کهنه یادداشت

زندگی و اندیشه را در تعریف انسان گنجانده و اندیشه یا نطق درونی را فصل مقوم او دانسته اند پس اندیشه است که انسان را از دیگر جانوران جدا می سازد. او می اندیشد و می شناسد و می داند و می پژوهد و بررسی و جستار دارد و از چیزی به چیزی دیگر راه می برد. داوری می کند و باور می دارد و گمان می برد و می پندارد و گاهی هم راه نادرست می سپرد.

در ایران یک پهلوان رویین تن می شناسیم و آن اسفندیار است که تفصیل کارش در شاهنامه آمده است. چون قهرمان دین بهی و کمر بستۀ زرتشت است، هیچ سلاحی بر تنش کارگز نمی افتد.

کلمۀ «قضا» و «قدر» که پس از این دربارۀ آن سخن به تفصیل خواهد رفت در نوشته های سعدی بسیار به کار رفته است از جمله: من دوش قضا یار و قدر پشتم بود / نارنج زنخدان تو در مشتم بود دیدم که همی گزم لب شیرینت / بیدار چو گشتم سرانگشتم بود

از تمام آنچه فرهنگ گذشتۀ ایران به دنیا هدیه کرده است، هیچ چیز از ادبیات عرفانی آن انسانی تر نیست. این ادبیات عرفانی محکمترین حلقۀ پیوندی است که فرهنگ ایران را با تمام آنچه در ادبیات دنیا، انسانی و جهانی است ارتباط می دهد.

زبان ابزاری است ساخته از «نشانه» در اختیار اعضای هر جماعتی از جماعات بشری و، به این اعتبار، قادر به اجرای وظایف مختلف. مراد از «وظیفه» کاری است که شئی انجام می دهد (یا به وسیلۀ شئی انجام می دهند) به طوری که در بادی نظر چنینمی نماید که آن شئی از بهر اجرای همین کار به وجود آمده است.

نزد ما ایرانیان عصر کنونی شعبه ای از علم زبان وجود دارد که به «سبک شناسی» معروف است. سبک شناسی ترجمۀ کلمۀ فرنگی stylistique است، اما آنچه در فارسی از این کلمه فهمیده می شودبا آنچه در زبانهای اروپائی از معادل آن اراده می شودتفاوت فراوان دارد.

مسئلۀ «کلمه» یا «واژه» و تعریف آن از مسائلی است که زبانشناسی نوین هنوز در حل آن توفیق کامل نیافته است. البته هیچ کس موجودیت مفهومی به نام «کلمه» را در زبانهای گوناگون نفی نکرده و حتی بسیاری معتقدند که برای گویندگان عادی زبان تنها واحد ملموس معنی دار «کلمه» است ولی دست یابی به واحدی کوچکتر از واژه یعنی «تکواژ» (که گاه معادل یک واژه است و در این صورت واژۀ بسیط نامیده می شود) بررسی کلمه را در قشر جدیدی مطرح ساخت که قبلا بدان نمی پرداختند....

مستشرقین مغرب زمین یعنی اروپا و آمریکا آن طبقه از علملئئ هستند که فن آنها تحقیق و مطالعه و تتبع علمی در آداب (به معنی اعم) ملل شرقی از زبان و تاریخ و ادیان و عادات و عقاید و اساطیر و آثار مکتوب و منقوش آنهاست و همه عمر آنها به غور و بحث و تدقیق و جمع معلومات و اطلاعات در این رشته و استنباط نکات مخفیه و کشف جهات دقیق آن و تکمیل و ترقی و توسعه دادن و بسط علوم مربوطۀ به این قسمت از شئون بشری در نژادها و امم شرقی صرف می شود.

چنانکه عنوان خطابه حکایت می کند دربارۀ ابو علی و ارتباط وی با تصوف که شیخ چنانکه بیاید در بعضی کتب و رسائل خود آنرا تأیید و تقویت نموده و در پاره یی موارد بر خلاف و در تضعیف آن اشاراتی فرموده است.

یکی از آزمایش هایی که در روان شناسی علمی می توان کرد اینست که مردم بیشتر از چیزی دم می زنند که از آن کمتر خبر دارند. یکی از رشته هایی که از آن این روزها بیشتر سخن می رانند ادبیات معاصر است.