مقاله

پس از 40 سال رقابت سخت سیاسی و نظامی در اروپا بالاخره کشورهای اروپایی وارد جنگی خونین با هم شدند که به جنگ جهانی اول موسوم شد. در این جنگ هر چند که ایران اعلام بی‌طرفی کرده بود اما مقدمات دخالت در ایران از سال 1907 و قرارداد تقسیم ایران بسته شده بود. انگلیسی‌ها که منافع بسیار مهمی در ایران داشتند، لشکریان خود را وارد ایران کرده و در چند جبهه با مقاومت عشایر و مردم بومی کشور مواجه شدند.

خاستگاه تاریخی حضور جدی انگلیسیها در ایران به عصر صفویه باز می گردد. البته این حضور شدت و ضعف داشته و بر حسب تغییر اوضاع، شکل و حالتهای گوناگونی به خود می گرفته است. در سده نوزدهم، جنب و جوش انگلیس در شبه قاره هند، منطقه خلیج فارس و جنوب ایران به میزان قابل توجهی افزایش یافت و به بالاترین حد خود رسید.

یکی از الطاف الهی به انسان عقل و قوه ی تفکر است، که در پرتو آن به علم و معرفت دست پیدا می کند و دیگر این که حس کنجکاوی و شناخت بهتر جهان و دست یابی به زندگی آسان، عامل ایجاد تمدن بشری است. در این مقاله پس از تبیین معنای علم، مشخص می شود که مراد از علم در این بحث علوم تجربی، اعم از طبیعی و انسانی، است. و بعد از آن به ذکر معنا و مفهوم تمدن و فرهنگ و تفاوت بین این دو می پردازد و به این نکته هم اذعان دارد که تمدن و فرهنگ در یکدیگر تأثیر و تأثر متقابل دارند، و فرهنگ زیربنای تمدن به شمار می آید، ولی با این حال، به تعبیر استاد مطهری، علم با فرهنگ مساوی نبوده و با آن فرق ها دارد.

در حالی که سیاست های انگلستان در قسمت های مرکزی و جنوبی، به تشدید وضعیت بحرانی ایران را درگیر جنگ ناخواسته ای کرده بود، همسایه شمالی یعنی دولت روسیه نیز با رویکردی مشابه و البته غیر انسانی، در شرق و شمال و شمال غرب ایران به اعمال سیاست های استعماری مداخله جویانه و تشدید شرایط سخت معیشتی و تاًمین ارزاق روزمره مردم که با بروز قحطی همراه شد اقدام نمود.

بلافاصله بعد از اشغال ایران در شهریور 1320، نشانه­هایی از مشکل کمبود غله در تهران و نواحی مرکزی و جنوبی به شکل گرانی نان، پایین آمدن کیفیت و مرغوبیت آن و ازدحام جمعیت در مقابل نانواییها پدیدار شد. مشکل به حدی بود که حتی اعتراضهایی در مناطق غله خیز ایران همچون همدان و کرمانشاه به علت فرستادن آن به دیگر مناطق نیز صورت گرفت.

یکی از آسیب‌های بسیار جدّی در عرصۀ مطالعات و تحقیقات دینی و فلسفی امروزین، ارائۀ تَرجَمه‌های مغلوط و بس شتابزده از مقالات و کتابهای مستشرقانی است که در حوزه‌های یادشده قلمفرسائی می‌کنند. در روزگار حاضر که شاهد روند فرودینِ پژوهش‌های دقیق و عمیق در زمینۀ معارف دینی و فلسفی هستیم، بی‌گمان ترجَمۀ دقیق و نشر شایستۀ آثار تحقیقیِ برترِ شماری از مستشرقانِ دانشور و باریک بین می‌تواند تا حدودی کمبودها و خلأهای موجود در حوزۀ تحقیقات دینی و فلسفی را برطرف سازد.

مراد فرهادپور از دموکراسی به سه‌گونه می‌توان سخن گفت: نخست، مفهوم عام و کلی دموکراسی از یونان باستان تا امروز.اما به غیر از این، دو معنای پیچیده دیگر هم دارد: مورد اول، به دموکراسی بورژوایی برمی‌گردد: ساختار قدرت و نظامی حکومتی که برای نگهداری و حفظ سلطه سرمایه‌داری به وجود آمد. معنای دوم به ریشه‌ها و خاستگاه‌های دموکراسی بورژوایی در قرون ١٥ و ١٦ میلادی و دوران بحران نظام اجتماعی فئودالیسم در اروپای غربی و شکل‌گیری پدیده دولت مطلق (absolutist state، از قرون ١٤ و ١٥ به‌بعد، با رشد روابط پولی و بحران فئودالیسم، تمرکز قدرت مبنای اصلی بازتولید جامعه فئودالی شد.

۱- پاتریشیا کرون و قبل از او عبد الحسین زرین کوب در اصالت بخش دوم کتاب نصیحة الملوک به غزالی به درستی تردید کرده اند. اگر کسی حتی اندکی با‌ آثار غزالی آشنا باشد و خوانده باشد کتاب های او را در این تردید نمی کند که بخش دوم این کتاب حتی یک درصد هم ممکن نیست از غزالی باشد. آقای دکتر سید جواد طباطبایی در ویراست تازه کتاب تاریخ اندیشه سیاسی در ایران، ملاحظاتی در مبانی نظری نظر پاتریشیا کرون را درباره عدم اصالت بخش دوم کتاب نصیحة الملوک غزالی به شدت رد کرده اند.

1.پیشتر، ترجمۀ دو بخش از کتاب «أخطاء ابن تیمیة في حق رسول الله صلی الله علیه وسلم وأهل بیته» نوشته دکتر محمود سید صبیح (قاهره: مؤلف، 1423هـ./2003م.) برای نخستین بار به فارسی ترجمه شده که در دو پایگاه اینترنتی «آسمان هشتم» و «الاثر» انتشار یافته است. نکات ضروری در آنجا گفته شده که تکرار نمی‌کنم. فقط به این نکتۀ مهم تذکر می‌دهم که حساب معدودی سلفی – که به مدد خشونت و پول و تبلیغات – چهره‌ای ضد انسانی از دین مهر نشان داده‌اند، با برادران اهل تسنن که اکثریت خردپذیر و مهرورز دارند، کاملاً جدا است.

گاهی با خودم می‌اندیشم که آیا می‌شود در یک موقعیت فرادستی بود و راجع به فرودستان فکر کرد یا فرودستان را آن طور که زندگی را تجربه می‌کنند، فهمید؟ تجربه‌ای که از سال ١٣٨٩ به بعد در زندگی شخصی داشتم، این کمک را به من کرد که از موقعیت استاد دانشگاه تهران خارج شوم و برای یک بار هم شده، رده‌های پایین‌تر سلسله‌مراتب دانشگاهی را لمس کنم. یکی از آنها حق‌التدریسی بودن است.