مکافات عمل / دکتر ایرج شهبازی - بخش دوازدهم و پایانی

1394/9/2 ۰۹:۲۸

تبیین رابطة «عمل و پاداش» در مثنوی معنوی مولوی راههای دستیابی به عمل بلاعوض عبارتند از: عشق، تناسب عمل با ساختار روحی و استعداد، توانگری و استغنای روحی، همانندی با خداوند، آتش زدن در دودمان خودی، کریم و فتی بودن. در زیر برای هر کدام از اینها نمونه‌هایی از اشعار مولوی نقل می‌کنیم:

تبیین رابطة «عمل و پاداش» در مثنوی معنوی مولوی

راههای دستیابی به عمل بلاعوض عبارتند از: عشق، تناسب عمل با ساختار روحی و استعداد، توانگری و استغنای روحی، همانندی با خداوند، آتش زدن در دودمان خودی، کریم و فتی بودن. در زیر برای هر کدام از اینها نمونه‌هایی از اشعار مولوی نقل می‌کنیم:

عشق:

لاابالی عشق باشد نی خرد

عقل آن جوید کزان سودی برد

ترکتاز و تن‌گداز و بی‌حیا

در بلا چون سنگ زیر آسیا

سخت‌رویی که ندارد هیچ پشت

بهره‌جویی را درون خویش کشت

پاک می‌بازد نباشد مزدجو

آنچنان که پاک می‌گیرد ز هو

می‌دهد حق هستی‌اش بی‌علتی

می‌سپارد باز بی‌علت فتی

که فتوّت، دادن بی‌علت است

پاکبازی، خارج هر ملت است

زانکه ملت فضل جوید یا خلاص

پاکبازانند قربانان خاص

نی خدا را امتحانی می‌کنند

نی در سـود و زیانی می‌زننـد…

عشق را در پیچش خود یار نیست

محرمش در ده یکی دیّار نیست

نیست از عـاشق کسی دیـوانه‌تر

عقل از سـودای او کور است و کر

(مثنوی، ۶ر۷۹-۱۹۶۷)

هماهنگی عمل با ساختار روحی انسان:

همچنان که سهل شد ما را حضَر

سهل شد هم قوم دیگر را سفر

آن چنـان کـه عاشقی بر سروری

عاشق است آن خواجه بر آهنگری

هر کسی را بهر کاری ساختند

میل آن را در دلش انداختند

دست و پا بی‌میل جنبان کی شود؟

خار و خس بی‌آب و بادی کی رود؟

(مثنوی، ۳ر ۱۶۲۱ـ۱۶۱۶)

ترک خودخواهی:

زان سلام او سلام حق شده‌ست

کاتش اندر دودمان خود زده‌ست

(مثنوی، ۳ر ۳۳۶۳)

همانندی با خداوند:

بندگان حق: رحیم و بردبار

خوی حق دارند در اصلاح کار

مهربان، بی‌رشوتان، یاری گران

در مقام سخت و در روز گران

هین بجو این قوم را ای مبتلا

هین غنیمت دارشان اندر بلا

(مثنوی، ۳ر ۴ـ۲۲۲۲)

کتابنامه

ـ قرآن کریم(۱۳۷۷). ترجمة محمد مهدی فولادوند. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.

ـ بازرگان، مهدی(۱۳۳۴). راه طی شده. تهران: کانون معرفت.

ـ برلین، آیزایا (۱۳۸۵). ریشه‌های رومانتیسم. ترجمۀ عبدالله کوثری. تهران: ماهی.

ـ بهایی، محمد بن شیخ حسین عاملی(۱۴۱۵ق). الاربعون حدیثا. قم: مؤسسة نشر اسلامی.

‏ ـ بهوند‌یوسفی، علی‌رضا(۱۳۸۱). عالم مثال و نقش آن در معاد جسمانی. پ‍ای‍ان‌ن‍ام‍ة کارشناسی ارشد فلسفه و کلام اسلامی، دانشگاه قم، دانشکده الهیات و معارف اسلامی.

ـ پورنامداریان، تقی(۱۳۸۲). دیدار با سیمرغ. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

ـ ت‍ج‍ری‌، م‍ح‍م‍دع‍ل‍ی‌(ب‍ه‍ار و ت‍اب‍س‍ت‍ان‌ ۱۳۸۱). ت‍ج‍س‍م‌ اع‍م‍ال‌ از م‍ن‍ظر دی‍ن‌ و ف‍ل‍س‍ف‍ه‌. پ‍ژوه‍ش‍های‌ ف‍ل‍س‍ف‍ی‌ ـ ک‍لام‍ی‌، ش۱۲ـ ۱۱، صص ۲۱۵ـ ۱۹۹.

ـ حافظ شیرازی(۱۳۶۲). دیوان حافظ. به تصحیح و توضیح دکتر پرویز ناتل خانلری. تهران: شرکت سهامی (خاص) انتشارات خوارزمی.

ـ حسن‌زادة آملی، حسن(۱۳۶۹). انسان و قرآن. تهران: الزهراء.

ـ حسینی تهرانی، محمد حسین(۱۴۰۷ق). معاد شناسی. تهران: حکمت.

ـ حکیمی، محمد رضا و همکاران (۱۳۷۱). الحیاه. ج۱٫ تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.

ـ خیام نیشابوری(۱۳۶۸). رباعیات حکیم عمر خیام نیشابوری. به تصحیح محمد علی فروغی و قاسم غنی. تهران: هیرمند.

ـ دورانت، ویل و آریل(۱۳۷۷ ). تفسیرهای زندگی. ترجمة ابراهیم مشعری. تهران: نیلوفر.

ـ ریتر، هلموت(۱۳۷۷). دریای جان. ترجمة عباس زریاب خویی. تهران: الهدی.

ـ زمانی، کریم(۱۳۸۴). میناگر عشق. تهران: نی.

ـ السبکی، تاج الدین عبدالوهاب بن تقی الدین(۱۳۲۴). طبقات الشافعیه الکبری. قاهره: مطبعه الحسینیه.

ـ سروش، عبدالکریم(۱۳۷۳). تفرج صنع٫ تهران: صراط.

ـ شریعتی، محمد باقر سبزواری(۱۳۶۳). معاد از نگاه وحی و فلسفه. تهران: دانشگاه تهران.

ـ شریعتی، علی(۱۳۷۰). نیایش. تهران: الهام.

ـ شیخیان‌شهربابکی، معصومه(۱۳۸۰). ایمان و عمل از دیدگاه قرآن و حدیث. پایان نامه کارشناسی ارشد الهیات، دانشگاه آزاد اسلامی کرج، دانشکده الهیات.

ـ طباطبایی، علامه سید محمد حسین(۱۳۷۲). المیزان فی تفسیر القرآن. ج۶٫ تهران: دارالکتبه الاسلامیه.

ـ عطار نیشابوری، فریدالدین محمد(۱۳۷۲). تذکره الاولیاء. بررسی، تصحیح متن، توضیحات و فهارس: محمد استعلامی. تهران: زوار.

ـ فروزانفر، بدیع‌الزمان(۱۳۷۶). رساله در تحقیق احوال و زندگانی مولانا جلال الدین محمد مشهور به مولوی. تهران: زوار.

ـ (۱۳۷۳). شرح مثنوی شریف. تهران: زوار.

ـ گلی‌قادی، زهرا(۱۳۸۴). تجسم اعمال از منظر قرآن کریم. پ‍ای‍ان‌ن‍ام‍ة کارشناسی ارشد علوم قرآن و حدیث، دانشگاه تهران.

ـ محمد بن منور(۱۳۶۶). اسرارالتوحید فی مقامات الشیخ ابی سعید. تصحیح، تعلیق و مقدمه از محمدرضا شفیعی کدکنی. تهران: طهوری.

ـ محمدی ری شهری، محمد(۱۳۶۲). میزان الحکمه. ج۱٫ قم: مکتب الاعلام الاسلامی.

ـ مستملی بخاری، ابو ابراهیم اسماعیل بن محمد(۱۳۶۳). شرح التعرف لمذهب التصوف. مقدمه، تصحیح و تحشیة محمد روشن. تهران: اساطیر.

ـ مطهری، مرتضی(۱۳۵۷). علل گرایش به مادیگری. تهران: صدرا.

ـ (۱۳۶۱). عدل الهی. تهران: صدرا.

ـ (۱۳۷۵). معاد. تهران: صدرا.

ـ مکارم شیرازی، ناصر و سایر همکاران(۱۳۷۲). پیام قرآن، ج۶٫ قم: مدرسه الامام امیرالمؤمنین.

ـ مولوی، جلال الدین محمد(۱۳۷۵). مثنوی معنوی. تصحیح رینولد الین نیکلسون. تهران: توس(افست).

ـ النراقی، محمد مهدی(۱۳۸۰ق). جامع‌السعادات. به اهتمام السید محمد کلانتر. نجف: مکتبه الداوری.

ـ نراقی، محمد مهدی(۱۳۷۰). علم اخلاق اسلامی(گزیدة ترجمة کتاب جامع السعادات). ترجمة سید جلال‌الدین مجتبوی. تهران: حکمت.

ـ نظامی، الیاس بن یوسف (۱۳۷۸). کلیات نظامی گنجوی، مطابق نسخۀ تصحیح شدۀ وحید دستگردی. به اهتمام پرویز بابایی. تهران: نگاه، علم.

ـ هریس، تامس آنتونی(۱۳۸۷). وضعیت آخر. ترجمة اسماعیل فصیح. تهران: زریاب.

منبع: روزنامه اطلاعات