در راه مردمسالاری / دکتر یوسف دانش - ترجمه بهروز اهدایی - بخش بیستم و پایانی

1394/6/15 ۰۷:۴۹

این تنها اصول و شیوه‌های دمکراتیک نیست که موجبات نگرانی و دلواپسی برخی از دمکراسی‌های غربی را فراهم کرده است و آن‌ کشورها را به حمایت و کمک به غالب شدن این ارزشهای دمکراتیک به نوعی متعهد می‌کند، بلکه عامل مهم و تعیین‌کننده، پاسداری و محافظت از منافع ملی و حیاتی خود این کشورها هستند که رویکرد و سیاستهای آنها را نسبت به دمکراسی‌های دیگر دیکته می‌کند. چنان که یک نظام دمکراتیک منافع ملی دمکراسی‌های غربی را برآورده نکند، در آن صورت و به هر قیمتی برای از میان برداشتن آن دمکراسی، کمر می‌بندد و از این منظر، رویکرد انگلیسی آمریکایی به دمکراسی، به‌ویژه در کشورهای در حال رشد، هیچ تفاوتی با رویکرد کشورهای دیگر ندارد. هیچ تفکر خاصی در ساختار دمکراسی انگلیسی ـ آمریکایی وجود ندارد که از تنفر آنها نسبت به دمکراسی‌های کشورهای جهان سوم، جلوگیری کند

مبارزات دمکراتیک ایران پیش از انقلاب۱۳۵۷روسها، انگلیسی‌ها و آمریکایی‌‌ها، نیروهای بازدارنده در راه برقراری دمکراسی

این تنها اصول و شیوه‌های دمکراتیک نیست که موجبات نگرانی و دلواپسی برخی از دمکراسی‌های غربی را فراهم کرده است و آن‌ کشورها را به حمایت و کمک به غالب شدن این ارزشهای دمکراتیک به نوعی متعهد می‌کند، بلکه عامل مهم و تعیین‌کننده، پاسداری و محافظت از منافع ملی و حیاتی خود این کشورها هستند که رویکرد و سیاستهای آنها را نسبت به دمکراسی‌های دیگر دیکته می‌کند. چنان که یک نظام دمکراتیک منافع ملی دمکراسی‌های غربی را برآورده نکند، در آن صورت و به هر قیمتی برای از میان برداشتن آن دمکراسی، کمر می‌بندد و از این منظر، رویکرد انگلیسی آمریکایی به دمکراسی، به‌ویژه در کشورهای در حال رشد، هیچ تفاوتی با رویکرد کشورهای دیگر ندارد. هیچ تفکر خاصی در ساختار دمکراسی انگلیسی ـ آمریکایی وجود ندارد که از تنفر آنها نسبت به دمکراسی‌های کشورهای جهان سوم، جلوگیری کند.

از پیامدهای کودتاها در سالهای ۱۹۲۱ (۱۲۹۹خ) و ۱۹۵۳ (۱۳۳۲خ)، توقف دمکراسی و روند دمکراتیزاسیون در ایران بود. و به جای آن نظامهای خودکامه و سرکوبگر بر اریکه قدرت نشانده شدند و این «ارمغان» بریتانیا و آمریکا برای ایران بود. علاقه‌مندی و اشتیاق انگلیس و آمریکا به حفظ منافع ملی کشورشان، طبیعتاً با سیاست یک دولت پارلمانی و منتخب مردم (در ایران) که اساساً نگران پاسداری از منافع ایرانیان بود، نمی‌توانست در تعارض نباشد.

این کودتا‌های (انگلیسی و آمریکایی) هزینه بسیار سنگینی از لحاظ انسانی و منابع طبیعی، از دست دادن فرصت پیشرفت و نیز اذیت و آزار انسانی، بر ایرانیان تحمیل کرد و بیش از هر چیز دیگر ایرانیان را از آموختن شیوه اداره کشور در یک جامعه دمکراتیک، باز داشت. کودتا‌های تحمیلی به کارگردانی قدرتهای بیگانه، به‌راستی تداوم تلاشهای ایرانیان برای دمکراسی را از هم گسست و به نحوی از رشد و پویایی این تلاشهای دمکراتیک جلوگیری به عمل آورد. عزم راسخ انگلیس و آمریکا برای برگرداندن شاه بر اریکه قدرت در سال ۱۹۵۳ (۱۳۳۲خ) و پشتیبانی و حمایت از رژیم سرکوبگر او، تقریباً به هر قیمتی، سرانجام به انقلاب سال ۱۹۷۹ (۱۳۵۷خ) در ایران منجر شد که پایانی بر حکومت و سلطنت «فرعون مآبانه» یک دیکتاتور خودکامه بود.

بسیاری از دولتهای غربی همچنان از باورها و ایمان خود به دمکراسی و اهمیت دادن به اخلاق، حقوق‌بشر، عدالت و رقابتهای منصفانه و قانون‌مند بین کشورها، پا می‌فشارند؛ اما سیاستها و عملکردشان همیشه مؤید این عقاید ادعایی نیست. برخی از کشورهای غربی چنان در تبلیغات خود غوطه‌ور هستند و سنگ اصول اخلاق را به سینه می‌زنند که حتی قادر به مشاهده و درک تناقضات بدیهی بین آنچه ترویج می‌کنند و رفتار و عملکرد خود نیستند. برای نمونه پاره‌ای از دولتهای غربی، در مقابل استفاده صدام حسین از جنگ‌افزارهای شیمیایی علیه ایرانیان و کردهای عراق، به آسانی می‌گذرند و یا آن را نادیده می‌گیرند؛ اما همین دولتها چنین رفتاری علیه خود را برنمی‌تابند. نسل‌کشی، پاکسازی نژادی، جنایات جنگی و جنایت علیه بشریت، مانند تجاوز دسته‌جمعی و گستردة صربها به زنان بوسنی و هرز‌گوین با وجود نقض قوانین بین‌المللی و مفاد منشور سازمان ملل متحد، دست کم در نخستین ماههای جنگ، ظاهراً در چنان ابعادی نبود که وجدان دولتهای غربی را برآشوبد و آنها را برای پایان دادن به این تجاوزات وادارد!

یکی از رسواترین نمونه‌های ورشکستگی اخلاقی غرب، احترام غیر قابل وصف و ستایش از نیکلای چائوشسکو (Nicolae Ceausescu) دیکتاتور اسبق کشور رومانی می‌باشد. تنها دلیل این همه ستایش و شهرت چائوشسکو در میان غرب متمدن، این بود که او توانسته بود در مقابل امپراتوری شیطانی روسیه، بی‌پروا قد علم کند.

به‌راستی آیا این دولتهای غربی برای دمکراسی و حقوق بشر اهمیتی قائلند و پاسداری از این ارزشهای اخلاقی را اساس رفتار خود قرار داده‌اند؟ ارزیابی دقیق از سیاستها و عملکرد آنها، نشان از وارونگی این مطلب دارد. باز هم برای نمونه، اقدامات سرکوبگرانه و نقض حقوق‌ بشر در کشورهای مصر، ترکیه، الجزایر و عربستان که همچنان ادامه دارد، نادیده گرفته می‌شود و یا توجه کسی را آن چنان جلب نمی‌کند؛ اما تجاوزات و تخلف‌های مشابه در کشورهای چین، کوبا و یا لیبی، برای همین کشورها غیرقابل تحمل می‌شود! بنابراین هنگامی که در سال ۱۹۹۲ (۱۳۷۱خ)، یک رژیم نظامی سرکوبگر در الجزایر، انتخابات آزاد، شفاف و مردمی که مسلمانان در آن پیروز شده بودند، منحل کرد، تقریباً هیچ دولت غربی در مورد پایمال کردن دمکراسی در الجزایر، زحمت این را به خود نداد تا انحلال این انتخابات سالم، به دست نظامیان الجزایری را مورد اعتراض قرار دهد.

کرمیت روزولت نقل می‌کند: در پایان تابستان ۱۹۵۳ (در روزهای پایانی تابستان ۱۳۳۲خ)، شاه صادقانه گفت: «من تاج و تخت سلطنتم را مدیون خدا، مردم، ارتشم و شما هستم!» منظور شاه از واژه «شما»، من و دو کشور بریتانیا و آمریکا بود که من نماینده آنها بودم؛ ما همگی قهرمان بودیم! نقش خدا و مردم ایران در برگرداندن شاه بر اریکه قدرت، مورد تردید است. و ارتش هم در وضعیتی نبود تا بتواند به یاری شاه بشتابد؛ اما او در بیان این مطلب که تاج و تخت سلطنتش را مدیون روزولت، بریتانیا و آمریکا بود، ابداً گزاف نگفته است. بنابراین شاه چاره‌ای جز خدمت کردن به آنهایی که او را دوباره بر مسند قدرت نشانده بودند و آن هم به بهترین وجهی که می‌توانست، نداشت و صد البته که او چنین کرد. سخن شاه به روزولت، یکی از اظهارات ابن سعود در سال ۱۹۲۲ (۱۳۰۱خ)خطاب به سر پرسی کاکس ـ کمیسر عالی بریتانیا در عراق ـ را تداعی می‌کند.

در سال ۱۹۲۲ (۱۳۰۱خ) بریتانیا تصمیم گرفت تا خطوط مرزی بین عربستان، عراق و کویت را معین کند. و به همین منظور، سر پرسی کاکس، از نمایندگان این مناطق دعوت به عمل آورد تا گرد هم آیند و در مورد مشخص کردن حدود مرزی این مناطق (این سه منطقه) گفتگو کنند؛ اما به دنبال شکست مذاکرات پنج روز متوالی بین هیأتهای مذاکره‌کننده، اچ.آر.پی دیکسن (H. R. P. Dickson) جاسوس انگلیسی که در آن مذاکرات حضور داشت، روایت می‌کند که در روز ششم و در یک ملاقات خصوصی که تنها کاکس، ابن سعود و خود او در آن شرکت داشتند، کاکس بر سر آن چیزی که او رفتار بچگانه و افکار محصور قبیله‌ای ابن سعود خواند، شکیبایی‌اش را پاک از دست می‌دهد. مشاهده سلطان نجد که مانند یک پسربچه دبستانی با رفتاری شیطنت‌آمیز، این چنین و با این الفاظ از سوی کمیسر عالی دولت اعلیحضرت بریتانیا مورد سرزنش قرار گرفته بود، بسیار شگفت‌آور بود. سر پرسی کاکس، خطاب به ابن سعود گفت: «خود من برای تعیین خطوط کلی مرزی این مناطق تصمیم خواهم گرفت» و دقیقاً نیز همین کار را کرد! ابن سعود در حالی که تقریباً به حال گریه افتاده بود، به طور رقت‌انگیزی خطاب به سر پرسی، او را پدر و مادر خود خواند؛ کسی که او (ابن سعود) را ساخته است و از هیچ به این مقامی که دارد، رسانیده و او نه تنها نصف که همه خاک مملکتش را، چنان که سر پرسی فرمان دهد، تسلیم وی خواهد کرد!

جای شگفتی نیست که هنوز هم دمکراسی برای عربستان زیان‌آور است، همان گونه که در آن زمان (در سالهای ۱۲۹۹ و ۱۳۳۲) برای ایران هم زیان‌بخش بود. حاکمانی که توسط بیگانه گماشته می‌شوند نه در خدمت مردم خود، که در خدمت اربابان خود هستند. در یک نظام مردمسالار، این مردم هستند که فرمانروای کشور خود می‌شوند و دولتهای چنین کشوری مردمی، هیچ‌گاه مجبور به پیروی از دستوراتی که برای آنها در خارج از کشور صادر می‌شود، نیستند. اس٫ جی. دبلیو بنجامین در مورد آزادی بیان در ایران، در کتابی که در سال ۱۸۸۷ (۱۲۶۶خ) منتشر کرده است، می‌گوید:

«شنیدن انتقاد از دولت و یا با استخفاف از روحانیون سخن گفتن، در میان تمامی قشرهای جامعه در ایران، مقوله‌ای بسیار رایج و متعارف است. وجود این آزادی بیان در جامعه تنها در سایه دوراندیشی وخردورزی بی‌نظیر رهبران کشور و اولیای مذهبی میسر شده است که توانسته‌اند به این ترتیب روزنه‌ای برای ابراز ناخرسندی جامعه فراهم آورند که در صورت نبود و یا سرکوب این آزادی بیان، ناخشنودی جامعه می‌توانست به صورت اعتراضات خشونت‌بار آشکار شود. ناخرسندی در روزگار ما مقوله‌ای جهان‌شمول است؛ اما مادامی که آزادی بیان وجود داشته باشد، مشاهده مشت‌های گره کرده معترض در هوا نامحتمل می‌شود.»

با وجود این آمریکاییها، در سال ۱۹۵۳ (۱۳۳۲خ)، اندرزهای صریح و روشن نخستین سفیر خود در ایران را کاملاً فراموش کرد و رژیمی را در ایران برقرار کرد که آزادی بیان را به زنجیر کشید و ایرانیان چاره‌ای جز بلند کردن مشتهای گره کرده خود، در سال ۱۹۷۹ (۱۳۵۷خ) نداشتند.

روزنامه اطلاعات