1393/9/17 ۰۸:۱۰
حضرت امام خمینی(ره)، عالم و فقیهی است که بدرستی، اصالت و حقانیت دین را در عرصه سیاست به منصه اجرا نهاد. نگاه حضرت امام(ره) نسبت به جایگاه دین در عالم سیاست به گونه‌ای بود که بواقع می‌توان او را یگانه رهبر سیاسی دانست که در دوران اوج نفوذ تفکر مادی بر تمامیت عرصه سیاست جهانی، توانست سیره نبوی را دگرباره زنده کند و در نتیجه انقلابی را به پیروزی برساند که سرآغاز شکل‌گیری بسیاری از جنبش‌های اسلامی در سطح منطقه و جهان شد.
لیلا حکمت: حضرت امام خمینی(ره)، عالم و فقیهی است که بدرستی، اصالت و حقانیت دین را در عرصه سیاست به منصه اجرا نهاد. نگاه حضرت امام(ره) نسبت به جایگاه دین در عالم سیاست به گونه‌ای بود که بواقع می‌توان او را یگانه رهبر سیاسی دانست که در دوران اوج نفوذ تفکر مادی بر تمامیت عرصه سیاست جهانی، توانست سیره نبوی را دگرباره زنده کند و در نتیجه انقلابی را به پیروزی برساند که سرآغاز شکل‌گیری بسیاری از جنبش‌های اسلامی در سطح منطقه و جهان شد. به بیان دیگر، وجهه وحدت بخش انقلاب اسلامی ایران به رهبری حضرت امام(ره) بود که توانست کشورهای منطقه را از خواب غفلت بیدار کرده و زمینه ساز ایجاد موجی شود که از آن به بیداری اسلامی یاد می‌کنیم، بنابراین شناخت و تحلیل دیدگاه امام راحل نسبت به مسأله سیاست و همچنین جایگاه و نقش تعیین‌کننده دین در عرصه سیاست در نگاه امام خمینی(ره) مسأله‌ای است که بویژه در بحبوحه شرایط ناپایدار سیاسی جهان امروز، نیاز است تا مورد توجه جدی قرار گیرد. به انگیزه بررسی و بازخوانی حکمت و اندیشه سیاسی بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران، با دکتر «محمد فنایی اشکوری»، استاد فلسفه تطبیقی مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) که مقالاتی در زمینه اندیشه سیاسی حضرت امام خمینی(ره) دارد، به گفت‌و‌گو نشسته‌ایم که حاصل این گپ و گفت پیش‌روی شماست.
انقلاب اسلامی ایران در شرایطی به وقوع پیوست که تفکر جدایی دین از سیاست در میان سردمداران دنیا سیطره داشت. با این حال، انقلاب اسلامی به رهبری حضرت امام خمینی(ره) به ثمر نشست و بعد از گذشت سی و شش سال، همچنان این اندیشه الگویی است برای مسلمانان حق طلب در جهان. حال سؤال این است که اساساً اندیشه سیاسی امام(ره) بر پایه چه اصولی استوار است که اینچنین در میان اقشار و جوامع مختلف اثری عمیق گذاشت؟
قبل از پاسخ به این سؤال، لازم می‌دانم مقدمه‌ای را عنوان کنم؛ اساساً حکمت بحثی و عقلی از قدیم الایام دارای دو شاخه نظری و عملی بوده و «حکمت سیاسی» جایگاه رفیعی در حکمت عملی داشته است. افلاطون و ارسطو از پیشروان اندیشه سیاسی بوده‌اند و فلسفه سیاسی همواره بویژه در مغرب زمین یکی از شعب پرطرفدار فلسفه و یکی از شاخه‌های پرثمر حکمت بوده است.
حکمت عرفانی نیز دو شاخه نظری و عملی دارد و در بسیاری از سنت‌ها، عرفان بیشتر با شاخه عملی آن شناخته می‌شود. شهود عرفانی رهاورد سلوک عرفانی است. حکمت دینی و ایمانی نیز این دو حوزه را دربر دارد.
از سوی دیگر، تعالیم ادیان الهی به دو حوزه اعتقادات و اعمال، باورها و تکالیف تقسیم می‌شوند و در این میان اسلام به عنوان دین جامع هم به اعمال و تکالیف فردی و هم به اعمال و تکالیف اجتماعی اهتمام دارد، چون هدف دین کمال انسان است و انسان علاوه بر فردیت بُعد اجتماعی هم دارد. اما در این میان دین، به هر دو حوزه فردی و جمعی توجه دارد. پیامبر اکرم(ص) و امام معصوم(ع) توامان شأن معنوی محض و شأن رهبری و مدیریت امت را دارند. اما از سوی دیگر، فقه اسلامی نیز دارای دو بخش عبادات و معاملات است. بسیاری از تکالیف و ارزش‌ها ناظر به بُعد جمعی امت است، مثل عدالت، قسط، قضاوت و جهاد؛ بنابراین، اندیشه سیاسی حضرت امام خمینی(ره) به عنوان یک حکیم وعارف و فقیه جامع نگر، بر چنین نگرشی از انسان و کمال انسانی مبتنی است. او که احیاگر اسلام در این عصر است، به اسلام در تمامیت‌اش می‌اندیشد. فراتر از این، باید گفت حضرت امام(ره) اهتمام ویژه‌ای به بُعد سیاسی اسلام داشت و بیشترین وجهه احیاگری او ناظر به این بُعد از دین بود، چون این بُعد از دین در طول تاریخ مهجور واقع شده و حتی از سوی بسیاری از شریعتمداران به فراموشی سپرده شده بود یا دست کم در عمل در حالت تعلیق بوده است.
از دیدگاه حضرت امام(ره) اسلام سیاسی چه تعریفی دارد و چگونه می‌توان به تمامیت آن دست یافت؟
سیاستی که حضرت امام(ره) از آن سخن می‌گوید عین دیانت است. به عبارت دیگر، دین در ساحت مدیریت جامعه با سیاست گره می‌خورد و به آن شکل و تعین می‌دهد. اسلامی که قرآن معرفی می‌کند و پیامبر اعظم(ص) عالی‌ترین الگوی مجسم آن است و در حیات امیرالمؤمنین(ع) نمود یافته و در حماسه عاشورای حسینی ظهور پیدا کرده، اسلامی است که سیاست از ارکان آن است.
اما در رویکرد جامع نگر، عقلانی و کمالگرای حضرت امام(ره) به دین، عنصر سیاسی بسیار برجسته است. در این رویکرد، اسلام دغدغه عدالت، اصلاح و خدمت به خلق و تمدن‌سازی دارد. این اسلامی است که از مطالعه در منابع دین و سیره پیشوایان دینی به روشنی برمی‌آید.
کمی موضوع بحث را عوض کنیم، یکی از مهمترین عوامل در توفیق مسلمانان مسأله «وحدت» است، این مسأله بویژه در وجهه کلی امور سیاسی نمود دارد، دلیل تأکید حضرت امام(ره) بر «وحدت امت اسلامی» چیست؟
حضرت امام(ره) تأکید بر وحدت میان مسلمانان داشتند چراکه بدرستی دریافته بودند که مهمترین عنصر در تحقق عملی آرمان سیاسی اسلام، «وحدت امت اسلامی» است؛ چنانکه مهمترین عامل در انحطاط جوامع اسلامی تفرقه‌ای است که بین مسلمانان در طول تاریخ وجود داشته است.
تفرقه و تشتت موجب ضعیف شدن مسلمانان و تسلط دشمن بر آنها می‌شود. حضرت امام(ره) با توجه به تفاوت‌هایی که در بین فرقه‌ها،گروه‌ها و اصناف مسلمان وجود دارد، اما در عین حال بر وحدت تأکید می‌گذارند. این وحدت لزوماً به معنای رفع همه تفاوت‌ها نیست، این امر شدنی نیست و مشروط بودن وحدت به رفع تفاوت‌ها، تعلیق به محال است.
حضرت امام(ره) بر آن است که به‌رغم وجود تفاوت‌های فرقه‌ای و مذهبی و تفاوتِ در برداشت و تفسیر که اجتناب ناپذیر است، وحدت را به عنوان یکی از اصلی‌ترین عناصر میان مسلمین تحکیم بخشد، یعنی برای نیل به اهداف مشترک، باید با هم برادری و همکاری داشته باشیم. در واقع حضرت امام خمینی(ره)، امت را به دوراندیشی و سعه صدر و دوری از تعصبات و تنگ نظری‌ها و تکیه بر باورها و آرمان‌های مشترک دعوت می‌کند. از نظر امام راحل، وحدت رمز پیروزی و کلید سرافرازی امت اسلامی است.
کسانی که به آتش اختلافات فرقه‌ای، نژادی ، ملی و صنفی در میان امت اسلامی دامن می‌زنند، بزرگترین مانع را در راه عزت و اقتدار امت اسلامی ایجاد می‌کنند. تفرقه، یکپارچگی امت اسلامی را از هم می‌پاشد و آن را از درون متلاشی می‌کند و بی‌جهت نیست که دشمنان اسلام برای تسلط بر امت اسلامی و پیشگیری از قدرت گرفتن آن به تفرقه در میان امت دامن می‌زنند و برنامه‌های پیچیده و سنگینی برای اختلاف افکنی و ستیز در میان فرق و اقشار گوناگون تدارک می‌‌بینند. اما انقلاب اسلامی با وحدت و یکپارچگی ملت ایران به رهبری امام خمینی(ره) به پیروزی رسید.
امام(ره) بحق دریافته بود که سرنگونی نظام شاهنشاهی و استقرار نظام اسلامی کاری نیست که یک فرد،یک گروه یا حزب ،جبهه و جناح بتواند انجام دهد، جز با حرکت یکپارچه و سیل آسای جامعه ایرانی به عنوان «یک واحد به هم پیوسته» این کار شدنی نیست و چنین هم بود. بقای انقلاب و موفقیت نظام نیز تنها با چنان وحدت و یکدلی و سعه صدر ممکن است.
اما کم نبودند عالمان و مصلحانی که برای احیای عزت و عظمت امت اسلامی تلاش و مجاهده کرده‌اند، اما هیچ‌یک نتوانستند چون حضرت امام خمینی(ره) عمل کنند و اثرگذار و هدایتگر ظاهر شوند از نظر شما رمز موفقیت حضرت امام(ره) چه بود؟
شخصیت حضرت امام(ره) از جهات عدیده استثنایی بود. بینش و بصیرت و دوراندیشی و جامع نگری امام(ره) بی‌نظیر بود. امام راحل هم در حکمت، عرفان، فقه و سیاست نظریه پرداز بود و هم فردی عملگرا و دارای ایمانی راسخ و اراده‌ای نیرومند بود. امام(ره) هم از بعد معرفتی و نظری و هم از بعد روحی و عملی، شخصیتی نیرومند بود و در هر دو بعد، خود را ساخته بود. بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران روحیه خاصی داشت و فضایل انسانی همچون شجاعت، غیرت، عزت و عبودیت در امام(ره) بسیار برجسته بود. مبارزه او با طغیان و خودکامگی مستکبران و حمایتش از مستضعفان و مجاهده برای نجات و رهایی آنها از زیر یوغ استبداد و استعمار برخاسته از چنین روحیه‌ای بود. یکی از تفاوت‌های برجسته حضرت امام(ره) با بسیاری دیگر از رهبران تاریخ، این بود که حضرت امام خمینی(ره) در حرکت و قیام‌اش در پی اغراض شخصی و نفسانی نبود. او به دنبال کسب قدرت،ثروت و شهرت نبود و این امور نزد امام(ره) هیچ ارزشی نداشت، از دنیا بریده و به توحید رسیده بود. هدفی جز انجام تکلیف و خدمت به خلق خدا نداشت، در یک کلام، موفقیت حضرت امام خمینی(ره) ریشه در ایمان، عبودیت و طهارت روحی، جامعیت و قوت و یکپارچگی شخصیت‌اش داشت و صد البته که سرّ الاسرار و علت‌العلل این موفقیت، عنایت الهی بود.
روزنامه ایران
کاربر گرامی برای ثبت نظر لطفا ثبت نام کنید.
کاربر جدید هستید؟ ثبت نام در تارنما
کلمه عبور خود را فراموش کرده اید؟ بازیابی رمز عبور
کد تایید به شماره همراه شما ارسال گردید
ارسال مجدد کد
زمان با قیمانده تا فعال شدن ارسال مجدد کد.:
قبلا در تارنما ثبت نام کرده اید؟ وارد شوید
فشردن دکمه ثبت نام به معنی پذیرفتن کلیه قوانین و مقررات تارنما می باشد
کد تایید را وارد نمایید