مقاله

آمپریسیسم، در معنای قرار دادن انسان و ابزار آزمایشی اش (از چشم نامسلح تا ربات ) در مرکز أزمون های علمی، از ویژگی های زمان ماست. در پشت هر ابزار آزمایشگاهی چشمی می بیند، گوشی می شنود، و .....مغزی یافته ها را در سیستمی فکری هر قدر سست، منظم می کند، تا ازطریق تجربیات حسی، نحوه ی وجود اشیا را در جهان، یعنی حقیقت آن ها را کشف کند. انسان حقیقت را امری عینی و خارج از خود می داند و در صدد مرتبط شدن با آن است. البته علیرغم بود و نبود انسان، ‌نوعی بودن یا نوعی حقیقت بر پدیده ها عارض است و در شناخت آن، امروزه علم به کمک انسان و حس هایش می آید اما همیشه انسان از چنینن مددی برخوردار نبوده است.

«نگرشی بر نگارشهای کلامی» عنوان کلّیِ مجموعه یادداشتهائی است سلسله‌وار، که به توفیق الهی، در راستای تعریف و بازشناسی میراث کلامی اسلامی منتشر خواهد شد. در این گفتارها کوشش می‌شود متون کلامی مهمّ فرقه‌های مختلف اسلامی بویژه مکتب شریف تشیّع معرّفی شود و ابعاد گونه‌گون آنها بررسی گردد. روشن است که شناسائی منابع و مآخذ کلامی و آشنائی با ویژگی‌های یکایک آنها، از مقدّمات بسیار مهمّ هرگونه تحقیق کلامی است.

دبا: به تازگی کتاب یادداشت های سفر پروفسور محمد حسن گنجی به کوشش غلامرضا سحاب و با همکاری مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی چاپ و منتشر شده است . آنچه در زیر از نظر خوانندگان می گذرد یادداشت کاظم موسوی بجنوردی – رئیس دائرةالمعارف بزرگ اسلامی – در این کتاب است که به مناسبت سالروز درگذشت دکتر محمد حسن گنجی تقدیم می گردد.

برخی‌ از پیروان‌ مزدیسنا آیین‌ خود را دینی‌ می‌شمارند كه‌ همچون‌ مسیحیت‌ و اسلام‌ از طرف‌ خدا وحی‌ شده‌ است‌، و از این‌ رو نباید آن‌ را در شمار نظامهای‌ فلسفی‌ درآورد. اما هیچ‌ دین‌ آسمانی‌ نمی‌تواند به‌ جلب‌ اعتقاد و ارادت‌ مردم‌ خردمند و روشنفكر امیدوار باشد، مگر اینكه‌ تعلیماتش‌ بتوانند در برابر محك‌ عقل‌ بایستند. از این‌ جهت‌ دین‌ زرتشت‌ را نیز كه‌ مانند سایر ادیان‌ جنبه‌ی‌ فوق‌ طبیعی‌ دارد، می‌توان‌ از لحاظ‌ فلسفی‌ مورد داوری‌ قرار داد.

گرچه غزل و بیت مفرد قالب مسلط شعر در این دوره به شمار می‌رود، اما مثنوی‌های عشقی، عرفانی و اخلاقی نیز در این عصر بسیار است. داستان‌سرایی در قالب مثنوی در قرون دهم و یازدهم‌ق رواج بسیار داشت. «خمسه نظامی»، «مثنوی‌های امیرخسرو دهلوی» و «هفت‌اورنگ جامی» سرمشق شاعران این دوره بود. نظیره‌سازان وزن و سبک مثنوی‌های پیشین را تتبع و تقلید می‌کردند. در مثنوی‌های «اهلی شیرازی»، «عرفی شیرازی»، «واعظ قزوینی»، «فیضی فیاضی» و «زلالی خوانساری»، ویژگی‌های سبکی رایج در غزل هم کمابیش دیده می‌شود. گرچه قصیده ارزش غزل را نداشت، اما شاعرانی مثل «وحشی بافقی»، «محتشم کاشانی»، «عرفی شیرازی»، «نظیری نیشابوری»، «طالب آملی»، «کلیم کاشانی» قصایدی نیز به شیوه انوری و خاقانی در مدح ائمه و سلاطین سروده‌اند و در کار برخی از آنها تازگی‌هایی دیده می‌شود.

دکتر سید صادق سجادی، معاون پژوهشی مرکز دایره‌المعارف بزرگ اسلامی در یادداشتی که به مناسبت 28 تیرماه سالروز تولد زنده‌یاد دکتر منوچهر ستوده در اختیار ایبنا قرار داده، نوشته است: کشور ایران، سرزمینی دانش‌خیز و دانش‌پرور است و دکتر ستوده نیز با آثاری که از خود به جای گذاشت راه را برای تعلیم و تربیت محققان و مورخان نسل‌های آینده باز کرد.

زمانی که در دهه نخست قرن هشتم هجری، سلطان محمد خدا بنده به تشیع گروید، یکی از کسانی که به ایران و مرکز حکومت آن یعنی سلطانیه سفر کرده و بیشترین نقش را در تشیع سلطان داشت، علامه حلی بود. این مطلبی است که در جای دیگری به تفصیل بدان پرداخته ایم.

یکی از ادله ای که فلاسفه مسلمان در اثبات وجود خداوند اقامه کرده اند و عنوان آن ظاهرأ برای اولین بار توسط بوعلی به کاربرده شده ‘ برهان صدیقین است . استدلال بوعلی امروزه تحت عنوان برهان امکان و وجوب شناخته می شود. اما چند قرن پس از وی ‘ فیلسوف نامدار دیگر ‘ ملاصدرای شیرازی ‘ با تأسیس مبادی تازه فلسفی ‘ صورت دیگری از برهان صدیقین ارائه کرد .

سرزمین کهن خراسان از سپیده دم تاریخ ایران تا عصر حاضر، فراز و نشیب های بسیار به خود دیده است. اما به گونه ای شگفت در برابر رویدادهای سهمگین بر پای ایستاده و بالیده است.در اعصار گذشته آبادیهای کوچک و بزرگ این سرزمین بستر زایش و رویش اسطوره ها بوده اند و آثار برجای مانده در جای جای این سرزمین پهناور از تاریخ و فرهنگ مردم و سرزمینی سخن می گوید که سهمی عظیم در تمدن جهانی داشته اند.

در میان ادلۀ اثبات وجود خدا در فلسفۀ اسلامی، برهان های غیرمشهوری هم هستند که در عین صحت و اتقان کمتر مورد عنایت فیلسوفان قرار گرفته اند. یکی از این برهان ها برهان نفس بر اثبات خدا است. در این برهان، با استفاده از نفس انسانی و برخی اوصاف و عوارض آن بر وجود خداوند سبحان استدلال می شود. صدرالمتالیهن (ره) در برخی از آثار خود به صراحت این برهان را یکی از براهین مستقل اثبات واجب الوجود دانسته است. ملاصدرا و برخی از پیروانش چهار تقریر از این برهان ارائه کرده اند: با استفاده از علت حرکت نفس، حدوث نفس، علت غایی حرکت نفس و حرکت نفوس فلکی. این برهان به نحو مستقل در حکمت مشاء مطرح نبوده است؛ برخی اشراقیان به بعضی تقریرهای آن اشاره کرده اند؛ ملاصدرا با بهره گیری از اشارات پیشینیان و همچنین مبانی فلسفی خود در مسئلۀ نفس، حرکت جوهری، نحوۀ ارتباط حادث با محدث و... چنین برهانی را بیان کرده است.