دائرة المعارف بزرگ اسلامی

موضوع بندی

جستجوی الفبایی

الیاس شاهیان | مجید سمیعی اِلْیاسْ شاهیان، سلسله‌ای مسلمان كه در سده‌های 8- 9 ق/ 14-15م نخستین حكومت مستقل و یكپارچه را در بنگال تشكیل دادند.
الیس | علی بهرامیان اُلَّیْس، محلی در جنوب عراق، در نزدیكی حیره كه طی نبردی در 12 ق/ 633 م فتح شد. همۀ شهرت الیس در آثار تاریخی و جغرافیایی سده‌های نخستین هجری، به مسألۀ فتوح مسلمانان در نواحی جنوبی عراق بازمی‌گردد و در آثار سده‌های بعدی نیز اهمیت آن تنها از این جهت بوده است (مثلاً نک‍ : یاقوت، 1/ 354؛ عبدالمؤمن، 1/ 113). در مآخ...
الام | علی تولایی اَلْاُمّ، عنوان مجموعه‌ای از آموزشهای فقهی محمد بن ادریس شافعی (د 204 ق/ 819 م) كه در فاصلۀ سالهای 200-204 ق در مصر فراهم آمده است و آراء جدید او را در بر دارد. كتاب الام به سبك معمول در آثار فقهی، براساس «كتب» تنظیم گشته، و مشتمل بر موضوعات گوناگون فقهی به روایت ربیع بن سلیمان مرادی (د 270 ق/ 883 م) است كه ب...
الیگودرز | عباس سعیدی اَلیگودَرْز، شهرستان و شهری در استان لرستان.
اماره | حمید گوینده اَماره، اصطلاحی در فقه و حقوق، و نزد فقیهان یعنی چیزی كه از آن ظن حاصل می‌شود و می‌تواند امری را اثبات كند.
اماله | محمدعلی لسانی فشارکی اِماله، اصطلاحی در صرف عربی، تجوید و قرائات، به معنای میل دادن فتحه به كسره و الف به یاء، برای آسانی تلفظ كلمات.
امارات متحده عربی | محمدحسن گنجی اِماراتِ مُتَّحِدۀ عَرَبی، كشوری متشكل از 7 امارت‌نشین به نامهای ابوظبی، دوبی، عجمان، شارجه (شارقة)، ام‌القوین، فجیره و رأس‌الخیمه واقع در بخش خاوری شبه جزیرۀ عربستان كه به سواحل خلیج فارس و دریای عمان منتهی می‌گردد. وسعت آن 600‘ 83 كمـ2، و جمعیت آن در 1997م بالغ بر 000‘580‘2 نفر بوده كه بیشتر آنان را مهاجران...
امالی | عنایت الله فاتحی نژاد , فرامرز حاج منوچهری اَمالی، اصطلاحی در فرهنگ اسلامی به ویژه در حوزۀ حدیث، فقه و نیز ادب عرب كه به شیوه‌ای خاص در آموزش و تدوین اشاره دارد و منظور از آن مدون و مكتوب ساختن سخنان شیوخ، از سوی مستمعان بوده است.
امامان دوازدهگانه | بخش فقه، علوم قرآنی و حدیث اِمامانِ دَوازْدَهْگانه، امامان اهل بیت (ع) كه در مذهب شیعۀ اثنا عشری به عنوان امامان منصوص و برگزیده از جانب خداوند شناخته می‌شوند.
امام جواد (ع) |
امام باره | یدالله غلامی مایانی اِمامْ‌باره، یا امام‌بارا، به مفهوم «امام خانه»، بناهایی در سرزمین هند كه شیعیان برای برگذاری مراسم مذهبی خاص خود، در ماه محرم، در آنها گرد می‌آیند.
امام الحرمین جوینی |
امام خمینی |
امام خوانی |
امام زاده |
امامت | احمد پاکتچی , حسن انصاری , عظیم ناجی اِمامَت، در لغت به معنای پیشوایی و رهبری و در اصطلاح به معنای مقامی كه دارندۀ آن (= امام) ریاست امور دینی و سیاسی مسلمانان را برعهده دارد. دربارۀ معنای امامت، حدود وظایف امام و چگونگی انتخاب او، عقاید مختلفی در میان مسلمانان وجود دارد كه در اینجا مهم‌ترین آنها توضیح داده می‌شود:
امامی |
امامی هروی | علی میرانصاری اِمامیِ هَرَوی، رضی‌الدین عبدالله بن محمد بن علی (د محرم 686/ مارس 1287)، ادیب و شاعر و ملك‌الشعراء دربار قراختاییان كرمان. اصل وی از هرات است (دولتشاه، 126). نام و لقب او به شكلهای مختلف در منابع ثبت شده است (نک‍ : شهیدی، 6-7). او تخلص خود را به واسطۀ اعتقاد به مذهب شیعه و علاقه به مدح خاندان رسالت، امامی بر...
الامامة و السیاسة | علی بهرامیان اَلْاِمامَةُ وَ السّیاسَة، عنوان كتابی در تاریخ سده‌های 1 تا 3ق منسوب به ابن قتیبه (ه‍ م). این كتاب كه گاه با عنوان تاریخ الخلفاء نیز از آن یاد شده، به‌ویژه از حیث انتساب آن به دانشمند مشهوری چون ابن قتیبۀ دینوری، بارها از آن بحث شده است. این اثر را می‌توان با در نظر گرفتن دو جنبۀ كلی بررسی كرد: نخست مسألۀ ان...
امام قلی خان | مجید سمیعی اِمامْ‌قُلی خان (مق‍ 1 جمادی‌الآخر 1042ق/ 4 دسامبر 1632م)، حاكم فارس و سردار قدرتمند شاه عباس اول و شاه صفی صفوی.
امامی، مدرسه | یدالله غلامی مایانی اِمامی، مَدْرَسه، یا مدرسۀ بابا قاسم، بنایی در محلۀ شهشهان اصفهان. بانی مجموعه ساختمانهایی كه این مدرسۀ كوچك یكی از آنهاست، سلیمان بن ابی الحسن بن طالوت دامغانی نام دارد و آن را احتمالاً در حدود سال 725 ق/ 1325 م، برای مرشد خود بابا قاسم، عالم اصفهانی، برپـا داشته است (نک‍ : اصفهانی، 73؛ هنرفر، 303؛ گدار، 182...
امان افغان | فرید قاسمی اَمانِ اَفْغان، نشریۀ خبری، سیاسی و اجتماعی به زبان فارسی كه در فاصلۀ سالهای 1298-1307 ش/ 1919- 1928م، در كابل منتشر می‌شد.
ام ایمن | حسن یوسفی اشکوری اُمِّ اَیْمَن، بَرَكة بنت ثعلبة بن عمرو، از زنان صحابی. او كنیزی حبشی (زهری، 177؛ طبرانی، 25/ 86) از آنِ عبدالله بن عبدالمطلب یا همسرش آمنه بود و پس از درگذشت پدر و سپس مادر پیامبر (ص)، به آن حضرت تعلق یافت (نک‍ : ابن‌سعد، 8/ 223؛ بلاذری، 1/ 96). گفته‌اند كه پس از درگذشت آمنه در ابواء (ه‍ م)، او پیامبر (ص) را...
امباله | پرویز امین اَمْباله، شهر و شهرستانی به همین نام در ایالت هاریانا در شمال غربی هند واقع در °30 و ´23 عرض شمالی و °76 و ´46 طول شرقی ( بریتانیكا، میكرو، 1978م، I/ 293). امباله را اومبالا و انباله هم نامیده‌اند (نک‍ : ابوالفضل، 3/ 30؛ كنبو، 1/ 519، 2/ 314، 3/ 81؛ آمریكانا، I/ 470). این شهر كه در منطقه‌ای كوهپایه‌ای قرار گر...
امبن | پرویز امین اَمْبُن، شهر و جزیره‌ای به همین نام در استان ملوك در اندونزی.
امان الله افغان | فرزانه بگوند اَمانُ‌اللّٰهْ خان (1271- 1339 ش/ 1892-1960 م)، نخستین پادشاه افغانستان و سومین پسر امیر حبیب‌الله خان باركزایی كه حكومت مشروطۀ سلطنتی در این كشور برقرار كرد و خود را شاه خواند.
امامیه | احمد پاکتچی اِمامیّه، عنوان یكی از مذاهب اسلامی كه نقشی اساسی در شكل‌گیری فرهنگ و تمدن اسلامی ایفا كرده است.
امانت خان | مهبانو علیزاده اَمانَتْ خان، عبدالحق (978-1055 ق/ 1570-1645 م)، فرزند قاسم شیرازی خوشنویس و كتابدار مشهور ایرانی دربار گوركانیان هند.
امپدکلس | شرف الدین خراسانی اِمْپِدُكْلِس، یا انباذقلس، انبادقلس، بندقلس، فیلسوف یونانی از دورۀ پیش از سقراط. زندگی و سرگذشت این فیلسوف، چنانکه باید، بر ما روشن نیست و آنچه دربارۀ وی می‌دانیم، پراكنده و ناقص است. تنها منبع مهم آگاهی ما دربارۀ وی «زندگیها و عقاید فیلسوفان برجسته»، نوشتۀ دیوگِنِس لائِرتیوس (پایان سدۀ 2 م) است (كتاب، VIII ...
ام البنین | علی بلوکباشی , حسن یوسفی اشکوری اُمُّ الْبَنین، فاطمه بنت حزّام، همسر دوم امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب (ع). پدرش ابوالمجْل حزّام بن خالد، از قبیلۀ بنی كلاب (طبری، 5/ 153) و مادرش لیلى یا ثمامه دختر سهیل بن عامر بن مالك بود (نک‍ : ابن عنبه، 356؛ غفاری، 174).
امتناع |
امت | حسن انصاری اُمَّت، واژه‌ای با بُرد معنایی بسیار وسیع كه می‌تواند جامع مفاهیمی چون قوم، قبیله، عشیره، گروههای نژادی و نیز ملت یا جامعه‌ای مذهبی كه تحت لوای هدایت یك پیامبر قرار دارد، باشد (نک‍ : تركی، 30). این واژه بار اسلامی دارد، ولی با این وصف، در قرآن بر غیر مسلمانان نیز اطلاق شده است، و ازاین‌رو، می‌تواند به معنای «...
ام حبیبه | غلامرضا جمشیدنژاد اُمِّ حَبیبه، رمله (د 44 ق/ 664 م)، دختر ابوسفیان (ه‍ م) و همسر پیامبر (ص). در برخی منابع نام او هند ذكر شده است (بلاذری، 1/ 438؛ نیز نک‍ : ابن عبدالبر، 4/ 1843، 1929). تاریخ ولادت وی را 17 سال پیش از بعثت (ح 593 م) یاد كرده‌اند (ابن حجر، 4/ 305) و این تاریخ با روایاتی كه سن او را در 7 ق، سی و چند ساله دانسته...
امر |
ام درمان | سیمین محقق اُمِّ دُرْمان، یكی از 3 شهر و بزرگ‌ترین آنها در استان خرطوم سودان. این شهر در غرب رود نیل، رو‌به‌روی شهر خرطوم، در محل تلاقی نیل آبی و نیل سفید، در °15 و ´38 عرض شمـالی و °32 و ´30 طول شرقی واقع شده است (نک‍ : بریتانیكا، میكرو، VII/ 530؛ «اطلس ... »، 141؛ EI2؛ «دائرةالمعارف ... »).
امثال و حکم | علی میرانصاری , عزت ملا ابراهیمی , مریم مجیدی اَمْثالْ وَ حِكَمْ، سخنان پندآمیز و عبرت‌انگیز رایج در میان مردم.
امرٌ بین الامرین |
امروهه | پرویز امین اَمْروهه، شهری در شهرستان مرادآباد در استان اوتارپرادش هند. این شهر در °28 و ´54 عرض شمالی و °78 و ´28 طول شرقی (ندوی، 7)، كنار رود سوت‌نادی قرار دارد و از طریق راه آهن به مرادآباد و دهلی متصل است ( بریتانیكا، میكرو، I/ 330). امروهه در منطقه‌ای واقع است كه بجز مناطق كوهستانی شمالی آن، آب و هوایی استوایی دارد ...
املش | جعفر اسحاقی تیموری اَمْلَش، بخش و شهری به همین نام در شهرستان رودسر واقع در جنوب شرقی استان گیلان.
امر و نهی | احمد پاکتچی اَمْرْ وَ نَهْی، عنوان بخشی از مباحث اصول فقه كه به چگونگی تفسیر اوامر و نواهی شرعی می‌پردازد.
امرؤالقیس | آذرتاش آذرنوش اِمْرَؤالْقَیْس، مشهورترین شاعر سراسر ادبیات عرب. وی چنان قدرتمند است و شعرش چنان در دل عربها جای گرفته است كه به رغم همۀ كج‌رویهایش، پارسایان مسلمان هم چندان به ستیز با او برنخاسته، و شعرش را تحریم نک‍رده‌اند؛ اما در اخبار زندگی او مطلقاً هیچ موضوعی یافت نمی‌شود كه بتوان بر آن اعتماد كرد؛ در اشعارش نیز هیچ ب...
ام سعید |
امر به معروف و نهی از منکر | احمد پاکتچی , امیر جابری اَمْرِ به مَعْروفْ وَ نَهْیْ اَزْ مُنکَر، دو اصطلاح كه در تفاسیر قدیم كلام الٰهی، به امر به تبعیت از حضرت محمد(ص) و دین اسلام، و نهی از كفر به خداوند و تكذیب رسول خدا(ص) و دین او تبیین شده است (مثلاً نک‍ : طبری، 17/ 126-127).
امریتسار | غلامرضا استیفاء قمی اَمْریْتسار، یا امریتسر، امرتسر، مهم‌ترین شهر مذهبی سیكها و مركز شهرستانی به همین نام، واقع در بخش غربی ایالت پنجاب هند. این شهر در 378 كیلومتری شمال غرب دهلی نو، در °31 و ´37 عرض شمالی و °74 و ´55 طول شرقی، و در سرزمین میان دو رودخانۀ بیاس و راوی، نزدیك مرز پاكستان، در 47 كیلومتری شرق لاهور قرار گرفته است ( ...
ام سلمه | عبدالامیر سلیم اُمِّ سَلَمه، كنیۀ هند (یا رمله، نک‍ : ذهبی، 2/ 201-202؛ زبیری، 337؛ قس: ابن عبدالبر، 4/ 1920) دختر ابوامیة بن مغیره، همسر پیامبر اكرم (ص). ابوامیه یكی از بخشندگان عرب بود، ازاین‌رو، او را «زادالراكب» می‌نامیدند (ذهبی، همانجا). مادرش عاتكه دختر عامر ابن ربیعۀ كنانی بود (ابن سعد، 8/ 86؛ ابن حبیب، 83).
امضاء |
ام عقیل |
ام عماره | ناهده فوزی اُمِّ عُماره، كنیۀ نَسیبه بنت كعب (د پس از 13 ق/ 634 م)، از زنان صحابی پیامبر (ص). در پاره‌ای مآخذ، نام او را نُسَیبه نیز ضبط كرده‌اند (نک‍ : كلبی، 2/ 49؛ واقدی، 2/ 685)، اما نباید او را با یكی دیگر از زنان صحابی پیامبر (ص) به نام نُسیبه بنت كعب كه «ام عطیه» كنیه داشت و او نیز از انصار بود، خَلط كرد (نک‍ : هم...
ام الفحم | لیلا رضایی اُمُّ الْفَحْم، شهری در شهرستان جنین در فلسطین. این شهر از دیرباز یكی از بزرگ‌ترین مراكز تهیۀ زغال بوده، و ازهمین‌رو، به ام الفحم شهرت یافته است (شراب، 129).
ام القیوین | سیمین محقق اُمُّ الْقَیْوَیْن، یكی از 7 امیرنشین امارات متحدۀ عربی. این نام را برگرفته از «ام القوّة» به معنای مركز نیرو دانسته‌اند كه به تدریج به ام القوین و سپس به ام القیوین تبدیل شده است (جناب، 306).

دائرة المعارف بزرگ اسلامی

ورود به سایت

ثبت نام

در جستجوی چه هستید ؟

دائرة المعارف بزرگ اسلامی

ورود به سایت

ثبت نام