دائرة المعارف بزرگ اسلامی

موضوع بندی

جستجوی الفبایی

استوری | مجدالدین کیوانی اِسْتوری، چارلز امبروز (1888-1967م/ 1267-1346ش)، خاورشناس انگلیسی، استاد زبان و ادب عرب، ایران‌شناس و از بزرگ‌ترین کتاب‌شناسان فرهنگ، زبان و ادبیات فارسی.
استیفاء، دیوان | سید علی آل داوود اِسْتیفاء، دیوانِ، واژۀ استیفاء در لغت به معنی دستیابی به تمام چیزی مثلاً تمام مال و یا حق خود را از کسی گرفتن، و در اصطلاح به معنی معرفت به قوانین امور مالی و ضبط دخل و خرج و شیوۀ محاسبات مربوط به آن است. استیفاء همواره در دوره‌های مختلف نظم و نسق خاصی داشته، و در ادوار تاریخی و ولایات مختلف متغیر بوده است. ...
اسحاق (ع) | فرامرز حاج منوچهری , نوری سادات شاهنگیان اِسْحاق‌ (ع‌)، پیامبر و نیای‌ قوم‌ بنی‌ اسرائیل‌ كه‌ در قرآن‌ كریم‌ بارها از او یاد شده‌ است‌. اصل‌ نام‌ او در عبری‌ «یصحاق‌» (فعل‌ مضارع‌) به‌ معنی‌ «می‌خندد» است‌ (نک‍ : گزنیوس‌، 850 ؛ نیز نک‍ : مارتین‌، 661).
اسحاق افندی | محمدعلی مولوی اِسْحاقْ اَفَنْدی‌، یا خواجه‌ اسحاق‌ (1188-1251ق‌/ 1774- 1835م‌)، ریاضی‌دان‌ و مهندس‌ دورۀ عثمانی‌. وی‌ در نارده‌ (یا نارته‌، یا آرته‌) واقع‌ در جنوب‌ یانیه‌ (اكنون‌ تابع‌ آلبانی‌) زاده‌ شد و از این‌ جهت‌ به‌ یانیوی‌ نیز شهرت‌ یافته‌ است‌. پدرش‌ یهودی‌ بود، اما به‌ اسلام‌ گروید و نام‌ عبدالله‌ بر خود نهاد. اس...
اسحاق بن احمد سامانی | صادق سجادی اِسْحاقِ بْنِ اَحْمَدِ سامانی‌، ابویعقوب‌ (د 301ق‌/ 914م‌)، از امیرزادگان‌ مشهور سامانی ‌كه ‌در ایام ‌امارت‌ نصربن‌احمدبن‌اسماعیل‌، در سمرقند به‌ ادعای‌ فرمانروایی‌ برخاست‌.
اسحاق بن حسین | علی بهرامیان اِسْحاق‌ بْن‌ حُسِین‌، مؤلف‌ كتاب‌ جغرافیایی‌ آكام‌ المرجان‌ كه‌ احتمالاً در سدۀ 4 یا 5 ق‌ می‌زیسته‌ است‌.
اسحاق بن حنین | محمدعلی مولوی اِسْحاق ِبْنِ حُنین‌، ابویعقوب‌اسحاق‌ بن‌حنین‌ بن‌اسحاق‌ عبادی‌، پزشك‌ و مترجم‌ آثار علمی‌ یونانی‌ (د ربیع‌الا¸خر 298/ دسامبر 910). وی‌ در یك‌ خانوادۀ نسطوری‌ از قبیلۀ عباد حیره‌ زاده‌ شد. اسحاق‌ در كنار پدرش‌، پزشك‌ و مترجم‌ نامدار، حنین‌ بن‌ اسحاق‌، و عمه‌زاده‌اش‌، حبیش‌ (ه م‌ م‌)، یكی‌ از 3 دانشمند هنرور س...
اسحاق بن سلیمان اسرائیلی | یونس کرامتی , محمدجواد انواری اِسْحاقِ بْنِ سُلِیمانِ اِسْرائیلی‌، ابویعقوب‌ (ح‌ 241- پس‌ از 341ق‌/ 855 -952م‌)، پزشك‌ پرآوازۀ مصری‌ و فیلسوف‌ نوافلاطونی‌ یهودی‌، شاگرد اسحاق‌ بن‌ عمران‌ و استاد ابن‌ جزار (ه م‌ م‌).
اسحاق بن عمار |
اسحاق بن عمران | یونس کرامتی اِسْحاقِ بْنِ عِمْران‌، ملقب‌ به‌ سم‌ ساعه‌ و صاحب‌ اطریفل‌ (د 279ق‌/ 892م‌)، پزشك‌ پرآوازۀ مسلمان‌.
اسحاق بن مراد | محمدعلی مولوی اِسْحاقِ بْنِ مُراد، پزشك‌ ترك‌ (سدۀ 8ق‌/ 14م‌). از زندگی‌ او چیزی‌ نمی‌دانیم‌، بجز آنكه‌ به‌ احتمال‌ قوی‌ در گرده‌، واقع‌ در شمال‌ آناتولی‌ زاده‌ شده‌، و در اواخر سدۀ 8ق‌، در دوران‌ حكومت‌ بایزید اول‌ (792- 805ق‌/ 1390-1402م‌)، در همین‌ منطقه‌ به‌ كار پزشكی‌ و تحقیق‌ دربارۀ خواص‌ داروها و به‌ ویژه‌ داروهای‌ ...
اسحاق بن یوسف | حسن یوسفی اشکوری اِسْحاق‌ بْنِ یوسُف‌، ضیاءالدین‌ اسحاق‌ بن‌ یوسف‌ بن‌ اسماعیل‌ حسنی‌ یمانی‌ صنعانی‌ (1111-1173ق‌/ 1699-1760م‌)، فقیه‌، محدث‌ و شاعر زیدی‌.
اسحاق ترک | رضا رضازاده لنگرودی اِسْحاقِ تُرْك‌، از داعیان‌ ابومسلم‌ خراسانی‌ (ه م‌) در نیمۀ اول‌ سدۀ 2ق‌. اطلاعات‌ ما دربارۀ وی‌ به‌ هنگام‌ جنبش‌ پیروان‌ ابومسلم‌ كه‌ در سدۀ 2ق‌ پس‌ از قتل‌ ابومسلم‌ رخ‌ داد، بسیار اندك‌ و تقریباً منحصر است‌ به‌ الفهرست‌ ابن‌ ندیم‌ (ص‌ 408). گزارش‌ ابن‌ ندیم‌ تلفیقی‌ از 3 روایت‌ كهن‌ است‌ كه‌ مآخذ دوتای‌ آن...
اسحاق سکوتی | ابوالحسن دیانت اِسْحاقِ سُكوتی‌ (1285-1321ق‌/ 1868-1903م‌)، از بنیان‌ گذاران‌ اصلی‌ جمعیت‌ اتحاد و ترقی‌ (ه م‌) در دورۀ عثمانی‌. برخی‌ او را از كردهای‌ دیار بكر دانسته‌اند (لویس‌، 197).
اسحاق موصلی | آذرتاش آذرنوش اِسْحاقِ موصِلی‌، ابومحمد اسحاق‌ بن‌ ابراهیم‌ بن‌ ماهان‌ (كه‌ در اسلام‌ به‌ میمون‌ تغییر یافت‌) بن‌ بهمن‌ بن‌ نسك‌ (ح‌ 150-235ق‌/ 767- 849م‌)،بزرگ‌ترین‌ موسیقی‌دان‌ عرب‌ (در نظر نویسندگان‌كهن‌)،شاعر، ادیب‌، عالم‌ و ندیم‌ 5 تن‌ از خلفای‌ عباسی‌.
اسحاق، ادیب | عنایت الله فاتحی نژاد اِسْحاق‌، اَدیب‌ (1272-1301ق‌/ 1856-1884م‌)، نویسنده‌، شاعر و روزنامه‌ نگار مسیحی‌ عرب‌. وی‌ در فیحاء از توابع‌ دمشق‌ به‌ دنیا آمد و تحصیلات‌ مقدماتی‌ را در مدرسۀ عازاریین‌ دمشق‌ به‌ پایان‌ رساند و در همانجا زبان‌ فرانسه‌ را نیز فرا گرفت‌. قریحۀ شاعری‌ وی‌ از همان‌ آغاز كودكی‌ شكوفا شد و 10 سال‌ بیش‌ نداشت‌ ك...
اسحاق، امام زاده | جواد نیستانی اِسْحاق‌، اِمامْ‌زاده‌، آرامگاه‌ اسحاق‌ بن‌ موسی‌ بن‌ جعفر(ع‌) معروف‌ به‌ مشهد نور، از بناهای‌ دورۀ سلجوقی‌ در شهرستان‌ گرگان‌. این‌ بنا در مركز شهر گرگان‌، درگذر سرچشمه‌ از محلۀ سبزه‌ مشهد قرار دارد و منابع‌ جغرافیایی‌ و تاریخی‌ نیز تنها به‌ ذكر نام‌ آن‌ اكتفا كرده‌، اطلاعاتی‌ دربارۀ ویژگیهای‌ معماری‌ بنا به...
اسحاقیه |
اسد |
اسد بن سامان |
اسد بن عبدالله قسری | علی بهرامیان اَسَدِ بْن‌ عَبْدُاللّه‌ قَسْری‌، ابوالمنذر (د 120ق‌/ 738م‌)، امیر خراسان‌ در اواخر دوران‌ اموی‌. روزگار حكومت‌ اسد بر خراسان‌ از پرآشوب‌ترین‌ ایام‌ خلافت‌ اموی‌ به‌شمار می‌رود، دورانی‌ كه‌ پریشانی‌ و ناآرامی‌، بیشتر نقاط قلمرو امویان‌، خاصه‌ عراق‌ و خراسان‌ را در برگرفته‌ بود. فعالیتهای‌ پنهانی‌ داعیان‌ عباس...
اسد بن فرات | فرامرز حاج منوچهری اَسَدِ بْنِ فُرات‌، ابوعبدالله‌ (142-213ق‌/ 759- 828م‌)، فقیه‌، قاضی‌ و از عوامل‌ مؤثر در تدوین‌ فقه‌ مالكی‌. نیای‌ وی‌ سنان‌ با بنی‌ سلیم‌ نسبت‌ ولاء داشت‌، اما ابن‌ خطیب‌ (1/ 430) نیای‌ او را بشر بن‌ اسد مُرّی‌ دانسته‌ است‌ (نیز نک‍ : ابن‌ ابار، 2/ 380).
اسد بن موسی | فرامرز حاج منوچهری اَسَدِ بْنِ موسی‌ (132- محرم‌ 212ق‌/ 750- آوریل‌ 827م‌)، فرزند ابراهیم‌ بن‌ ولید بن‌ عبدالملك‌ اموی‌، محدث‌ و فقیه‌ مصری‌ و مؤلف‌ كتاب‌ الزهد، از قدیم‌ترین‌ تألیفات‌ برجای‌ ماندۀ اسلامی‌. وی‌ كه‌ از خاندان‌ امویان‌ بود، در همان‌ سال‌ انقراض‌ شاخۀ شرقی‌ خلافت‌ این‌ خاندان‌، گویا در بصره‌ به‌ دنیا آمد و سپس‌ به...
اسد رائلون |
اسد کاشی | علی میرانصاری اَسَدِكاشی‌ (د1048ق‌/ 1638م‌)، ازشاعران‌عارف‌مسلك‌كاشان‌ در عصر صفوی‌. او در قهپایۀ اصفهان‌ به‌ دنیا آمد (نصرآبادی‌، 209؛ علی‌ حسن‌خان‌، 23). برخی‌ زادگاه‌ وی‌ را روستای‌ دیدر در اطراف‌ ساوه‌ ذكر كرده‌اند (نک‍ : آذر، 246؛ زنوزی‌، 792). به‌ هر حال‌، وی‌ كاشان‌ را برای‌ اقامت‌ برگزید و بیشتر زندگی‌ خود را در ای...
اسدآباد | محمد آصف فکرت اَسَدْآباد، شهر و مركز استان‌ كُنَر افغانستان‌. این‌ شهر در 71 و 9 طول‌ شرقی‌ و 34 و 52 عرض‌ شمالی‌ قرار دارد (دوپره‌، 728). نام‌ پیشین‌ آن‌ چغه‌سرای‌ و چغان‌سرای‌ بوده‌ است‌. اسدآباد در موقعیت‌ مناسبی‌ در محل‌ تلاقی‌ جاده‌های‌ نورستان‌ (كافرستان‌ سابق‌) و چترال‌ و در امتداد رود كنر و شاخۀ اصلی‌ آن‌، یعنی‌ رو...
اسدآباد | عباس سعیدی اَسَدْ آباد، شهر و شهرستانی‌ در غرب‌ استان‌ همدان‌.
اسدالدوله |
اسدالله اصفهانی | محمدحسن سمسار اَسَدُاللّهِ اِصْفَهانی‌، شمشیرساز نامدار ایرانی‌ سدۀ 11ق‌/ 17م‌.
اسدالله شوشتری | سعید نجفی اسداللهی اَسَدُاللّه‌ شوشْتَری‌ (تُسْتَری‌)، فرزنداسماعیل‌ (ح‌ 1186- 1234ق‌/ 1772-1819م‌)، از فقیهان‌ اصولی‌ و محقق‌ امامیه‌ و مؤلف‌ مقابس‌ الانوار. او را كاظمی‌، دزفولی‌ و انصاری‌ نیز خوانده‌اند (آقابزرگ‌، طبقات‌...، 1/ 122؛ خلیلی‌، 2/ 80). تاریخ‌ تقریبی‌ ولادت‌ وی‌ را آقابزرگ‌ از عبارتی‌ در اجازۀ مورخ‌ 1211ق‌ از شیخ...
اسدالله شیرازی | محمدحسن سمسار اَسَدُاللّهِ شیرازی‌ (د 1269ق‌/ 1853م‌)، خوشنویس‌ نامدار قلم‌ نستعلیق‌. او از هنرمندان‌ بر كشیدۀ محمد شاه‌ قاجار (سل 1250- 1264ق‌) بود و در دربار او سمت‌ «كاتب‌ سركاری‌» و لقب‌ «كاتب‌ السلطانی‌» داشت‌. گرد آمدن‌ نزدیك‌ به‌ تمامی‌ آثار او در كتابخانۀ كاخ‌ گلستان‌ تهران‌ (سلطنتی‌ پیشین‌) به‌ همین‌ سبب‌ است‌ (بی...
اسدالله غالب |
اسدالله کرمانی | محمدحسن سمسار اَسَدُاللّهِ كِرْمانی‌، اسدالله‌ بن‌ بایزید صادقی‌ صوفی‌ كرمانی‌ (د 892ق‌/ 1487م‌)، استاد خوشنویس‌ قلمهای‌ 6 گانه‌ (ثلث‌، نسخ‌، تعلیق‌، ریحان‌، محقق‌ و رقاع‌). او قلم‌ نستعلیق‌ را نیز خوش‌ می‌نوشت‌، شعر می‌سرود و از عارفان‌ نامدار روزگار خود بود (حاجی‌ خلیفه‌، 1/ 711؛ مستقیم‌ زاده‌، 113؛ ایرانی‌، 119-120). مص...
اسدود | عباس سعیدی اَسْدود، یكی‌ از 5 شهر فلسطین‌ باستان‌. این‌ نام‌ را به‌ صورت‌ اِسدود (نک‍ : پاولی‌، II(2)/ 1528 ؛ هورویتس‌، 296 ؛ دباغ‌، 1(2)/ 29) و سدود (عطاءالله‌، 72، 102، 190؛ رافق‌، 765) نیز نوشته‌اند. جغرافی‌ دانان‌ مسلمان‌ آن‌ را ازدود آورده‌اند (مقدسی‌، 277؛ مسعودی‌، 273؛ ابن‌ خردادبه‌، 76). در كتاب‌ مقدس‌ به‌ صورت‌...
اسدی طوسی | ابوالفضل خطیبی اَسَدی‌طوسی‌، ابومنصور (ابونصر) علی‌ بن‌احمد (د ح‌ 465ق‌/ 1073م‌)، شاعر، لغت‌ شناس‌ و كاتب‌ پرآوازۀ ایرانی‌. زندگانی‌ و حتی‌ زمان‌ حیات‌ اسدی‌، به‌ رغم‌ آوازۀ بلندش‌، در هاله‌ای‌ از ابهام‌ است‌ و با اینكه‌ پژوهشگران‌ غربی‌ و شرقی‌ از اواخر سدۀ 19م‌ به‌ این‌ سو، بسیار كوشیده‌اند تا بر نقاط تاریك‌ زندگانی‌ وی‌ ...
اسراء | محمدعلی لسانی فشارکی اِسْراء، هفدهمین‌ سورۀ قرآن‌ مجید، دارای‌ 12 ركوع‌، 111 (یا 110) آیه‌، 563 ،1كلمه‌ و 460 ،6حرف‌.
اسراء |
اسرائیل |
اسرائیل بن سلجوق |
اسرائیلیات | فرامرز حاج منوچهری اِسْرائیلیات‌، اصطلاحی‌ در معارف‌ اسلامی‌، به‌ ویژه‌ در زمینۀ تفسیر و علوم‌ حدیث‌، و آن‌ به‌ دسته‌ای‌ از روایات‌ و قصص‌ و مفاهیم‌ اشاره‌ دارد كه‌ نه‌ در قرآن‌ و احادیث‌ نبوی‌، بلكه‌ در تعالیم‌ امم‌ سالفه‌ به‌ ویژه‌ بنی‌اسرائیل‌ ریشه‌ دارند و حاصل‌ جریانی‌ است‌ از داستان‌سرایی‌، اسطوره‌ پردازی‌ و وجوهی‌ دیگر ا...
اسرار التوحید |
اسرار دده | جلال خسروشاهی اَسْرارْدَده‌، محمد (1162-1211ق‌/ 1749-1796م‌)،فرزند احمد بی‌زبان‌، شاعر، تذكره‌ نویس‌ و از درویشان‌ سلسلۀ مولویه‌.
اسرافیل | احمد پاکتچی اِسْرافیل‌، در روایات‌ اسلامی‌ نام‌ فرشته‌ای‌ از ملائكۀ مقرب‌ كه‌ بیشترین‌ شهرت‌ او به‌ دمیدن‌ در صور به‌ هنگام‌ برپاییِ قیامت‌ است‌.
اسروشنه | علی میرانصاری اُسْروشَنه‌، یا اشروسنه‌، سروشنه‌، نام‌ كهن‌ منطقه‌ای‌ در ماوراءالنهر واقع‌ در میان‌ سمرقند و رود سیحون‌ كه‌ هم‌اكنون‌ آثاری‌ از آن‌ در نزدیكی‌ خجند تاجیكستان‌ باقی‌ است‌ (GSE, XXVII/ 702). بارتولد ویرانه‌هایی‌ را كه‌ در نزدیكی‌ محلی‌ به‌ نام‌ شهرستان‌ و در جنوب‌ غربی‌ اوراتپه‌ برپاست‌، از آنِ اسروشنه‌ می‌دان...
اسطبه | عزت ملا ابراهیمی اِسْطَبه‌، شهری‌ در اندلس‌ كه‌اكنون‌استپا خوانده‌می‌شود.این‌ شهر كهن‌ كه‌ دیرینگی‌ آن‌ به‌ سده‌های‌ پیش‌ از میلاد مسیح‌ می‌رسد، در دوران‌ امپراتوری‌ روم‌، آستاپا نامیده‌ می‌شد و همان‌ شهر معروفی‌ است‌ كه‌ در جنگهای‌ دوم‌ پونیك‌، میان‌ روم‌ و كارتاژ، به‌ محاصرۀ رومیها درآمد و اهالی‌ آن‌ ترجیح‌ دادند كه‌ شهر را...
اسطخر |
اسطرلاب | محمدعلی مولوی اُسْطُرْلاب‌، نام‌چندنوع‌ابزار اندازه‌گیری‌ نجومی‌كه‌برای‌سنجش‌ ارتفاع‌، سمت‌، بعد و میل‌ خورشید و ستارگان‌، تعیین‌ وقت‌ در ساعات‌ روز و شب‌، قبله‌ و زمان‌ طلوع‌ و غروب‌ آفتاب‌ و مقاصد دیگر - كه‌ از بسیاری‌ نتوان‌ شمرد - به‌ كار می‌رفته‌ است‌ (بیرونی‌، التفهیم‌...، 285، فی‌ علم‌...، 2-7). این‌ دستگاه‌ كه‌ گاه...
اسطفان بن بسیل |
اسطقس |
اسطوره و اسطوره شناسی، اسم عام | عزت الله فولادوند اُسْطوره وَ اُسْطوره‌شِناسی، اسطوره اسم عام است برای روایتهای اصولاً دینی نمادین دربارۀ ایزدان یا موجودات فوق انسانیِ دخیل در رویدادها یا اوضاع خارق‌العاده در زمانهای نامشخص، ولی به‌هرحال جدا از زمان عادی و تاریخی وقایع انسانی، و معمولاً در بیان ریشۀ برخی اعمال یا باورها یا نهادها و علت پدیده‌های طبیعی. توسعا...

دائرة المعارف بزرگ اسلامی

ورود به سایت

ثبت نام

در جستجوی چه هستید ؟

دائرة المعارف بزرگ اسلامی

ورود به سایت

ثبت نام