دائرة المعارف بزرگ اسلامی

موضوع بندی

جستجوی الفبایی

چهارمحال و بختیاری | فریبا پات استانی در حدود نواحی جنوب غربی ایران. این استان بـا وسعتی حـدود 190‘16 کمـ‍ 2 ناحیه‌ای است کوهستانی در بخش مرکزی رشته‌کوههای زاگرس میان °31 و ´10 تا °32 و ´45 عرض شمالی و °49 و ´35 تا °51 و ´21 طول شرقی. استان چهارمحال و بختیاری از سمت شمال و شرق به استان اصفهان، از غرب به استان خوزستان، از جنوب به استان کهگی...
حاتم اصم | بخشعلی قنبری ابوعبدالرحمان حاتم بن عنوان، معروف به اصم (د 237ق / 851 م)، از عارفان بنام خراسان. تذکره‌نویسان نام پدر حاتم را عنوان، یوسف، و عنوان بن یوسف یاد کرده‌اند (ابونعیم، 8 / 83).
حاتم بن هرثمه | علی بهرامیان (د ح 201ق / 816 م)، از رجال دورۀ خلافت امین و مأمونِ عباسی. وی فرزند هرثمة بن اعین سردار مشهور دورۀ خلافت هـارون الرشید و مأمون است (دربارۀ او، نک‍ :EI2, V / 297-298).
ح، | ملیحه مهدوی حرف هشتم از الفبای فارسی و ابجدی، و ششم از حروف هجای عربی و ابتثی. نام آن در مآخذ گوناگون به‌صورت حِ، حا، حی، حای حُطّی و حای جیمی ضبط شده، و از اصوات صامت یا جامد است و به‌سبب نداشتن نقطه به حای مهمله، بی‌نقطه و غیرمنقوط نیز مشهور است.
حاتم طایی | صبحه عبادی شخصیت نیمه‌‌افسانه‌ای پیش از اسلام، شاعر و نماد بخشندگی. در ادب اخلاقی «سخاوت»، هیچ‌کس در جهان عرب به پای حاتم نمی‌رسد و عباراتی مانند «اجود من حاتم» و «جود حاتم» به‌صورت مثل سائر رواج یافته است (میدانی، 1 / 253).
حاجب |
حاتمی | علیرضا باقر ابوعلی محمد بن حسن بن مظفر، ادیب، شاعر، لغوی و ناقد نامور سدۀ 4ق / 10م. ثعالبی او را محمد بن حسین معرفی کرده، و ابوعلی را کنیۀ پدرش دانسته است (3 / 103).
حاجب بن برزال |
حاجب بن حبیب | ستاره مشایخی فرزند خالد، معروف به ابن‌المضلل، شاعر جاهلی. خاستگاه وی قبیلۀ بنی‌ثعلبۀ اسدی بود (بلاذری، 11 / 202؛ زرکلی، 2 / 152).
حاجب‌الدوله |
حاجری | پریسا عرب حسام‌الدین ابویحیى عیسی بن سنجر بن بهرام اربلی (582-632 ق / 1186-1234م)، شاعر و نویسندۀ عصر ایوبی. کنیۀ وی را ابوالفضل نیز گفته‌اند (ابن‌شعار، 5 / 479؛ ابن تغری ـ بردی، 6 / 290؛ ضیف، 390).
حاجت، نماز | فرهنگ مهروش منسکی فردی و مستحب، رایج در میان عموم مسلمانان، به‌ویژه شیعیان به منظور حاجت‌خواهی از خداوند؛ این خواسته بیشتر بعد از نمازی خاص طلب می‌شود. در روایات اسلامی، برای نماز حاجت آدابی از قول بزرگان دین نقل شده، و تنوع روایات به پدید آمدن گونه‌های مختلفی از منسک انجامیده است که در کیفیت نماز و حاجت‌خواهی، یا عبادات...
حاج علی پاشا | علی اکبر دیانت (ح 1050-1110ق / 1640- 1698م)، صدراعظم عثمانی در دوران سلطان احمد دوم (سل‍ 1102-1106ق / 1691-1695م).
حاج علی خان مقدم مراغه‌ای | فرهاد طاهری (ح 1221-1284ق / 1807-1867م)، از دولتمردان عصر قاجار. سلسله نسب حاج علی خان را فرزند بزرگش، عبدالعلی خان ادیب الملک (نک‍ : ص 1580)، به واسطۀ 7 پشت به بردی بیگ، نوادۀ جوجی، پسر چنگیزخان مغول رسانده، و آورده است
حاج علیلو | حسن موسوی زاده یا «حاج ال لو» از طایفه‌های مهم ایلات قره داغی ساکن در قره داغ (نام کوه و منطقۀ اطراف آن) ارسباران. ایل یا ایلات قره‌داغی یا قره‌داغلو منتسب به این محل‌اند و مدتها به تمام طوایف ساکن در این منطقه، ازجمله طایفۀ حاج‌علیلو، قره‌داغلو اطلاق می‌کردند.
حاج سیاح | علی میرانصاری (1252-1344ق (1304ش) / 1836-1925م)، میرزا محمدعلی (ولی‌الله) محلاتی، روشنفکر، سیاح و سفرنامه‌نویس دورۀ قاجار که به واسطۀ سیاحت در بیشتر نقاط دنیا و نیز ارتباط نزدیک با رجال دربارِ قاجار و همچنین روشنفکران و اصلاح‌طلبان آن دوره، از جایگاهی ویژه در تاریخ روشنفکری و اندیشۀ سیاسی ایران در سدۀ 13ق / 19م برخوردار اس...
حاج مالک سی | علیرضا ابراهیم مالک بن عثمان بن معاذ (1272-1341ق / 1855-1922م)، شیخ نامدار طریقۀ تیجانیه در غرب افریقا.
حاجی‌آباد، فارس |
حاجی‌آباد | شیوا جعفری شهرستان و شهری در استان هرمزگان، شهرستان حاجی‌آباد، این شهرستان با مساحتی حدود 7 / 955ª10 کمـ 2 در شمال استان هرمزگان واقع شده، و از شمال و شمال غربی به شهرستانهای سیرجان و بافت در استان کرمان، از شرق به شهرستانهای کهنوج (در استان کرمان) و دهبارز (رودان)، از شمال غربی و غرب به شهرستانهای داراب و لارستان (در ا...
حاج عمر تال | علیرضا ابراهیم (1208-1281ق / 1794-1864م)، عمر بن سعید تال فوتی توری کَدیوی، مشهور به شیخ المرتضى، از مشایخ نامدار طریقۀ تیجانیه در غرب افریقا و بنیان‌گذار بزرگ‌ترین حکومت اسلامی در آنجا.
حاجی‌بابا اصفهانی | علی میرانصاری نام داستانی در باب عادات و روابط اجتماعی طبقات مختلف مردم ایران، که توسط جیمز موریه2 (1780- 19 مارس 1849م / 1194-24 ربیع‌الآخر 1265ق)، از مأموران سیاسی انگلیس در دوران فتحعلی‌شاه (سل‍‌ 1212-1250ق / 1797-1834م)، نوشته شده و در 1824م به چاپ رسیده است.
حاجی‌بابا افشار | زهرا ابراهیمی نخستین پزشک ایرانی در علم طب جدید اروپایی و حکیم‌باشی دستگاه عباس‌میرزا نایب‌السلطنه (1235- 1249ق / 1820-1833م) و محمدشاه قاجار.
حاجی ترخان |
حاجی بکتاش ولی | فاطمه لاجوردی (د نیمۀ دوم سدۀ 7ق / 13م)، از صوفیان نامدار آناتولی، که طریقۀ بکتاشیه منسوب به او ست.
حاجی‌خلیفه | یوسف بیگ باباپور مصطفى بن عبدالله ایکنجی، دانشمند، تاریخ‌نگار، ادیب، زندگی‌نامه‌نویس، جغرافی‌نگار، کتاب‌شناس و کتابنامه‌نویس سرشناس ترک مستعرب عثمانی در سدۀ 11ق / 17م («دائرةالمعارف ترک»1، XXI / 401؛ کاراعلی اوغلو، 314؛ هاشم‌پور، 11؛ محدث، 10؛ زرکلی، 7 / 236) و برخی او را فیلسوف دانسته‌اند (هامر پورگشتال، II / 248).
حارث بن کعب، بنی | سید محمد سیدی عنوان یکی از قبایل مشهور عرب قحطانی که در برخی از منابع بَلحارث نیز نامیده شده‌اند. نسب این تیره به کهلان می‌رسد و نسب‌شناسان عرب زنجیرۀ تبار آنان را از حارث این‌گونه نوشته‌اند: حارث بن کعب بن عمـرو بن اعُلة بن جَلْد بن مـالک بن اُوَد بن زید بن کهلان (نک‍ : ابن‌حزم، 416؛ کلبی، 1 / 268). حارث دو فرزند به نامها...
حارث بن عباد بن ضبیعه | عنایت الله فاتحی نژاد شاعر، خطیب و جنگاور عصر جاهلی عرب. تبار وی به بنی قیس بن ثعلبه، از قبیلۀ بکر بن وائل می‌رسید که در نواحی حیره منزلگاه داشته‌اند (ابن اعرابی، 157؛ کلبی، 537) (قرائت عُباد، بدون تشدید را در یک بیت ابوتمام تأیید کرده است، نک‍ : زرکلی، 2 / 156، حاشیه).
حارث بن شریک | مرضیه قلی تبار حارث بن شریک بن عمرو بن قیس ابن شراحبیل شیبانی، ملقب به حَوْفَزان، شاعر اواخر عصر جاهلی. وی از بزرگان بنی‌شیبان بن بکر بن وائل بود.
حارث بن مره عبدی | بخش تاریخ (مق‍ 42ق / 662 م)، صحابی امیرالمؤمنین علی(ع) و یکی از نخستین فاتحان سند.
حارث غسانی |
حارث بن کلده | یونس کرامتی حارث بن کلدة بن عمرو بن علاج ثقفی، پزشک معاصر پیامبر (ص) و از بزرگان قبیلۀ ثقیف. کهن‌ترین منابع ما دربارۀ حارث کتب سیر و مغازی است که در آن به طبابت و اندرزهای پزشکی او اشاره، و گاه با عنوان «طبیب العرب» از وی یاد شده است.
حازمیه |
حارث همدانی | سعید طاووسی مسرور ابوزهیر حارث بن عبدالله کوفی (د 65 ق / ‌685 م)، تابعی و از اصحاب امیرالمؤمنین علی(ع). از آنجا که یک چشم او نابینا بود، او را اعور می‌گفتند (ابن قتیبه، 586-587؛ ابن رسته، 224) و به این لقب مشهور بود (سمعانی، 1 / 192).
حازم قرطاجنی | علیرضا باقر ابوالحسن هنی‌ء‌الدین حازم بن محمد انصاری اوسی (608-684ق / 1211م-1285م) ادیب، شاعر و ناقد بزرگ اندلسی. وی در قرطاجنه از توابع مرسیه در شرق اندلس زاده شد (ابن ابار، 2 / 633).
حارثیه |
حارثه بن بدر غدانی | عنایت الله فاتحی نژاد (د ح 65 ق / 685 م)، شاعر و جنگاور قبیلۀ بنی تمیم در صدر اسلام. اصل وی از قبیلۀ غُدانة بن یَربوع تمیمی است و نسبت غدانی وی از همین جا ست (ابوالفرج، 8 / 394؛ ابن عساکر، 11 / 389؛ نیز نک‍ : سمعانی، 9 / 127). کنیه‌اش را ابوالعَنبس، و نام مادرش را صَدوف دختر صَدَی از تیرۀ صُرَیْم دانسته‌اند (ابوالفرج، همانجا؛ ابن ...
حارث محاسبی | یوزف فان اس ابوعبدالله حارث بن اسد عَنَزی، مشهور به محاسبی (د 243ق / 857 م)، اندیشمند دینی اوایل دورۀ عباسیان.
حاسب طبری | محمود شهیدی ابوجعفر محمد بن ایوب، ریاضی‌دان و ستاره‌شناس فارسی‌نویس نیمۀ دوم سدۀ 5 ق / 11م.
حاشیه ملاعبدالله |
حاشیه‌نویسی | عبدالله مسعودی آرانی در اصطلاح نسخه‌شناسی، نوشتن مطالبی بر بعضی فقرات یک کتاب در هامش آن، به منظور تغییر مطالب، توضیح معانی، تصحیح سهوها یا تعلیل مقصود نویسنده و یا نقد و ردّ آن.
حافظ |
حاطب بن ابی بلتعه | علی بهرامیان (د30ق / 651 م)، ابومحمد یا ابو‌عبدالله، صحابی پیامبر(ص). نسب او به تیره‌ای از قبیلۀ یمـانی لَخم می‌رسید (نک‍ : کلبی، 1 / 206، 210، 211؛ ابن سعد، 5 / 64)، اما چون با بنی‌اسد بن عبدالعزّى، پیمان قبیلگی بسته بود، حلیفِ این تیره از قریش شمرده می‌شد (سدوسی، 59؛ ابن هشام، 2 / 327؛ ابن‌سعد، 3 / 114؛ ابوزرعه، 1 / 576...
حاجی‌گرای | علی اکبر دیانت نام دو تن از فرمانروایان خانات شبه‌جزیرۀ کریمه در سده‌های 9 و 11ق / 15 و 17م، که به جوچی از فرزندان چنگیزخان نسب می‌بردند.
حادره | آذرتاش آذرنوش (گاه نیز حُوَیْدِره)، به معنی وزغ، لقب شاعری جاهلی به‌نام قطبة بن اوس از قبیلۀ ثعلب، شاخۀ ذبیان و سپس غطفان که اندکی پیش از اسلام درگذشت.
حاذق | میرزا ملا احمد جنیدالله (د 1259ق / 1844م)، شاعر و طبیب تاجیک سدۀ 13ق / 19م. وی در روستای کرخ هرات زاده شد (امیرقولوف، 7). در 1216ق / 1801م به بخارا رفت و در مدرسۀ عالی به تحصیل پرداخت (عینی، 131؛ معصومی، 1 / 43؛ امیرقولوف، 7- 8).
حاذقه هروی | صغری دودانگه بانوی شاعر معاصر افغانی. نام او کشور، و تخلصش حاذقه بود. وی در 25 محرم 1340ق / 28 سپتامبر 1921م در هرات به دنیا آمد (هدایت، 1 / 362؛ شاه‌حسینی، 418؛ مهاجر، 699؛ مشیرسلیمی، 3 / 106).
حارث اعور |
حارث بن ابی اسامه | فرامرز حاج منوچهری ابومحمد حارث بن محمد تمیمی (شوال 186 ـ ذیحجۀ 282 / اکتبر 802 ـ فوریۀ 896)، محدث بغدادی و یکی از صاحبان مسانید ثمانیه. خطیب بغدادی نسب کامل او را در اثر خود نقل کرده است (8 / 218؛ نیز سمعانی، 1 / 479).
حارث بن حلزه | عنایت الله فاتحی نژاد (د ح 580 م)، از شاعران مشهور عصر جاهلی و سرایندۀ یکی از 7 قصیدۀ معروف به معلقات. وی از قبیلۀ بنی یَشْکُر، از شاخه‌های بکربن‌وائل برخاسته، و نسبت یشکری وی از همین‌جا ست (ابن‌قتیبه، الشعر ... ، 96). ابوالفرج اصفهانی نسب وی را به ربیعة‌بن‌نزار از عدنانیان رسانده است (11 / 44؛ نیز نک‍ : یعقوبی، 1 / 263؛ کلبی، 1 /...
حارث بن خالد مخزومی | عنایت الله فاتحی نژاد ابو وابصه (د اواخر سدۀ 1ق / 7م)، شاعر و امیر مکه در دورۀ اموی.

دائرة المعارف بزرگ اسلامی

ورود به سایت

ثبت نام

در جستجوی چه هستید ؟

دائرة المعارف بزرگ اسلامی

ورود به سایت

ثبت نام