اخبار

نخستین نشست پنجشنبه صبح‌های بخارا صبح امروز ۳۰ خردادماه در دیدار و گفتگو با بهاءالدین خرمشاهی، قرآن‌پژوه و حافظ پژوهی صاحب سبک و قلم و با حضور جین لویسون ایران‌شناس از دانشگاه لندن در خانه گفتمان شهر برگزار و کتاب ترجمه «حافظ» رونمایی شد.

دغدغۀ بسیار اساسی وجود دارد و آن اینکه متون دینی و مذهبی را چگونه باید ترجمه کرد؟ آیا این متون قابل ترجمه هستند؟ این مسئله برای اروپاییان از این جهت اهمیت فراوان دارد که کتاب دینی آنها که همان تورات و انجیل است در اثر ترجمه های گوناگون از جمله از یونانی، عبری، آرامی به دست آنها رسیده است. در مورد شیوه‌های ترجمه در اروپا از حدود ۶۰ سال پیش گام بسیار بزرگی برای فهم متون دینی و ترجمۀ آن به زبانهای دیگر برداشته شد و این موضوع همچنان زنده است.

ماده عزم حامل مفهومی کلیدی در تاریخ فرهنگ اسلامی است که کاربردهای آن در 9 آیه از قرآن کریم، در حیطه های مختلف عقاید، اخلاق، احکام و اندیشه سیاسی اثر گذارده است؛ این در حالی است که در تفاسیر و ترجمه های قرآن، تشتت محسوسی در توضیح این ماده دیده می شود که تا حدی برخاسته از دور شدن از زبان عصر نزول و اختلاط میان زبان ها و گویش ها، و تا حدی مربوط به خلاقیت های مفسران و مترجمان در ارائه برداشتی رها از واژه شناسی است.

«استعاره» به عنوان مهمترین نوع مجاز و ساختارهای بیانی دارای اهمیت و جایگاه والای معرفتی و زیباشناختی است. در حوزه مطالعات ترجمه نیز بسیاری از صاحب نظران بر این عقیده اند که ترجمه استعاره دشوارترین بخش ترجمه یک متن است. این مسئله در خصوص ترجمه متنی همچون قرآن کریم که کتابی است آسمانی و وحیانی، نمود و اهمیت بیشتری پیدا می کند.

موضوع این گفتگو، تاریخ ترجمۀ فارسی از قرآن کریم از زمان شکل‌گیری در قرون سوم و چهارم هجری و تحولات بعدی آن در نسخه‌های برجا مانده از قرآن‌های کهن است. موضوعات زیر در این گفتگو مورد بحث و تحلیل قرار گرفته است. ماهیت ترجمۀ قرآن در نسخه‌های کهن چه بوده است؟ اهمیت و جایگاه ترجمۀ فارسی در ترجمۀ تفسیر طبری چیست؟ مخاطبان ترجمۀ قرآن در این دوره چه کسانی بوده‌اند؟ پیشینۀ شفاهی و غیر رسمی از ترجمۀ فارسی قرآن در قرون نخست چه اثری بر شروع ترجمۀ رسمی قرآن داشته است؟

قرآن کریم، سند نبوت و معجزهء جاویدان خاتم پیامبران است, مسلمانان موظف به خواندن آن بزبان عربى شده اند. از زمان روى آورى غیر عربها به دین اسلام، موضوع ترجمهء قرآن کریم و میزان ترجمه پذیرى آن چهره نمایانده است و تاکنون نیز ادامه دارد.

از مواردی که عموماً به نظر بنده بد ترجمه کرده‌اند این آیات و کلماتی است که مصدر منصوب است؛ مثلاً صِبْغَةَ اللَّهِ وَ مَنْ أَحْسَنُ مِنَ اللَّهِ صِبْغَةً یا آیۀ وَعْدَ اللَّهِ لَایُخْلِفُ اللَّهُ وَعْدَهُ این را عموماً وعدُه ترجمه کرده‌اند، صِبْغَةَ اللَّهِ وَ مَنْ أَحْسَنُ مِنَ اللَّهِ صِبْغَةً این رنگ‎آمیزی خداست و حال آنکه نباید صبغه را بخوانیم این رنگ‎آمیزی خداست

روز یکشنبه دوم آبان‌ماه ۱۳۹۵ حجت‌الاسلام و المسلمین آقای دکتر احمد احمدی عضو وابستۀ گروه علوم اسلامی فرهنگستان علوم و استاد دانشگاه تهران در تالار جلسات گروه علوم اسلامی فرهنگستان، مباحثی دربارۀ «ترجمه‌های قرآن کریم به زبان فارسی» مطرح کرد.

بررسی دوره اول متون زبان فارسی از تاریخ زبان و شکل‌گیری زبان غیرممکن است. چون پس از اسلام، زبان فارسی در حوزه‌های مختلف زبانی متفاوت حرکت کرده است. در حوزه مرکزی به یک صورت بوده و در حوزه خراسان بزرگ به یک صورت دیگر بوده و اگر فرارود و ماوراء‌النهر را در نظر بگیریم، باز شکل‌گیری زبان به شکل دیگری بوده. همچنان که در سیستان و در هرات هم متفاوت است.

امیر سامانی آنگاه که تفسیر درازدامن طبری را که از بغداد، در چهل مصاحف بیاورده بودند، می‌بیند و خواندنش را دشوار می‌یابد، از علمای ماوراءالنهر جواز ترجمه آن را استفتا می‌نماید و ایشان هم خواندن و نوشتن تفسیر قرآن را به پارسی برای کسی که تازی نداند، روا می‌شمارند. این ترجمه در طول هزاره‌ای که بر آن گذشته، تأثیری بنیادین بر چگونگی ترجمه قرآن کریم به پارسی نهاده است.