تاریخ‌خوانی در گفت‌وگو با سعید کلاتی

1404/5/12 ۱۱:۱۶

ما نباید انتظاری از تاریخ داشته باشیم، این تاریخ است که از ما انتظار دارد. انتظار دارد که آن را بخوانیم و از آن درس بگیریم. چون به نظر من زمان یک پدیده خطی نیست، بلکه امری گِرد و مدور است و مرتب خودش را تکرار می‌کند.

زمان مرتب خودش را تکرار می‌کند

تاریخ از ما انتظار دارد آن را بخوانیم

طاهره مهری: تاریخ واژه‌ایست که در گذر زمان معنی می‌گیرد. بخش بخش رویدادهایی که پیشینیان را با چالش‌های عظیمی درگیر کرده است، می‌تواند برای زندگی افراد و آیندگان پر از تجربه‌ها و درس‌های شنیدنی باشد. پیرامون اینکه برای مطالعه تاریخ بهتر است از کدام کتاب آغاز کنیم با سعید کلاتی، پژوهشگر تاریخ و مترجم کتاب‌هایی همچون «مائوئیسم؛ برگی از تاریخ جهان» به گفت‌وگو نشستیم که در ادامه می‌خوانید.

اولین کتاب تاریخی که خواندید چه بود؟

دقیقاً اولین کتاب تاریخی که خواندم را به یاد ندارم، اما فکر می‌کنم یکی از ترجمه‌های مرحوم ذبیح‌الله منصوری بود. کتابی بود که صرفاً به تاریخ نمی‌پرداخت و درون‌مایه داستانی هم داشت. خیلی سن و سالم کم بود و هنوز برای درک مفاهیم تاریخی سنگین آماده نبودم. کمی که بزرگ‌تر شدم «دو قرن سکوت» دکتر عبدالحسین زرین‌کوب را خواندم.

چرا به مطالعه در زمینه تاریخ علاقه‌مند شده‌اید؟

من از همان ابتدای شروع به مطالعه جدی به سه حوزه علاقه داشتم، ادبیات، تاریخ و سیاست. احساس می‌کنم پیوندی نامرئی بین این سه حوزه وجود دارد که خواننده با پیدا کردن سرنخ‌هایی می‌تواند در هر سه رود ادبیات، تاریخ و سیاست آبتنی کند.

در کل انتظار ما از تاریخ چه باید باشد؟

به نظرم پرسش دشواری است. درواقع ما نباید انتظاری از تاریخ داشته باشیم، این تاریخ است که از ما انتظار دارد. انتظار دارد که آن را بخوانیم و از آن درس بگیریم. چون به نظر من زمان یک پدیده خطی نیست، بلکه امری گِرد و مدور است و مرتب خودش را تکرار می‌کند. وقایعی که امروز در جهان شاهدش هستیم در گذشته بارها و بارها رخ داده‌اند، منتها با سروشکلی متفاوت. همواره در تاریخ بشر ردپای ظلم و استبداد و استعمار و زورگویی وجود داشته و امروز هم از این قاعده مستثنا نیست. همواره جنگ‌ها به یک نتیجه واحد ختم شده‌اند و همواره صلح‌ها ناپایدار بوده‌اند، اما افسوس که بشر هرگز نخواسته و نمی‌خواهد که از تاریخ، به‌عنوان بزرگ‌ترین معلم خود، درس بگیرد و چراغ راه خود سازد.

کسانی که می‌خواهند مطالعه در حوزه تاریخ را آغاز کنند از چه کتاب‌هایی شروع کنند؟

به نظر من بهترین نقطه شروع برای مطالعه کتاب‌های تاریخی برای هر فرد، مطالعه درباره تاریخ وطن آن فرد است. مطالعه درباره تاریخ خود، درباره فرازوفرودهای تاریخی یک سرزمین به خواننده این امکان را می‌دهد که درک بهتری از شرایطی که امروز در آن به سر می‌برد به دست بیاورد. بنابراین مطالعه کتاب‌های تاریخ ایران باستان و ایران معاصر و همچنین تاریخ روابط ایران با کشورهای دیگر می‌توانند نقطه شروع خوبی باشند. بعد از عبور از این مرحله فرد می‌تواند سراغ مطالعه تاریخ شکل‌گیری مکاتب سیاسی برود، چون بی‌شک مهم‌ترین فاکتور شکل‌دهنده ماهیت وجودی کشورهای امروزی مکاتبی است که آنها از آن پیروی می‌کنند: مکاتبی مانند کاپیتالیسم، کمونیسم، فاشیسم، سوسیالیسم، لیبرالیسم، … بیشترین طرفدارها را در میان کشورهای امروز جهان دارند.

برای شروع مطالعه در حوزه تاریخ بهترین کار این است که از کتاب‌های عمومی، ساده، خوش‌خوان و جامع شروع کنیم؛ کتاب‌هایی که ما را با چارچوب‌های اصلی تاریخ، دوره‌های مهم، تمدن‌ها، تحولات و شیوه نگاه تاریخی آشنا می‌کنند. در این مرحله نیازی به ورود به جزئیات تخصصی نیست.

برای مثال کتاب «تاریخ جهان» نوشته ارنست گامبریچ با دو ترجمه خوب حسن کامشاد و محمود بهفروزی با زبانی ساده و روایتی بسیار جذاب تاریخ بشر از آغاز تمدن تا قرن بیستم را بررسی می‌کند و برای نوجوانان و افراد بزرگسال بسیار مناسب است.

یا برای شناخت تاریخ ایران من کتاب «روزگاران؛ تاریخ ایران از آغاز تا سقوط پهلوی» نوشته دکتر عبدالحسین زرین‌کوب را توصیه می‌کنم. کتاب «تاریخ ملت ایران» نوشته ریچارد فرای هم با نگاهی از بیرون، بدون تعصب، علمی و جامع به تاریخ ما نگاه کرده است و برای داشتن دیدگاه بی‌طرفانه مفید است. برای افرادی که به تاریخ اسلام علاقه‌مند هستند کتاب «تاریخ اسلام» نوشته رسول جعفریان را پیشنهاد می‌کنم که کتابی دقیق، متعادل و منظم است، مقدمه خوبی برای شناخت سیر تاریخی اسلام به شمار می‌رود.

یکسری کتاب‌ها هم هستند که اصلاً به شما یاد می‌دهند چگونه باید تاریخ را خواند و از آن بهره برد. مثلاً کتاب «چگونه تاریخ بخوانیم» نوشته پیتر استیرنز از این دست است. این کتاب شما را با روش‌ها و شیوه نگاه به تاریخ آشنا می‌کند و برای تازه‌کارها بسیار مناسب است و به شما کمک می‌کند بفهمید تاریخ فقط حفظ کردن وقایع نیست و در مرحله بعد فرد می‌تواند شروع به مطالعه تاریخ مکاتب سیاسی مانند «مائوئیسم» نوشته جولیا لاول کند.

منبع: ایبنا