مقاله

«ایران معاصر، همچون سایر کشورهای خاورمیانه، درگیر کشمکش میان سه جریان سیاسی- ایدئولوژیک شد. در یکسو ملی‌گرایان قرار داشتند که از اواسط قرن نوزدهم میلادی در پی آغاز بحران‌های هویتی ناشی از شکست‌های بیرونی و کاهش اقتدار حاکمیتی، به بسیج عمومی برای بیداری سراسری ملی که هدفش توسعه و استقلال بود، دست‌زده و تحولات بزرگ‌تری همچون انقلاب مشروطیت را رقم زدند.

درباره کودتای ۲۸ مرداد از منظرهای گوناگون می‌توان به بحث و گفت و گو نشست. نخستین منظر این که باعث و بانی آن که بوده است؟ در این خصوص چند نظر مطرح است.

وقتی سالروز ٢٨ مرداد می‌شود و سراغ كارشناسان و تحلیل‌گران تاریخ و سیاست می‌رویم تا درباره این رویداد تاریخی بپرسیم، معمولا با این واكنش روبرو می‌شویم كه «ای بابا! باز هم ٢٨ مرداد! چقدر در این باره حرف بزنیم، مگر باز سند تازه‌ای منتشر شده است؟ یا شاید هم كسی اظهارنظر جدیدی كرده؟ درباره این رویداد، هر حرف و حدیثی كه ممكن بود را گفته‌اند، دیگر می‌خواهید چه بشنوید و به مخاطبان‌تان بگویید؟!»

٢٨ مرداد ١٣٣٢ اكنون ٦٥ ساله می‌شود. هرسال به مناسبت این روز یادداشت‌ها و مقالاتی نوشته می‌شود. گویی ٢٨ مرداد ٣٢ هنوز زنده است و تحول می‌یابد. معمولا دو روایت موازی تكرار می‌شوند. روایتی كه از سال ١٣٣٢ تا اواخر ١٣٥٧ روایت رسمی بود و حكایت از تغییر دولتی با فرمان ملوكانه داشت كه نخست‌وزیر بركنار شده از اجرای آن تمرد كرد و با «قیامی ملی» سرنگون شد و جای خود را به دولت قانونی داد.

بسیاری از تحلیلگران و فعالان مدنی با این سوال روبه‌رو هستند كه چرا مردم در ٣٠ تیر ١٣٣١ برای حمایت از دولت قانونی و دستاوردهای نهضت ملی نفت و مقاومت در مقابل نیروی نظامی ‎به طور یكپارچه به صحنه و خیابان آمدند، ولی در روز ٢٨ مرداد ١٣٣٢ برای مقابله با كودتای نظامی ‎آژاكس بسیج نشدند؟

غروب ٢٨ مرداد ١٣٣٢ روز غم‌انگیزی برای ایرانیانی بود كه می‌خواستند در كشور خودشان آزاد و مستقل از حاكمیت خارجی زندگی كنند. خانه نخست‌وزیر گلوله‌باران و غارت شده ‌بود. دكتر مصدق از طریق دیوار خانه همسایه به منزل دكتر معظمی رفته بود.

در این شکی نیست که ما ایرانیان در پاسداشت برخی رخدادهای تاریخی کاهل شده‌ایم، رخدادهایی که برخی همچون عسل شیرین و برخی چون زهر تلخ است؛ همان قدر که 29 اسفند سالروز ملی شدن صنعت نفت بخوبی یادآور روزهای غرورآفرین و انسجام ملی ایرانیان است، 28 مرداد یادآور از هم­گسیختگی، انشقاق و سقوط غرور ملی است.

مواضع آیت‌الله سید حسین طباطبایی بروجردی در طول نهضت ملی یکی از مباحث و مسائل مورد مناقشه است که چنانکه باید و شاید مورد کاوش قرار نگرفته است. آنچه که تاکنون گفته و نوشته و منتشر شده است به هیچ روی بسنده و وافی به مقصود نیست. جوانب مهمی از این موضوع همچنان در ابهام است و پرسش‌های بنیادینی وجود دارد که هنوز پاسخ دقیق و روشنی به آنها داده نشده است.

با توجه به نوع کاربردهای این واژه در آثار ابن سینا و نظر به گستردگی و تنوع آن آثار شاید بتوان حدود معنایی این واژه را از منظر وی به دست آورد. این معنا حدود مشترکی با نفس از یک طرف و با مغز و سیستم عصبی از طرف دیگر دارد. همچنین می توان ناگفته هایی از ابن سینا را با توجه به گفته های وی استنباط کرد.

خواجه نصیرالدین طوسی از جمله بزرگ ترین اندیشمندان قرون میانه است که در زمینه علم و ادب جایگاه رفیعی داشته و از شهرت جهانی برخوردار است. نصیرالدین طوسی تنها به علم و اندیشه اکتفا نمی کرد و در سیاست عملی نیز دخیل بود. دو دهه آخر حیات خواجه نصیر در دستگاه ایلخانان، دوران فعالیت علمی و عملی خواجه بود و در مهار رفتار مغو ل ها و احیای فرهنگی ایران نقش مؤثری داشت.