1393/10/15 ۰۸:۳۵
دبا: «دومین همایش بین المللی زبان ها و گویش های ایرانی: گذشته وحال» صبح روز یکشنبه چهاردهم دی ماه 1393 در مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی آغاز به کار کرد. آنچه در زیر می خوانید متن سخنرانی دکتر محمود جعفری دهقی، دبیر علمی همایش و مدیر بخش های ایران شناسی و زبان شناسی دائرةالمعارف بزرگ اسلامی در این مراسم است:
با تقدیم بهترین درودها و خیرمقدم به حضور استادان، دانشجویان و میهمانان ارجمند
خدای بزرگ را سپاس می گویم که یک بار دیگر این فرصت را فراهم ساخت تا در حضور شما دوستداران فرهنگ و تمدن ایران عزیز به پاسداری زبان ها و گویش های آن بپردازیم و بدین ترتیب دومین همایش بین المللی زبانها و گویش های ایرانی را آغاز کنیم. جای آن دارد که پنجاهمین سال تاسیس رشته زبانشناسی و فرهنگ و زبانهای ایرانی را در دانشگاه تهران ارج نهیم و از همۀ دانشمندانی که در اعتلای نام ایران عزیز و فرهنگ و زبانهای ایرانی تلاش نموده اند تقدیر به عمل آوریم.
اقوام ایرانی مجموعه بزرگی شامل سکاهای سیستان، مادها، پارس ها و پارت ها در فلات ایران و کیمری ها، گروهی دیگری از سکاها، و سرمت های منطقۀ اوکراین؛ آسی ها در منطقه قفقاز؛ و سغدها، خوارزمیان، ختنی ها، و گروه دیگری از سکاها و هپتالیان و یوئه چی ها در آسیای میانه اند. گروهی از این اقوام مانند مادها و پارس ها در حدود هزاره نخست پیش از میلاد به فلات ایران وارد شدند و در دامنه های زاکرس سکونت یافتند و با اقوام بومی ایران درآمیختند. دو قوم ماد و پارس بعد ها در سده های هشتم و هفتم پیش از میلاد حکومت های ماد و هخامنشی را تشکیل دادند.
زبانهای ایرانی باستان شامل زبانهای مادی، فارسی باستان، اوستایی و سکایی، و زبانهای ایرانی میانه شامل زبانهای پارتی، پهلوی، سغدی، ختنی، خوارزمی و بلخی، بواسطۀ وجود سه امپراتوری جهانی هخامنشی، اشکانی و ساسانی در فلات ایران و بیرون از آن گسترش یافت.
امروزه دو گروه زبانهای ایرانی نو غربی و شرقی در گستره عظیمی از فلات ایران و آسیای میانه پراکنده است.
گویش های تفرشی، آشتیانی، آمُره‌ای، کهکی، وفسی، گویش کلیمیان همدان، گویش کلیمیان بروجرد، گویش کلیمیان نهاوند، الویری، ویدری. خوانساری (خوانساری، گویش کلیمیان خوانسار)، مَحَلاتی، وانِشانی، گویش کلیمیان گلپایگان آرانی، بیدگُلی، دِلیجانی، نَشلَجی، ابوزیدآبادی، قُهرودی، بادرودی، کامویی، جُوْشَقانی، میمه‌ای، ابیانه‌ای، سُهی، نطنزی (نَطَنزی، فَریزَندی / فَریزهَندی، یارَندی / یارَنی)، کَشه‌ای، طاری، طَرْقی، گویش کلیمیان کاشان، گزی، سِدِهی، اردِستانی، سَجزی، جرقویه‌ای، رودَشتی، کَفرودی، کَفرانی / کَفرونی، گویش کلیمیان اصفهان، دری زردشتی (یزدی، کرمانی، گویش کلیمیان یزد, گویش کلیمیان کرمان), نایینی (نایینی، انارَکی)، زِفره‌ای، وَرزَنه‌ای در مناطق مرکزی ایران؛
گویش های خوری، فَروی، فَرُّخی، مِهرْجانی در مناطق کویری؛ گویش های گیلکی: رشتی، لاهیجانی، لنگرودی، ماچیانی و ... در حاشیه دریای خزر؛ گویش های تالشی، ماسالی، لنکرانی، ماسوله ای و ... در امتداد دریای خزر؛ گویش های سارَوی، بابُلی، آمُلی، کِلاری، شَهسَواری؛ گرگانی، دِلَندی / دَلَندی؛ شهمیرزادی، فیروزکوهی؛ اَستَرآبادی / اِستَرآبادی، کَتولی) و نیز گویش های کهن طبری و گرگانی در مازندران؛ گویش های سمنانی، سنگسری، لاسگِردی، سُرخه‌ای، افتری، بیابانکی در منطقه سمنان؛ تاتی در خلخال و طارم؛ گویش های تاکِستانی، چالی، اِشتِهاردی، سَگزآبادی و ... در جنوب قزوین؛ خوئینی در غرب زنجان؛ رودباری و الموتی در شمال شرق قزوین؛
کردی و گویش های آن (وابسته به گروه شمال غربی زبان های ایرانی)؛ کرمانجی در شرق و جنوب شرقی ترکیه؛ گروه شرقی در ماورای قفقاز (ارمنستان، آذربایجان و گرجستان)؛ گروه مرکزی در شمال شرقی عراق در سلیمانیه، اربیل، کرکوک و خانقین (به نام سورانی) و در کردستان ایران موسوم به سنندجی؛ گروه جنوبی شامل کرمانشاهی، سنجابی، کلهری، لکی و لری پشتکوه؛ زبانهای گورانی و زازا: (وابسته به گروه شمال غربی زبان های ایرانی)؛ گورانی (هَوْرامی/اورامی در کرمانشاه)؛ باجلانی (در شرق موصل عراق، قصر شیرین، سر پل ذهاب و ...)، کرمانجی (زازاکی شمالی) و گویش های دیملی یا زازاکی (در شرق ترکیه)؛ همچنین، گویش های جنوب غرب ایران شامل فارسی ، دری (فارسی افغانستان)، و فارسی تاجیکی؛ گویش های استان فارس: بورنجانی، ماسرمی، سمغانی، پاپونی (کازرون)، اردکانی، خلاری، کندازی (شمال سیوند)، دوانی (شمال کازرون)؛ گویش های لری در فارس و خوزستان و غرب اصفهان: ممسنی، کهگیلویه ای، بختیاری (غرب اصفهان تا دزفول و شوشتر)، گویش فیلی (در خرم آباد)، گیانی (در غرب نهاوند)؛ گویش سیوندی؛ زبان بلوچی که از مرو در ترکمنستان تا خلیج فارس و در جنوب افغانستان و پاکستان ادامه دارد؛ شامل: رخشانی، سراوانی رایج در سراوان بلوچستان ایران، بمپور و ایرانشهر؛ لاشاری در روستای لاشار در جنوب ایرانشهر، کچی، رایج در دره کچ در مکران پاکستان، گویشهای ساحلی در شمال چابهار، شاخه ای از بلوچی در شرق کویته پاکستان؛ و نیز زبانهای جنوب شرق ایران از جمله زبانهای لارستانی شامل گویش های بستکی، بیخه ای، اوزی، گراشی، لاری، خنجی، اردی، فداغی، بنارویه ای؛ زبان کمزاری، شامل گویش ساکنان کمزار در عمان و دبا، و ساکنان جزیره لارک در خلیج فارس؛ زبان بشکردی، شامل رودباری در بندرعباس، گویش هرمزی، رودانی، و مینابی؛ بشکردی شمالی و بشکردی جنوبی.
افزون بر این، گویش های شرقی ایران مانند گویش های پامیری، یغنابی، شغنی، وخی، اورموری، روشنی، برتنگی، اشکاشمی، یزغلامی، پراچی، یدغا و مونجی در آن سوی مرزهای ایران در ایالت کوهستانی بدخشان در تاجیکستان و افغانستان پخش شده اند و لهجه های گوناگون پشتو در افغانستان و پاکستان و کشمیر و پنجاب و سند. همچنین گویش ایرانی «سریکلی» که در ایالت سین کیان (درشمال غربی چین) تکلم می شود. همچنین، آسی/ اوستی ( (Ossetī در بخش های مرکزی قفقاز در استیا، شامل دو گویش ایرونی یا آسی شرقی و دیگوری یا آسی غربی. گویشوران این زبان در اوستیای شمالی، آلان، استیای جنوبی و بخشی نیز در ترکیه و مجارستان ساکن اند. از آنجا که هرودوت سرزمین آسی ها را آسیا نامید این نام بعد ها به سراسر قاره آسیا تسری داده شد.
این زبانها حامل فرهنگ و جهان بینی ایرانی اند و این فرهنگ را در سراسر جهان ایرانی منتشر می سازند. نگاهی به برخی شاخه های زبانهای ایرانی تنوع و گستردگی این زبانها و گویش های آن را نشان می دهند.
پراکندگی زبانهای ایرانی در گستره ایران بزرگ
در اینجا ذکر چند نکته ضروری به نظر می رسد:
1- افزون بر زبانهای ایرانی نظیر کردی، بلوچی و لری و غیره، زبانهای ترکی و عربی نیز که از سوی گروه بسیاری از هم میهنان ایرانی تکلم می شود، موجب غنای فرهنگی و علمی زبانهای ایرانی بوده و همواره به ارزش زبانهای ایرانی افزوده است. در واقع زبان فارسی به عنوان زبان رسمی به منزلۀ یکی از عوامل و عناصر اتحاد و یگانگی میان همۀ ایرانیان تلقی می شود. این زبان از چنان گنجینه فرهنگی، ادبی و علمی سترگی برخوردار است که از دیرباز همۀ ایرانیان را به هم پیوند داده است و هیچ عاملی توان جدایی آنها را از یکدیگر نداشته است.
2- زبانهای ایرانی در دوران باستان، بواسطۀ وجود سه امپراتوری جهانی هخامنشی، اشکانی و ساسانی در میان ملت های غیر ایرانی نیز راه یافت. به طوری که پژوهشهای زبانشناسان و علمای فقه اللغه نشان دهندۀ وجود عناصر زبانهای ایرانی و بالطبع فرهنگ ایرانی در میان سرزمینهای وسیعی است که در زمان آن سه امپراتوری در حوزۀ جغرافیایی و سیاسی و فرهنگی ایران باستان بوده است.
3- در دوران اسلامی نه تنها از نفوذ و گسترش زبانهای ایرانی کاسته نشد بلکه به برکت دین متعالی اسلام و گسترش فرهنگ ایرانی، زبان فارسی در سراسر شبه قارۀ هند، آسیای میانه و آسیای صغیر گسترش یافت.
به همین سبب امروزه بر این باوریم که زبان فارسی تنها متعلق به ایرانیان نیست بلکه میراث مشترک ملت های مشرق زمین است. این میراث متعلق به مردم ایران، هند، پاکستان، افغانستان، تاجیکستان، ترکیه و اقوام متعددی است که طی سده ها اندیشه های فلسفی، و عواطف و احساسات ادبی خود را به وسیلۀ آن پرورش داده و به تکامل رسانده اند.
بنابراین امروزه ابزار بسیار ارزشمندی به نام زبانهای ایرانی در اختیار ما است که با نگهبانی و پاسداری از آن می توان تاریخ و فرهنگ و هویت خود را به جهان عرضه کنیم و بنای رفیعی از رابطه فرهنگی و دوستی میان ایران امروز و سرزمینهایی که زبانهای ایرانی در آن رواج دارد برقرار سازیم.
به همین منظور بخش ایرانشناسی و زبانشناسی مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی برنامه نخستین همایش بین المللی زبانها و گویشهای ایرانی را در سال 1391 بنیاد نهاد. دستاورد آن همایش یکی ارائۀ مجموعه سخنرانی هایی بود که از سوی استادان و پژوهشگران زبانهای ایرانی ارائه شد و به لطف الهی و همت ریاست محترم مرکز و همکاران سخت کوش بخش انتشارات مرکز، اکنون چاپ و در اختیار علاقه مندان قرار گرفته است. دودیگر آشنایی دانشجویان و جوانان جستجوگر با مبانی زبانهای ایرانی طی برپایی همایش از طریق آشنایی با استادان و پژوهشگران زبانهای ایرانی. افزون بر این، مرکز دایرة المعارف بزرگ اسلامی به برپایی این همایش و ارتباط با استادان و سخنرانان این همایش مقدمه تدوین و انتشار دانشنامه زبانها و گویشهای ایرانی را فراهم ساخت. امید است نخستین مجلد این مجموعه تا اوایل سال 1394 در دسترس دوستداران زبانها و گویش های ایرانی قرار گیرد. چهارم اینکه پس از اجرای نخستین همایش زبانها و گویشهای ایرانی، دبیرخانه دائمی زبانها و گویشها در مرکز دایرة المعارف بزرگ اسلامی گشایش یافت و در همین راستا، مرکز به یاری الهی مقدمات برپایی دومین همایش زبانها و گویشهای ایرانی را از اواخر سال پیش تدارک دید. دبیرخانه همایش پس از اعلان فراخوان، با استقبال گرم و پیگیر دانشمندان و دانشجویان داخلی و خارجی مواجه شد. رویهمرفته تعداد 250چکیده مقالات به دبیرخانه همایش واصل شد که پس از دریافت چکیده ها و دوری قالات تعدد داوری 137 چکیده مقالات پذیرفته شد و از نویسندگن آنه درخواست شد تا اصل مقلات خود را تا پایان آبان 93 به دبیرخنه همایش ارسال نمایند. سپس مقلات رسیده جهت دوری ارسال گردید و پس از دریافت پاسخ دوری تعداد 44 مقاله جهت ارائه به صورت سخنرانی یا ارائه به صورت پوستر و ی فقط چپ در مجموعه مقلات پذیرفته شد. بدیهی است همه مقالتی که در حل حاضر برای چاپ پذیرفته شده پس از داوری مجدد و انجام اصلاحات احتمالی که از سوی داوران تعیین خوهد شد در مجموعه مقلات دومین همایش بین لمللی زبانها و گویشهای ایرانی چپ خواهد شد.
در خاتمه وظیفۀ خود می دانم که نخست از مساعی و حمایت بیدریغ جناب آقای سید کاظم موسوی بجنوردی ریاست محترم مرکز دایرة المعارف بزرگ اسلامی در برپایی این همایش و چاپ مجموعه مقالات نخستین همایش بین المللی زبانها و گویشهای ایرانی سپاسگزاری کنم. همچنین همکاری و مساعدت های معاون محترم پژوهشی مرکز، جناب آقای دکتر صادق سجادی را ارج می نهم.
بار سنگین اجرای این همایش بر دوش دبیران اجرایی، کمیته فنی، بخش انتشارات مرکز، جناب آقای مجیدی و همکاران محترم ایشان، دبیرخانه و تمامی همکاران مرکز دایرۀ المعارف بوده و بدون یاری آنها در این راه توفیقی حاصل نمی شد. بدین مناسبت سپاس خود را به همۀ همکاران مرکز تقدیم می دارم. امید است انتقادات و ارشادات خود را با دبیرخانه دائمی همایش در میان بگذارید.
والسلام علیکم و رحمت الله و برکاته
کاربر گرامی برای ثبت نظر لطفا ثبت نام کنید.
کاربر جدید هستید؟ ثبت نام در تارنما
کلمه عبور خود را فراموش کرده اید؟ بازیابی رمز عبور
کد تایید به شماره همراه شما ارسال گردید
ارسال مجدد کد
زمان با قیمانده تا فعال شدن ارسال مجدد کد.:
قبلا در تارنما ثبت نام کرده اید؟ وارد شوید
فشردن دکمه ثبت نام به معنی پذیرفتن کلیه قوانین و مقررات تارنما می باشد
کد تایید را وارد نمایید