دائرة المعارف بزرگ اسلامی

موضوع بندی

جستجوی الفبایی

احمد بن خصیب | ناصر گذشته ابوالعباس (د 265 ق / 879 م)، وزیر و دیوان سالار متنفذ عباسیان.
احمد بن سهل |
احمد بن حسن میمندی | ابوالفضل خطیبی ابوالقاسم (د 25 محرم 424 ق / 31 دسامبر 1032 م)، ملقب به شمس الكفاة، دیوان‌سالار و وزیر مشهور سلطان محمود و مسعود غزنوی، مهم‌ترین و كهن‌ترین منابع موجود دربارۀ زندگانی میمندی تاریخ یمینی نوشتۀ عتبی و تاریخ معروف بیهقی است.
احمد بن سهل، ابن هاشم | ابوالفضل خطیبی ابن هاشم بن ولید (د ذیحجۀ 307 / مۀ 920)، از دهقانان و سرداران برجستۀ ایرانی اواخر حكومت صفاری و اوایل دولت سامانی.
احمد بن ایوب | محمدحسن سمسار حافظ نخجوانی، معمار سده‌های 7- 8 ق / 13-14 م. از زندگانی او چون دیگر معماران نامدار ایران آگاهی نداریم.
احمد بن طولون | ابوالحسن دیانت ابوالعباس (220-20 ذیقعدۀ 270 ق / 835-20 مۀ 884 م)، بنیان‌گذار سلسلۀ طولونیان مصر.
احمد بن طیب سرخسی | تقی بینش ابوالعباس، معروف به ابن فرائقی (د 286 ق / 899 م)، فیلسوف، منطقی، ادیب، اهل حدیث، متفنن در علوم مختلف، موسیقی‌شناس ایرانی و مترجم كتابهای یونانی به عربی.
احمد بن عباس | حسن یوسفی اشکوری ابوجعفر قرطبی (مق‍ 21 ذیحجۀ 427 ق / 15 اكتبر 1036 م)، كاتب، ادیب و وزیر اندلسی.
احمد بن عبدالعزیز بن ابی دلف |
احمد بن عبدالرضا | محمد آصف فکرت مهذب‌الدین بصری دمامینی حیدرآبادی (د پس از 1085 ق / 1674 م)، محدث و عالم امامی. از تاریخ تولد، زادگاه و اوایل زندگانی او چیزی دانسته نیست.
احمد بن عبدالله بن ابراهیم |
احمد بن حنبل | احمد پاکتچی , حسن انصاری ابوعبدالله احمد بن محمد بن حنبل بن هلال شیبانی مروزی (ربیع‌الاول 164-12 ربیع‌الاول 241 / نوامبر 780-31 ژوئیۀ 855)، پیشوای حنبلیان، از رهبران بزرگ فكری اصحاب حدیث و محدث نامداری كه به‌ویژه به واسطۀ نقشی كه در مـاجرای «محنه» ایفـا كرد، شهرت بسیـاری ــ حتـی در دورۀ زندگانیش ــ به دست آورد.
احمد بن عبدالملک بن شهید |
احمد بن عبدالله مستور | مسعود حبیبی مظاهری از امامان اسماعیلیه در دورۀ ستر و از خلاف محمد بن اسماعیل بن جعفر (ع) كه انشای مجموعۀ رسائل اخوان الصفا بدو منسوب است.
احمد بن عبدالله خجستانی | ابوالفضل خطیبی (مق‍ 268 ق / 882 م)، از امرا و سرداران برجستۀ اواخر عصر طاهریان كه پس از انحطاط این دودمان، بر سر امارت خراسان با صفاریان در افتاد.
تجانی | هادی نظری منظم تِجانی، خاندانی بزرگ، از اهل علم و ادب و متصدی امور دیوانی در دولت حفصیان تونس (حک‍ 625-981ق / 1228-1573م). این خاندان به قبیلۀ تِجان در مراکش منسوب است
تجارت | احمد باقری تِجارَت، بازرگانی، سوداگری، در لغت به معنی خرید و فروش به قصد سود بردن.
تجارب‌الامم | عنایت الله فاتحی نژاد , ابوالفضل خطیبی تَجارِبُ الْاُمَم، عنوان یکی از مشهورترین منابع تاریخی، نوشتۀ ابوعلی مسکویه (ه‍ م)، مورخ، فیلسوف، پزشک و ادیب پرآوازۀ ایرانی.
تجدد | علی میرانصاری تَجَدُّد، نشریۀ سیاسی و ارگان رسمی «کمیتۀ ایالتی آذربایجان، فرقۀ دموکرات ایران»، به صاحب امتیازی شیخ محمد خیابانی. این نشریه در یک دورۀ 3 ساله (16 جمادی‌الآخر 1335-14 ذیحجۀ 1338ق / 7 آوریل 1917- 29 اوت 1920م)، به زبان فارسی در تبریز منتشر می‌شد.
تجدد ادبی | ایرج پارسی نژاد تَجَدُّدِ اَدَبی، اندیشۀحاکم بر حرکتهای با هدف روشنگری و طرح مسائل انتقادی، سیاسی و اجتماعی درادبیات که از آغاز سدۀ 13ش / 19م، محافل ادبی را در بر گرفت.
تجدد امثال | فاطمه رحمتی تَجَدُّدِ اَمْثال، اصطلاحی کلامی، عرفانی و فلسفی، به معنای از بین رفتن چیزی و پدید آمدن همانند آن. این اصطلاح از نظرگاههای متفاوت دربارۀ رابطۀ موجودات با مبدأ آفرینش...
تجاهل العارف | محمد نوید بازرگان تَجاهُلُ الْعارِف، از مباحث رایج در بدیع معنوی. این اصطلاح را تجاهل العارفین نیز خوانده‌اند (نک‍ : هدایت، 90). تجاهل در باب تفاعل، یعنی خود را نادان و نادانسته وانمودن (آنندراج، 2 / 1029) و یا نمایش نادانی و تظاهر به نادانی کردن
تجربةالاحرار و تسلیةالابرار* |
تثلیث زاویه | حسین معصومی همدانی تَثْلیثِ زاویه، یکی از مسائل کهن ریاضی که موضوع آن بخش کردنِ زاویه به 3 قسمت مساوی است. در برخی از نوشته‌های دوران اسلامی در این موضوع، این مسئله با همین عنوانِ «تثلیث زاویه» و در برخی دیگر با عناوین دیگر نامیده شده است (نک‍ : دنبالۀ مقاله).
تجدد و تجددطلبی* |
تجرید | حسین لاشیء تَجْرید، اصطلاحی در تصوف که در مراتب پایین‌تر به معنای در تملک نداشتن چیزی از امور دنیوی، و خواستار نبودن پاداش اخروی در ازای ترک دنیا ست، و در مراتب بالاتر به زدودن ماسوای حق (از جمله شوائب انانیّت) از سرّ سالک تعبیر شده است
تجرید | مرتضی قرائی گرکانی تَجْرید، اصطلاحی فلسفی در حوزۀ معرفت‌شناسی. تجرید فرایندی ذهنی است که طی آن صورت شی‌ء محسوس، با تفکیک از جزئیات و لواحق مادی، به صورت معقول و کلی تبدیل می‌شود.
تجرید | پروانه محمدی , طاهره اسماعیل زاده تَجْرید، تخلص چند شاعر پارسی‌گوی در ایران و شبه‌قارۀ هند در سدۀ 12ق / 18 م: 1. تجرید اصفهانی، محمدشریف، خوش‌نویس و شاعر پارسی‌گوی...
تجسم اعمال | اصغر دادبه تَجَسُّمِ اَعْمال، یا تجسّد اعمال به معنی مجسم شدن کارها، یا پیکر پذیرفتن کردارهاست و در اصطلاح بدین‌معنا ست که کردارهای نیک و بد آدمی پس از مرگ وی، در عالم برزخ و نیز در رستاخیز مجسم می‌گردند
تجرید | اصغر دادبه تَجْـرید، در لغت به معنی برهنه کردن و پیراستن، و در حوزۀ بلاغت (ه‍ م) اصطلاحی مشترک در دانش بیان (ه‍ م) ــ در زمینۀ یکی‌از طبقه‌بندیهای استعارۀ مصرحه (نک‍ : ذیل، استعاره)‌ــ و در دانش بدیع (ه‍ م)
تجریش* |
تجلی | فیروزه دلفانی تَجَلّی، تخلص چند شاعر پارسی‌سرا که در سدۀ 11ق / 17م، در ایران و هند زندگی می‌کردند: 1. تجلی اردکانی شیرازی، علی‌رضا (د 1088ق / 1677م)، از شاعران نیمۀ دوم سدۀ 11ق، او فرزند کمال‌الدین حسینی، از کدخدایان اردکان فارس بود.
تجریدالاعتقاد | احد فرامرز قراملکی تَجْریدُ الْاِعْتِقاد، معروف‌ترین متن مَدْرسی در کلام شیعۀ امامیه‌(ه‍ م) و از مؤثرترین‌آثار درتاریخ کلام‌شیعه در 7 سدۀ ‌اخیر از خواجۀ نصیرالدین طوسی (597-672ق / 1201-1273م). مؤلف این اثر به عنوان پژوهشگری روشمند و اهل دقت مورد توجه و ستایش بیشتر دانشمندان فرقه‌های مختلف کلامی و فیلسوفان متأخر است
تجلی | اصغر دادبه تَجَلّی، در لغت به معنی جلوه کردن، آشکارا شدن و ظهور (طریحی، 1 / 89 ؛ زوزنی، 2 / 570)، و در اصطلاح عارفان به معنی جلوه‌گر شدنِ حقیقت در جلوه‌گاه جهان و نیز در جلوه‌گاه دل صافی انسان.
تحدی | علی معموری تَحَدّی، اصطلاحی در علوم قرآنی و کلام اسلامی، به معنای هماورد جویی قرآن کریم، یا در تعریف گسترده‌تر آن، هماورد جویی هر پیامبر آورندۀ معجزه با هدف اثبات عجز مخالفان.
تجوید | محمدعلی لسانی فشارکی تَجْوید، عنوان دانشی دیرپای در مجموعۀ علوم قرآنی و فنون عربیت که از آغاز با مطالعات آواشناسی زبان عربی همراه بوده، و مسائل و مباحث آن همواره با علم وقف و ابتدا، علم الاداء و علم قرائات هم‌پوشانی داشته است
تحریر | هومان اسعدی تَحْریر، اصطلاحی در موسیقی به معنای غلت در آواز و چهچهه، مترادف با «مرغوله» در موسیقی قدیم و «کنگری» در موسیقی هندی (نک‍ : لغت‌نامه...). این اصطلاح برای کیفیتی خاص در آواز به‌کار می‌رود که در اثر ارتعاش تارهای صوتی به‌وجود می‌آید
تجن | امیر حسین مرادخانی تَجَن، رودخانه‌ای در استان مازندران و نیز نام بخش سفلای رودخانۀ هریرود که قسمتی از مرز طبیعی ایران و ترکمنستان را تشکیل می‌دهد.
تحریر المجسطی | یونس کرامتی تَحْریرُالْمَجِسْطی، روایت عربی بازنگاری شدۀ مجسطی بطلمیوس، توسط نصیرالدین طوسی. نگارش آثاری در تفسیر، شرح، تلخیص، اصلاح، یا تحریر و بازنگاری تمام یا بخشی از مجسطی بطلمیوس از سنتهای ریشه‌دار ریاضیات و نجوم اسلامی بود
تجیب* |
تحریر اقلیدس | یونس کرامتی تَحْریرِ اُقْلیدِس، روایت عربی بازنگری شدۀ اصول هندسۀ اقلیدس، توسط نصیرالدین طوسی (ه‍ م). از گزارش مسعودی که ابن‌خلدون نیز مضمون آن را تأیید می‌کند، می‌توان دریافت که دست‌کم از روزگار منصور روایتی عربی از اصول اقلیدس در دست بوده است.
تحریر | یونس کرامتی تَحْریر، اصطلاحی که در عنوان روایتهای بازنویسی شدۀ ترجمـه‌های ‌عربی شمـاری از آثار ریاضی و نجومی‌یونانی ــ و در مواردی انگشت‌شمار، برخی آثار تألیف شده
تحسین | طاهره اسماعیل زاده تَحْسین، تخلص چند شاعر پارسی‌گوی در ایران و شبه‌قاره در سده‌های 12 و 13ق / 18 و 19م: 1. تحسین کشمیری، عبدالعلی (د 1148ق / 1735م)، شاعر پارسی‌گوی هند. از تاریخ تولد او آگاهی چندانی در دست نیست.
تحفۀ حکیم مؤمن* |
تحریم | مهدی مطیع تَحْریم، شصت و ششمین سورۀ قرآن کریم، بیست و یکمین سورۀ نازل شده در مدینه، بعد از سورۀ حجرات و قبل از سورۀ جمعه، صد و پنج یا صد و ششمین سورۀ نازل شده بر پیامبر(ص) و دربردارندۀ 12 آیه است. این سوره را با نامهای دیگری چون «نَبی» و «مُتَحَرِّم» نیز خوانده‌اند.
تحفۀ سامی* |
تحفةالعراقین | علی میرانصاری تُحْفَةُ الْعِراقَیْن، نخستین سفرنامۀ منظوم فارسی، سرودۀ خاقانی شروانی (د 595ق / 1199م). خاقانی هنگام بازگشت از مکه، یعنی پس از 550ق / 1155م، در شهر موصل به فکر سرودن تحفة العراقین افتاد.
تحقیق ماللهند | یونس کرامتی تَحْقیقُ ما لِلْهِنْد، شاهکار ابوریحان‌ بیرونی(ه‍ ‌م) که‌ در آن حاصل تحقیقات ارزندۀ خود دربارۀ همۀ مظاهر فرهنگ و تمدن هند را گرد آورده است.
تحریف | احمد پاکتچی , علیرضا ابراهیم , علی معموری تَحْریف، کاستی، افزونی یا تغییر در متن قرآن که وقوع آن از سوی عالمان بررسی شده، و عموماً منتفی دانسته شده است. این واژه از ریشۀ «حرف» به معنای لبه و کناره است
تحکیم | احمد پاکتچی تَحْکیم، عنوانی است برای شعار «لاحُکمَ اِلاّ للّٰه» و ماجرای حکمیت پس از پیکار صفین. تحکیم مصدر باب تفعیل از مادۀ «ح ک م»، در لغت به معنای «دادرسی، به داوری خواندن و به حکومت نشاندن» است...

دائرة المعارف بزرگ اسلامی

ورود به سایت

ثبت نام

در جستجوی چه هستید ؟

دائرة المعارف بزرگ اسلامی

ورود به سایت

ثبت نام