مقاله

امام خمینی(ره) که واجد جنبه‌های مختلف شخصیتی است و علاوه بر منشآت مختلف فقهی در عرصه زمامداری در خصوص ابعاد مختلف شئون ولایت دارای دیدگاه و آرای صائب و شگرفی است، در باب وظایف حاکمیت و استقرار عدالت اجتماعی معتقد است که باید شیوه دادرسی به گونه‌ای باشد که احکام الهی در عرصه اجتماعی عینیت یافته و تبلور خارجی داشته باشند و مقدمه واجب این امر خطیر محقق نمی‌شود مگر زمانی که دادگستری اسلامی شده و احکام شرعی در عرصه‌های اجتماعی زندگی مردم توسط حکومت پیاده گردد.

در طول روز، خودآگاه یا ناخودآگاه، چشم و گوش به صفحه جادویی تلویزیون می‌دوزم. من که خود سال‌هاست با مجموعه صداوسیما همکاری دارم و در شبکه‌های مختلف سیماوصدا، برنامه داشته و دارم، همواره و همیشه از به‌کاربردن کلماتی که معادلی معقول در زبان فارسی دارند و به زبان‌های بیگانه‌اند، خودداری می‌کنم، اما هنوز هم روح مرحوم علی نوروز (حسن مقدم) با «جعفرخان از فرنگ برگشته» زنده و حی و حاضر است و تا دلتان بخواهد، لغات فرنگی بر زبان گویندگان و مجریان و کارشناسان برنامه‌های مختلف جاری و ساری است: پایلوت، آف، ساپورت، اسپانسر، فیدبک، وُله، کات، بوم من، کَمر امن، هافتایم، اوکی، آی‌کیو و...

با حمله مغول بسیاری از عناصر شرق دور، هم در فرم لباس‌ ها و هم در نقوش پارچه‌‌ها اقتباس شدند. پس از تاخت و تاز‌های چنگیز و فرزندانش، و آغاز دوره‌ ثبات، فرهنگ و هنر مجدداً مورد توجه قرار گرفت و این توجه بالطبع صنعت پارچه و سپس پوشاک را تحت تأثیر قرار داد. پارچه بافی در این دوران پیشرفت قابل توجهی کرد و پوشاک و لباس و وضع ظاهری برای مردم اهمیتی شایان یافت. باید دانست که در این دوره آینه ‌داری از مشاغل پر رونق بود از این رو مردم چه مرفه و چه زحمتکش به سر و وضع خود توجه خاصی نشان می ‌دادند و با دادن سکه ‌ای، خود را در آینه ‌ها تماشا می‌ کردند (متین،1386: 381). لباس زنانه در این دوره از چند قطعه مختلف تشکیل می ‌شد. پیراهن زیر با یقه‌ گرد ساده که در بیشتر مینیاتورهای متعلق به دوره‌ ایلخانی از زیر پیراهن رویی نمایان است.

مرحوم دكتر آیت‌الله حائری‌یزدی كه شاگرد خاص امام خمینی بودند گفته بودند ما پیش حضرت امام فلسفه می‌خواندیم و ایشان وعده داده بودند كتب میرداماد مانند قبسات را نیز به ما تدریس خواهند كرد و ما مشتاق بودیم كه بعد از خواندن كتاب‌های اسفار و منظومه، كتب میرداماد را نیز مطالعه می‌كنیم. در اول سال، حضرت امام كتاب میرداماد را شروع نكرد و همان روال قبلی كه كتب ملاصدرا بود را ادامه دادند. ایشان هیچ‌وقت كتاب شیخ اشراق را تدریس نكردند. امام در پاسخ به سوال ما فرمودند به هر حال از تدریس كتاب میرداماد منصرف شده‌اند و در برابر اصرار زیاد ما، دلیل آن را خوابی اعلام كردند كه دیده بودند. ایشان در خواب میرداماد را دیده بودند كه از امام خمینی خواسته بود كتاب‌های ایشان را تدریس نكند. میرداماد انسان قدیسی است و هنوز مورد تكفیر واقع نشده است زیرا خیلی‌ها حرف او را متوجه نمی‌شوند. اگر كتاب‌های میرداماد در این سطح تدریس شود برخی بر آن تفسیر نادرستی می‌نویسند و برخی وی را تكفیر می‌كنند و مانند ملاصدرا وی را هم مورد لعن قرار می‌دهند.

اجتهاد نوعی نواندیشی دینی مستمر است یعنی در اسلام‌شناسی، همیشه به قرائت‌های جدید و نو نیاز است چرا كه نیازهای دینی و مذهبی در سبك زندگی بشر به روز شده و تحول پیدا می‌كند. بنابراین باید اجتهادات و قرائت‌های مستمر بر اساس مبانی دین به صورتی كه نیازهای جدید انسان را پاسخگو باشد، مورد توجه قرار گیرد كه این مورد تاكید امام خمینی (ره) بوده و یادگار ایشان نیز به آن اشاره دارند. نكته دوم این است كه در نظام جمهوری اسلامی باید اندیشه‌های سیاسی- اجتماعی حضرت امام حفظ شود و این روزها كه در آستانه سالگرد رحلت ایشان هستیم باید شخصیت علمی، فكری و اجتهادی ایشان بیش از پیش مورد بحث و توجه جامعه قرار بگیرد. استمرار نظام جمهوری اسلامی نیز در پرتو صیانت و حفاظت از اندیشه‌های حضرت امام است كه در قالب تئوری ولایت فقیه بیان شده است.

در تفكر امام(ره)، نواندیشی اجتهاد منطبق با زمان و مكان از احكام با فلسفه دین است. یعنی امام(ره)، خودِ بنیان‌های ارزش دینی و دین را متناسب با خردگرایی و موضوعات روز تفسیر می‌كنند. در واقع بنیان اندیشه امام (ره) خود دین است، به یك معنای دیگر قرائت دیگری از نواندیشی دینی، دین را به واسطه ارزش‌های نو ترجمه كردن است كه این نواندیشی دینی در تقابل با تحجرگرایی دینی قرار می‌گیرد. در حالی كه جریان نواندیشی دینی دیگری وجود دارد كه در واقع بیشتر نواندیشی به معنا و با منشأ غربی و غیردینی آن است كه سعی می‌كند با آن معیارها و اصالت‌ها دین را ترجمه و برگردان نو كند. در حال حاضر جریان‌هایی در جامعه وجود دارند كه در پی ارایه تصویر غیرواقعی از نواندیشی امام(ره) هستند، قرائت‌های نادرست از احكام اسلامی داشته و توجه به عنصر زمان را از اسلام جدا می‌كنند و اغلب نیز برخوردهای گزینشی با افكار امام(ره) دارند و ایشان را در هیات یك روحانی غیرنواندیش معرفی می‌كنند. اصرار سیدحسن خمینی بر این است كه نواندیشی دینی وجه غالب در كلام امام (ره) است.

زمانی كه حضرت امام(ره) بعضی از مفاهیم را درباره فقه مطرح كردند مثل دخالت زمان و مكان در اجتهاد یا زمانی كه می‌خواستند از مرحوم آیت‌الله خاتمی در مقام تسلیتی كه برای ایشان گفتند تعریف كنند عنوان نواندیش دینی را به كار بردند كه واژه‌های بسیار معناداری بود.

یکی از ابعاد ویژه انسان، حس پرسش و جستجوگری از گذشته و حال و آینده خود و جهان و تحولات و رخدادهایی است که بنا است در آینده زندگی او و دیگر انسان‌ها، جامه ظهور و بروز به خود بپوشد. این حس مثبت نسبت به گذشته، میراثی به نام «تاریخ» را در تمدن انسان به‌وجود آورده ‌است. و در تمام اعصار، پیروان همه نحله‌های فکری و دینی، تلاش طاقت فرسایی داشته و دارند که بخوبی و تا حد ممکن بدانند که چه تحولات بزرگی در انتظار آنان و جهان است. به عبارت دیگر، می‌توان گفت این حس کاوش نسبت به آینده، بخشی از جهان‌بینی انسان را تشکیل می‌دهد

امام علی(ع) در قضاوتهای خود با دیگران مهربان و نرمخو بود، خود را با آنان برابر می‌دانست، یاریگر ناتوانان بود؛ اما در همین وقت نسبت به خود و خاندان و اطرافیان و فرماندارانش، سختگیر بود. این از مهمترین شاخصه‌های عدالت قضایی است. از طرفی می‌فرمایند: «قوی در نزد من ضعیف است تا وقتی که حق مظلوم را از او بازستانم و ضعیف نزد من قوی است تا وقتی که حق او را به وی بازگردانم»، از طرفی دیگر، با خودش و کاتبش رفتاری سختگیرانه دارد.

ینکه باب شده می‌گویند بسیاری از رویدادها و واقعیت‌ها را باید به زباله دان تاریخ ریخت، از آن دست توصیه هایی است که ظاهراً معقول به‌نظر می‌آید ولی در عمل مفید نمی‌افتد. در طول تاریخ نصایحی به گوش بشر خوانده شده و دستوراتی به وی ابلاغ کرده‌اند که هر عقل سلیمی آن را تأیید می‌کند، ولی باوجود زیبایی و دلنشینی با زندگی واقعی و شرایطی که خاص هر فرد و جامعه است سازگار نمی‌آیند و از این رو فایده‌ای به بار نمی‌آورند. در این گفته‌ها ظاهراً حقیقتی مکتوم است، ولی حقیقت در تعریف نهایی آن است که در زندگی عملی و واقعی ثمربخش باشد، وگرنه مفهومی است انتزاعی و تجریدی که نقشی در جهان واقع نخواهد داشت. اصطلاح «زباله دان تاریخ» نیز از این قماش است.