بالاخره تاریخ از آن کیست؟ / آن-لویز شَپیرو- ترجمه‌ی فاطمه شمسی

1394/6/15 ۱۰:۱۸

بحران آگاهی تاریخی در حوزه عمومی؛ ثانیه ها گونه‌ای اشتباه از تاریخ در حال تولید نوعی از آگاهی تاریخی تاسف‌برانگیز است. تاسف از این نیست که مردم گذشته را فراموش کرده‌اند، بلکه در این است که آن را سراسر نادرست به یاد می‌آورند، و این نه به آن سبب است که برای تاریخ اهمیتی قائل نیستند بلکه به این دلیل است که نمی توانند یا نمی خواهند بین نسخه‌های قابل دسترس تاریخ تمییز قایل شوند.

بحران آگاهی تاریخی در حوزه عمومی
ثانیه ها گونه‌ای اشتباه از تاریخ در حال تولید نوعی از آگاهی تاریخی تاسف‌برانگیز است. تاسف از این نیست که مردم گذشته را فراموش کرده‌اند، بلکه در این است که آن را سراسر نادرست به یاد می‌آورند، و این نه به آن سبب است که برای تاریخ اهمیتی قائل نیستند بلکه به این دلیل است که نمی توانند یا نمی خواهند بین نسخه‌های قابل دسترس تاریخ تمییز قایل شوند.
به نظر می‌رسد در لحظه‎ای اندک شیزوفرنیک زندگی می‌کنیم، لحظه‎ای که در آن هم نگرانی قابل توجهی در مورد بی‌سوادی تاریخی، نسیان فرهنگی و اکنون‌زدگی عنان‌گسیخته – فقدان تاریخ معنادار- وجود دارد، و هم به موازات آن شم تاریخی نیرومندی در همه جا جریان دارد: تاریخ برانگیزاننده‎ترین موضوع در فلیم‎ها، موزه ها، و پارک های یک منظوره است؛ سرچشمه‌ی تعارض و افترازنی در سیاست جهانی و محلی است؛ همچنین کانون مناقشه بر سر برنامه تحصیلی مدارس است و در مرکز توجه مراسم‎ و یادمان‎های ملی رو به گسترش قرار دارد؛ تاریخ همچنین موضوع مباحثات شدید در رسانه های چاپی و الکترونیکی است. این نگرانی ها – کم یا زیاد- در واقع دو مجموعه‌ی متفاوت از مشکلات نیستند، بلکه جنبه های متفاوتی از یک نگرانی بزرگتر هستند: و آن نگرانی این است که گونه‎ای اشتباه (غیر معقول، یا به عبارت ساده‎تر اشتباه) از تاریخ در حال تولید نوعی از آگاهی تاریخی تاسف‌برانگیز است. تاسف از این نیست که مردم گذشته را فراموش کرده‌اند، بلکه در این است که آن را سراسر نادرست به یاد می‌آورند، و این نه به آن سبب است که برای تاریخ اهمیتی قائل نیستند بلکه به این دلیل است که نمی توانند یا نمی خواهند بین نسخه های قابل دسترس تاریخ تمییز قایل شوند.  
آنچه بیش از هر چیز اکنون اهمیت دارد پرسش‎هایی است از این دست که خاطرات چه کسانی مقبولیت خواهد یافت، کدام گزارش‌ها از همه دقیق‎تراند، و چگونه معانی ویژه از طریق نوعی خاصی از بازنمایی انتقال می‎یابند (در حالی که دیگر معانی مغفول می‎مانند). بدتر از آن، نه توافق آشکاری بر سر اَشکال مناسب برای روایت گذشته‌های خاص به طور عمومی وجود دارد، و نه برداشت‎های مشترکی از مسئولیتِ گفتن حقیقت تاریخی در میان پدیدآورندگان گوناگون تاریخ.
چندی است که مورخان مشغول بحث درباره ی امکانات و دگردیسی های محتملی هستند که «چرخش زبانشناختی» مطرح کرده است، و  در طی این مباحثات بر این امر تمرکز کرده‌اند که تاریخ هایی که می نویسیم تا چه حد قابل فهم هستند و می‎توانند همچون آینه گذشته را منعکس سازند- حتی اگر این آینه تصویری تحریف شده، جزئی یا پاره پاره ارائه دهد. اما شاید این به‌اصطلاح چرخش زبانشناختی، از آنچه که اخیراً جان تیوز (John Toews)  آن را «"چرخش تاریخی" وسیعتر» نامیده که « نه تنها با دانشگاه، رشته‎ها و گفتمان‌های رشته‌ای آن، بلکه با مشکلات مربوط به تولید فرهنگی و اجتماعیِ آگاهی تاریخی در خارج از دانشگاه نیز در ارتباط است»[۱] برای مورخان اهمیت کمتری داشته باشد. با جدی گرفتن این «چرخش تاریخی» در یک فرهنگ متکی بر رسانه‌های همگانی، و با نگریستن از درون این دریچه ی نسبتا وسیع‌تر، قادر خواهیم بود به طور همزمان به انواع مختلف تاریخ‌ها و معنای آنها در زمان حال بیاندیشیم. چنانکه ویویان سوبچاک (Vivian Sobchack) می گوید، مباحثات صورت گرفته در یک گروه گفت و گوی مجازی با نام H-film (فیلم تاریخی) نشان می دهد که «مواجهه ی ما با طیف گوناگونی از تصاویر تاریخی‌شده و روایت های ما از منابع متنی (و غیرمتنی) گوناگون با یکدیگر هم‎پوشانی دارند و هم در کنار یکدیگر به مثابه یک حوزه ی تاریخی قرار می گیرند- چنانکه هیچکدام از آنها به طور کامل قابل پاک شدن نیستند.» از این قرار، در این معنای گسترده تر، نوشتن تاریخ بیشتر از آنکه نوعی تلاش برای حفظ خودمختارانه هر یک از حوزه‎های فعالیت صنفی [مورخان] باشد و بیشتر از آنکه  روایت‎های تاریخی داستان‎هایی تمام‎شده باشند، نوعی برنامه پویا است که هم تولید و هم درک گزارش‎های متقاطع، هم‎پوشان، متضاد و موازی از گذشته را دربرمی‎گیرد.
سر و کله زدن با سرشت چندرگه آگاهی تاریخی، پرسش هایی را درباره رابطه میان تاریخ، حافظه، اسطوره و رویا به ذهن متبادر می کند- یا به گونه‌ای برانگیزاننده‎تر، همه را به مثابه گونه‎هایی متفاوت و هم‌سوی از تاریخ‌گویی مفروض می گیرد. یکی از عرصه هایی که در آن این پرسش‌ها بلا فایده و بی رمق رها شده‌اند، تاریخ آکادمیک است.چگونه و چه وقت انواع کم اعتبارترِتاریخ- حافظه، اسطوره و رویا- شیوه ی نگارش دانشگاهی را دگرگون کردند؟ و تا چه حد بر آن تاثیر نهادند؟ آیا در روایت های تاریخی حرفه‌ای جایی برای خلاقیت وجود دارد؟ آیا نگارش تاریخی آکادمیک می تواند هم‌پوشانی صداهایی را که اصطلاح «حوزه ی تاریخی» سوبچاک بدان اشاره دارد دربرگیرد؟ چگونه مورخان، به عنوان پدیدآورندگان و دریافت‌کنندگان تاریخ، می توانند این چشم‎انداز دوگانه را مورد توجه قرار دهند؟ آیا اهل تاریخ می توانند هم گذشته را روایت کنند و هم در مورد روایت هایی که خلق می‎کنند هم‌زمان بیاندیشند؟
نظیر چنین همنشینی‌هایی – یعنی در کنار هم قرار دادن تاریخ سنتی‌تر با حافظه، اسطوره و رویا، «امر واقعی» و امر ساختگی؛ امر واقعی و امر واقع‌نما، خودآگاه و ناخودآگاه- در آثار نویسندگانی نظیر سوزان کرین، ماریتا اشتورکن، ویویان سوبچاک و ژیل گادمیلو خود را نمایان می کند، نویسندگانی که به بررسی تاریخ‌هایی پرداختند که در موزه ها، فیلم های سینمایی و مستند، در تلویزیون و در اینترنت تولید می شود. این آثار ما را به‌خصوص به بررسی شیوه‎هایی دعوت می کند که در آنها، بازنمایی‎های متنوع تاریخ به طور ضمنی و گاهی آشکارا از بیننده‌ها/خواننده‌ها/شنونده‌ها می‌خواهد تا برای ارزیابی معنای یک روایت تاریخی در گذشته و در زندگی آنها با آن درگیر شوند. چه اتفاقی می افتد هنگامی که یک بیننده با آمیزه‌ای از داده های «موثق» و داده‌های آشکارا ساختگی مواجه می شود؟ شنوندگان چگونه نشانه های بصری را تفسیر می نمایند؟ چه ارتباطی بین این ژانرهای ترکیبی تاریخی و خود گذشته‌ی تاریخی وجود دارد؟
این کندوکاوها در دنیای تاریخمندسازی‌های غیرآکادمیک به خودی‌خود جالب است، به ویژه به این دلیل که «چرخش تاریخی» در چنین حوزه هایی بیش از عرصه های دیگر واضح وقابل‌رویت است. اما این آثار در عین حال با روشن ساختن پیش‌فرض‌های تاریخ و چالش‌هایی که در حال حاضر با آن روبه روست، بر تاریخ آکادمیک پرتو می‌افکنند. چنانچه جیمز یانگ می گوید باید به شیوه‌هایی که مردم از طریق آن اطلاعات تاریخی را دریافت می کنند توجه کرد، شیوه‎هایی که «دوباره پیامدهای فهم گذشته‌ی روایت شده را برای گوینده و شنونده احیاء می‎کند... و می‎تواند واکنش‎های شنوندگان و خوانندگان به تاریخ را تبدیل به یکی از اجزاء ثبت‎شده همان تاریخ کند». این پیشنهاد متضمن چه دلالت‎هایی برای رشته‌ی تاریخ است؟
جولیان بارنز در رمان طوطی فلوبر، در تاملات آتشین‌اش پیرامون هنر، تاریخ و «سند» مرتبا می‌پرسد: « ما چگونه گذشته را به تسخیر درمی‌آوریم؟» این جمع‌بندی- به همراه توصیه‌اش به تلاش مصمم و بی‌پروا و تذکر در مورد رکود اجتناب‌ناپذیر- به نظر نشان‎دهنده جوهره پروژه‎ای است که به همان اندازه که ظاهرا ضروری است گول‌زننده هم هست، پروژه‌ای که به ناهمگونی بین میل پیوسته‌ی ما به دانستن و سخن‌گفتن در مورد گذشته از یک سو و از سوی دیگر به تنوع و حتی غیرقابل‌اعتماد‌بودن ابزارهای دانستن و گفتن اشاره و توجه دارد. در حالی که وجود انواع فراوانی از تاریخ که توسط پدیدآورندان متفاوت و در زبان‌های نامتجانس و با اهداف مختلف به وجود می‌آیند، برای تاریخ‌نویسان دقیقا خبر جدیدی نیست، آنچه قطعاً موضوعیت دارد این است که مسائل مربوط به این آگاهی معمولاً در حواشی آگاهی حرفه‎ای ما لانه می‎کنند و اغلب از طریق تلنگرهایی آزاردهنده از خارج دانشگاه در معرض توجه ما قرار می‎گیرند. در زمانه‌ای که در حال تلاش برای ارزیابی مفاهیمی هستیم که نه تنها مدعی مرگ مولف هستند بلکه ادعای محو احتمالی کتاب را نیز دارند! –هنگامه‌ای که در آن به گفته‌ی رابرت روزن‌استون «رسانه‌های دیداری به گونه‎ای مشکوک تبدیل به مهم‌ترین حامل پیام‌های تاریخی در فرهنگ ما شده‌اند»[۲] - به نظر می‌رسد باز کردن باب گفت‌و‌گو میان پدیدآورندگان مختلف‌ِ تاریخ، که از نظر آنها گذشته همیشه هم واقعی و هم خیالی بوده است، و زندگی فکری و خلاقه‎شان هم در درون آکادمی و هم در بیرون از آن وجود دارد، مفید به نظر می‎آید.

[۱] John E. Toews, “A New Philosophy of History? Reflections on Postmodern Historicizing” History and Theory ۳۶ (۱۹۹۷), ۲۳۶.
[۲] Robert A. Rosenstone, Revisioning History: Film and the Construction of a New Past (Princeton, ۱۹۹۵), ۳.
 فرهنگ امروز