ارمنستان

دورۀ جدید ادبیات‌ ارمنی‌ از نیمۀ دوم‌ سدۀ 18 و اوایل‌ سدۀ 19م‌ است‌. در این‌ دوره‌ می‌توان‌ از سرایندگانی‌ چون‌ سایاتنُوا یاد كرد كه‌ ترانه‌هایی به‌ زبانهای‌ تركی‌ و ارمنی‌ از او برجای‌ مانده‌ است‌ (همو، 31، 32). در جلفای اصفهان‌ نیز نمونه‌های‌ ارزشمندی‌ از آثار مكتوب ارمنی‌ باقی است‌. با پذیرفته‌شدن‌ زبان‌ آشخارهابار به‌ جای‌ گرابار، ادبیات ارمنی‌ دوران‌ شكوفایی‌ جدیدی‌ را آغاز كرد. از این‌ زمان‌ آثار متعددی‌ در رشته‌های‌ مختلف‌ علم‌، ادب‌، فرهنگ‌ و هنر به‌ زبان ارمنی‌ چاپ‌ و منتشر شد كه‌ درخور توجه‌ است‌ (BSE3, II/ 239-241؛ برای‌ اطلاع‌ بیشتر دربارۀ ادبیات‌ ارمنی‌ طی‌ 100 سال‌ اخیر، نك‍ : نوری‌زاده‌، جم‍‌ ). 

مآخذ

آبراهامیان‌، روبن‌، «دین‌ قدیم‌ ارمنیان‌»، یادنامۀ پورداود، تهران‌، 1325ش‌؛ آراكس‌، تهران‌، 1374ش‌، س‌ 8، شم‍ 70-71؛ آفاناسیان‌، سرژ، ارمنستان‌، آذربایجان‌، گرجستان‌، از استقلال‌ تا استقرار رژیم‌ شوروی‌، 1917-1923م‌، ترجمۀ عبدالرضا هوشنگ‌ مهدوی‌، تهران‌، 1370ش‌؛ آقاسی‌، گیو و الكساندر پادماگریان‌، تاریخ‌ اجتماعی‌ و سیاسی‌ ارامنه‌، تهران‌، 1352ش‌؛ آلیك‌، تهران‌، 1374ش‌، س‌ 65، شم‍ 62؛ آیوازیان‌ (ترزیان‌)، ماریا، وام‌ واژه‌های‌ ایرانی‌ میانۀ غربی‌ در زبان‌ ارمنی‌، تهران‌، 1371ش‌؛ ابن‌ اثیر، الكامل‌؛ ابن‌ حوقل‌، محمد، صورةالارض‌، لیدن‌، 1939م‌؛ ابن‌خردادبه‌، عبیدالله‌، المسالك‌ و الممالك‌، به‌كوشش‌ دخویه‌، لیدن‌، 1889م‌؛ ابن‌ عبری‌، غریغوریوس‌، تاریخ‌ مختصر الدول‌، بیروت‌، 1958م‌؛ ابن‌ فقیه‌، احمد، البلدان‌، لیدن‌، 1302ق‌؛ ابوعلی‌ مسكویه‌، احمد، تجارب‌ الامم‌، قاهره‌، 1333ق‌/ 1915م‌؛ ابوالفدا، تقویم‌ البلدان‌، پاریس‌، 1840م‌؛ اسكندربیك‌ منشی‌، عالم‌ آرای‌ عباسی‌، تهران‌، 1350ش‌؛ «اسناد فارسی‌ ماتناداران‌» (نك‍ : مل‍‌)؛ انصاری‌ دمشقی‌، محمد، نخبةالدهر، به‌كوشش‌ مرن‌، لایپزیگ‌، 1923م‌؛ اومستد، ا.ت‌.، تاریخ‌ شاهنشاهی‌ هخامنشی‌، ترجمۀ محمدمقدم‌، تهران‌، 1340ش‌؛ بازورث‌، ا. ك‌.، «تاریخ‌ سیاسی‌ و دودمانی‌ ایران‌»، تاریخ‌ ایران‌، به‌ كوشش‌ ج‌. آ. بویل‌، ترجمۀ حسن‌ انوشه‌، تهران‌، 1371ش‌؛ بدلیسی‌، شرف‌الدین‌، شرف‌نامه‌، تاریخ‌ مفصل‌ كردستان‌، به‌كوشش‌ محمد عباسی‌، تهران‌، 1343ش‌؛ بلاذری‌، احمد، فتوح‌ البلدان‌، به‌كوشش‌ دخویه‌، لیدن‌، 1865م‌؛ بندهش‌ فرنبغ‌ دادگی‌، به‌ كوشش‌ مهرداد بهار، تهران‌، 1370ش‌؛ بهار، مهرداد، حاشیه‌ بر بندهش‌... (هم‍‌)؛ بیوار، ا. د. ه‍.، «تاریخ‌ سیاسی‌ ایران‌ در دورۀ اشكانیان‌»، تاریخ‌ ایران‌، به‌ كوشش‌ ج‌. آ. بویل‌، ترجمۀ حسن‌ انوشه‌، تهران‌، 1368ش‌؛ پاسدرماجیان‌، هراند، تاریخ‌ ارمنستان‌، ترجمۀ محمدقاضی‌، تهران‌، 1366ش‌؛ پچوی‌، ابراهیم‌، تاریخ‌، استانبول‌، 1283ق‌؛ پورداود، ابراهیم‌، «ادبیات مزدیسنا»، یشتها، بمبئی‌، 1928م‌؛ پیوتروفسكی‌، ب‌.ب‌.، اورارتو، ترجمۀ عنایت‌الله‌ رضا، تهران‌، 1348ش‌؛ تاج‌بخش‌، احمد، روابط ایران‌ و روسیه‌ در نیمۀ اول‌ قرن‌ 19، تبریز، 1337ش‌؛ تاورنیه‌، سفرنامه‌، ترجمۀ ابوتراب‌ نوری‌، به‌كوشش حمید شیرانی‌، اصفهان‌، 1336ش‌؛ تولولیان‌، میناس‌، نگرشی‌ كوتاه‌ به‌ 22 قرن‌ ادبیات‌ ارمنی‌، تهران‌، 1346ش‌؛ جوانشیر قراباغی‌، جمال‌، تاریخ‌ قراباغ‌، باكو، 1959م‌؛ حمدالله‌ مستوفی‌، نزهةالقلوب‌، به‌كوشش‌ گ‌. لسترنج‌، لیدن‌، 1331ق‌/ 1913م‌؛ خداوردیان‌، ك‌. س‌.، تاریخ‌ ارمنستان‌، ترجمۀ ا.گرمانیك‌، تهران‌، 1360ش‌؛ دایرةالمعارف‌ فارسی‌؛ درنرسسیان‌، سیراربی‌، ارمنیان‌، ترجمۀ مسعود رجب‌نیا، تهران‌، 1357ش‌؛ دینوری‌، احمد، الاخبار الطوال‌، به‌كوشش‌ عبدالمنعم‌ عامر و جمال‌الدین‌ شیال‌، بغداد، 1379ق‌/ 1959م‌؛ رشیدالدین‌ فضل‌الله‌، جامع‌ التواریخ‌، به‌كوشش‌ بهمن‌ كریمی‌، تهران‌، 1362ش‌؛ رضا، عنایت‌الله‌، ایران‌ و تركان‌ در روزگار ساسانیان‌، تهران‌، 1365ش‌؛ روشندل‌، جلیل‌ و رافیك‌ قلی‌پور، سیاست‌ و حكومت در ارمنستان‌، تهران‌، 1373ش‌؛ ریاحی‌، محمدامین‌، مقدمه‌ بر عالم‌آرای‌ نادری‌ (نك‍ : هم‍ ، مروی‌)؛ شارپ‌، رلف‌ نارمن‌، فرمانهای‌ شاهنشاهان‌ هخامنشی‌، تهران‌، 1355ش‌؛ طبری‌، تاریخ‌؛ فرای‌، ر.ن‌.، «تاریخ‌ سیاسی‌ ایران‌ در دورۀ ساسانیان‌»، تاریخ‌ ایران‌، به‌كوشش‌ ج‌.آ. بویل‌، ترجمۀ حسن‌ انوشه‌، تهران‌، 1368ش‌؛ فلسفی‌، نصرالله‌، زندگانی‌ شاه‌ عباس‌ اول‌، تهران‌، 1353ش‌؛ كارزو، ژان‌ماری‌، ارمنستان‌ 1915، ترجمۀ فریبرز برزگر، تهران‌، 1355ش‌؛ كارنامۀ اردشیر بابكان‌، به‌كوشش‌ بهرام‌ فره‌وشی‌، تهران‌، 1354ش‌؛ كالج‌، مالكولم‌ ، پارتیان‌، ترجمۀ مسعود رجب‌نیا، تهران‌، 1355ش‌؛ كتاب‌ مقدس‌؛ كریستن‌سن‌، آرتور، ایران‌ در زمان‌ ساسانیان‌، ترجمۀ رشید یاسمی‌، تهران‌، 1322ش‌؛ كسروی‌، احمد، شهریاران‌ گمنام‌، تهران‌، 1335ش‌؛ لانگ‌، دیوید، «ایران‌، ارمنستان‌ و گرجستان‌، تماسهای‌ سیاسی‌»، تاریخ‌ ایران‌، به‌ كوشش‌ ج‌. آ. بویل‌، ترجمۀ حسن‌ انوشه‌، تهران‌، 1368ش‌؛ متسوپی‌، فوما، ارمنستان‌ در زمان‌ تیمور لنگ‌، ترجمۀ ح‌. صدیق‌، تبریز، 1357ش‌؛ مروی‌، محمدكاظم‌، عالم‌آرای‌ نادری‌، به‌كوشش‌ محمدامین‌ ریاحی‌، تهران‌، 1369ش‌؛ منجم‌باشی‌، احمد، جامع‌ الدول‌، به‌ كوشش‌ ولادیمیر مینورسكی‌، لندن‌، 1953م‌؛ میلر، و.م‌.، تاریخ‌ كلیسای‌ قدیم‌ در امپراتوری‌ روم‌ و ایران‌، ترجمۀ علی‌ نخستین‌، لایپزیگ‌، 1931م‌؛ نسوی‌، محمد، سیرت‌ جلال‌الدین‌ مینكبرنی‌، ترجمۀ فارسی‌ كهن‌، به‌كوشش‌ مجتبی‌ مینوی‌، تهران‌، 1344ش‌؛ نظامی‌ گنجوی‌، خمسه‌، تهران‌، 1336ش‌؛ نعلبندیان‌، گئورگی‌، حاشیه‌ بر تاریخ‌ ارمنستان‌ موسی‌ خورنی‌، ایروان‌، 1984م‌؛ همو، مقدمه‌ بر تكذیب‌ و ردّ فرق‌ دینی‌ یزنیك‌ كقباتسی‌، ایروان‌، 1989م‌؛ نفیسی‌، سعید، بابك‌ خرم‌ دین‌ دلاور آذربایجان‌، تهران‌، 1342ش‌؛ نوری‌زاده‌، احمد، صد سال‌ شعر ارمنی‌، تهران‌، 1369ش‌؛ نولدكه‌، تئودور، تاریخ‌ ایرانیان‌ و عربها در زمان‌ ساسانیان‌، ترجمۀ عباس‌ زریاب‌، تهران‌، 1358ش‌؛ هدایت‌، رضا قلی‌، روضةالصفای‌ ناصری‌، قم‌، 1339ش‌؛ هینتس‌، والتر، تشكیل‌ دولت‌ ملی‌ در ایران‌، حكومت‌ آق‌ قویونلو و ظهور دولت‌ صفوی‌، ترجمۀ كیكاووس‌ جهانداری‌، تهران‌، 1346ش‌؛ یاقوت‌، بلدان‌؛ یعقوبی‌، احمد، البلدان‌، بیروت‌، 1408ق‌/ 1988م‌؛ همو ، تاریخ‌ ، بیروت‌، دارصادر؛ نیز: 

Adonts,N., Armeniya v epokhy Yustiniana, Erevan, 1971; Armenia's Referendum on Independence, Eerevan,1991; Armeniya entsiklo- pediya puteshestvennika, ed. K.S. Khudaverdiyan, Erevan, 1990; Arutyunyan, H. V., Toponimika Urartu, Erevan, 1985; Aslanyan, A.A. et al., Armeniya, Moscow, 1968; Babaev, F., introd. Garabagh tarikhi, Baku, 1959; BSE2; BSE3; Dandamaev, M.A., Iran pri pervykh Akhemenidakh, Moscow, 1963; id, Politicheskaya istoriya Akhemenidskoĭ derzhavy, Moscow, 1985; Darbinyan- Melikyan, M.O., notes on Istoriya anonimnogo... (vide: ibid); Dyakonov, I.M., Istoriya Midii, Moscow/ Leningrad, 1956; Egishe, O Vardane i voine armyanskoi, tr. I. A. Orbeli, Erevan, 1971; Favstos, B., Istoriya Armeniĭ, tr. M.A. Gevorgyan, Erevan, 1953; Galstian, A.G., introd. Armyanskie istochniki o mongolakh, Moscow, 1962; Gandzaketsi, K., Istoriya Armenii, tr. L. A. Khanlaryan, Moscow, 1976; Hakopyan, T. X., article in Istoriya Armyanskogo naroda, ed. M.G. Nersisyan, Erevan, 1980; Haykakan Sovetakan Hanragitaran, Erevan, vol. VII, 1981, vol. XII, 1986; Herodotus, tr. A. D. Godley, London, 1946; Human Development Report 1994, New York, 1994; Iranica; Istoriya anonimnogo povestvovatelya psevdo-Shapuh Bagratuni, tr. M.O. Darbinyan-Melikyan, Erevan, 1971; Kalankatuatsi, M., Istoriya strani Aluank, tr. Sh. V. Smbatyan, Erevan, 1984; Kent, R. G., Old Persian, New Haven, 1953; Kostanyants, K., Kratki o ocherk Istorii Armenii, Moscow; Kretatsi, A., Povestvovanie, ed. N. K. Korganyan. Erevan, 1973; Lukonin, V.G., Kultura Sasanidskogo Irana, Moscow, 1969; Makhmuryan, G.G., «Voprosi novoĮ istorii Armenii...», Novaya istoriya Armenii..., Erevan, 1993; Marquart, J., Ērānšahr, Berlin, 1901; id, Südarmenien und die Tigrisquellen, Wien, 1930; Movses Khorenatsi, Istoriya Armenii, ed. Gagik Sarkisyan, Erevan, 1990; Muradyan, P., Istoriya-pamyat pokoleniĭ, Erevan, 1990; Nagornyĭ Karabakh, ed. G. A. Galoyan and K. S. Khudaverdyan, Erevan, 1988; Narody Kavkaza, ed. B. A. Gardanov et al., Moscow, 1962; Neiman, M., Armyane, Erevan, 1991; Nersesyan, M.G., article in Istoriya Armyanskogo noroda, Erevan, 1980; Pauly; Persidskie dokumenty Matenadarana I, ed. A. D. Papazyan, Erevan, 1956; Pigulevskaya, N., Goroda Irana v rannem srednevekove, Moscow/ Leningrad, 1956; Piotrovskii, B. B., Vanskoe tsarstvo, Moscow, 1959; Pogrebova, M. N., Zakaukaze i ego svyazi s peredneĭ​​​​​​​ Azie o v skifskoe vremya, Moscow, 1984; Richardo, J. P., «Armyane, chego by eto ni stoilo», Armyane, Erevan, 1991; Russel, J. R., Zoroastrianism in Armenia, Harvard University,1987;Sarkisyan, G.,chaptersof Istoriya Armyans- kogo naroda, ed. M.G. Nersesyan, Erevan, 1980; id, notes on Istoriya Armenii (vide: Moses Khorenatsi); Sebastatsi, «Letopisi», Armyanskie istochniki o mongolakh , Moscow , 1962 ; Stepanos , «Letopisi», Armyanskie istochniki o mongolakh, Moscow, 1962; Sovetskiĭ entsiklopedicheskiĭ slovar, Moscow, 1987; Strabo, The Geography, tr. H.L. Jones,London, 1969; Struve, V.V., etyudi po istorii severnogo prichernomorya Kavkaza i srednei azii, Leningrad, 1968; The Travels of Marco Polo, tr. W. Marsden, London, 1818; Uzunçarsılı, İ.H. Osmanlıtarihi, Ankara, 1983; Verner, E., «Armyanskie uzhasy, 1915-1916 g.g. Armyanskaya li vydumka?», Germanskie istochniki o genotside armyan, Erevan, 1991; Xenophon, Cyropaedia, tr. W. Miller, Londond, 1968; Yuzbashyan, K. N., introd. O Vardane... (vide: Egishe); id, introd, Povestvovanie vardapeta of Aristokesa Lastivertsi, Moscow, 1968. 
عنایت‌الله‌ رضا