اخبار

عبدالجلیل رازی که در نیمه دوم قرن ششم کتاب «النقض» را تألیف کرده است، درباره برگزاری سوگواری حضرت سیدالشهدا(ع) در شهرهای بغداد و ایران غربی تا اصفهان که از سوی اهل‌سنت انجام می‌شده است، گزارش جامع و ارزشمندی داده است که تکثیر و تکرار هر چه بیشتر آن در این روزگار از ابعاد مختلف، امری لازم و واجب است. نخست آنکه هر حرکتی در سراسر جهان اسلام برای توسعه و ترویج یاد و نام عاشورای حسینی، تازیانه‌ای است بر سیما و صدای کسانی که موذیانه با استفاده از طمأنینه و آرامش مسلمانان اعتدالی، با روشنفکرنمایی و بنیادگرایی و تهاجم و ترور، نمودها و نمادهای مراسم حسینی را که علمای عارف و طرایق تصوف پیشروانش بوده‌اند، یکی پس از دیگری به بهانه‌های واهی از میان برداشتند و هیمنه و ابهت عزاداران حسینی را چون شیر بی‌یال و دُم و اشکم عریان ساختند و در نهایت با حملات ریشه‌ای به طرایق نقشبندیه و قادریه و قلندریه و…

نابراین دولت صفویه خود ریشه‌ای در مسیحیت داشت؛ زیرا شاه اسماعیل اول؛ اولاً از طریق مادرش مارتا (که خود نیمه‌یونانی بود) و از طرف پدر نیز تا اندازه‌ای از یونانیان ارث برده؛ ثانیاً از جانب مادربزرگ مادری‌اش کورا کاترینا «که پدری یونانی و مادری گرجی داشت؛ و از طرف پدربزرگ مادری‌اش و مادربزرگ پدری‌اش یعنی خواهر اوزون‌حسن و خدیجه که مادرش مسیحی آرامی و جدّه و جده اعلایش شاهزاده خانم‌های طرابوزانی بودند»، با مسیحیت مرتبط می‌شده است.۳۰ جالب توجه اینکه شاه اسماعیل سیمایی کاملاً فرنگی و غربی داشته است

چنان که گفتیم، تعزیه‌گردانی و شبیه‌سازی به شیوه نمایشی و گفتگو (مخالف‌خوانی و موافق‌خوانی و…) یادگار دوره کریم‌خان زند است و «نعش و کتل و عماری» سیر تطور «سوگ سیاوش» است که چند و چون آن در تاریخ بخارا آمده است.۱۶ سایه‌ـ روشن «پرده‌داری» و «معرکه‌گیری» را پیش از صفویه، در دوره تیموریان، در تألیف ملامحمدحسین واعظ کاشفی به نام فتوت‌نامه سلطانی می‌توان یافت.

شادروان دکتر علی شریعتی درباره حادثه عاشورا و کربلا سخنان ارزشمندی را به صورت سلسله سخنرانی و مباحث درس و بحث به یادگار گذاشته، به‌ویژه مطالب مکتوب‌شده «تشیع علوی و تشیع صفوی» که منبعی ارزنده و تطبیقی است. این قلم نیز همچون اکثریت قریب به اتفاق جوانان پیش از پیروزی انقلاب، از تمامی مجموعه آثار ایشان بهره‌مند بوده است. مطالب تقریری و تطبیقی دکتر شریعتی نکاتی مهم از آرا و عقاید و اندیشه اسلامی را شاید برای نخستین بار با مباحث مشابه در حوزه تفکر غربی تحلیل و ارائه نموده است و پس از وی، این شیوه مورد استناد و استقبال بسیاری قرار گرفته است که فضیلت پیشروی با آن شادروان است.