‌آید:

«مطالعات میان‌رشته‌ای» امروزه در دنیا به‌عنوان یک پارادایم جدید محل توجه است و به نوعی آن را می‌توان در برابر تخصص‌گرایی قرار داد که در دو قرن گذشته عرصه علمی را متأثر کرده بود. به نظر می‌رسد که انسان امروز به این باور رسیده که راه‌حل مسائل‌اش را باید در دل مجموعه‌ای از علوم جست‌وجو کند و هیچ ساحتی از علم به تنهایی نمی‌تواند پاسخگوی مسأله‌های او باشد.

ایران در مسیر پیشرفت و برای عبور از یک جامعه سنتی به یک جامعه مدرن و صنعتی ناگزیر بود که بسیاری از مظاهر تمدنی را که در اختیار جوامع غربی بود به خدمت بگیرد. یکی از ابعاد پیشرفت این جوامع، اختراع و به خدمت‌گیری راه‌آهن بود. از سوی دیگر کشورهای استعماری بریتانیا و سپس روسیه تزاری نیز برای پیشبرد اهداف استعماری خود در کشورهای آسیایی به فکر ایجاد راه‌آهن افتادند.

بهار اینجاست همین حوالی. درحال مهیا کردن رخت و برگش. و زودتر از اینکه سال را تحویل بگیرد، پایش را به زمستان باز و بساط نوروزی را آنجا پهن کرده است. این چنین است که مجموعه‌ای از آیین‌های رنگارنگ نوروزی از روزهای آخر اسفند آغاز می‌شوند و تا پاسی از فروردین ادامه می‌یابد.

هرکسی که از پیاده‌روهای خیابان انقلاب عبور می‌کند، قطعا در بساط دستفروشی‌ها یک کتاب زردرنگ که روی آن تصویر ایراج میرزاست را دیده است، کتابی که جزو کتاب‌های ممنوعه به صورت قاچاق به فروش می‌رسد و شاید بسیاری از مخاطبان کمتر جدی شعر ندانند این دیوان شاعری است که او را سعدی زمان می‌خوانند! یکی از شعرهایی که در دوران تحصیل در کتاب‌های درسی‌ بود و همیشه در ذهن‌ مانده است، شعر مشهور «قلب مادر» است.