تأملات رمضانی / دكتر غلامعلی رجائی - بخش اول

1393/4/23 ۰۸:۰۶

در شب اول ماه مبارك با خودم تاملاتی داشتم و می‌گفتم كه جای آن دارد كه در كشورهای اسلامی حلول ماه رمضان را چراغانی كنند و چه جشنی بالاتر از اینكه همه بندگان خدا از كافر و مسلمان به مهمانی خالقشان وارد گردند تا آمرزیده شوند؟ دعای وداع امام سجاد را ببینید كه چگونه با غم و غصه و تعابیری سوزناك از رفتن این ماه سخن می‌گوید!

یارم از در، درآمد!

در شب اول ماه مبارك با خودم تاملاتی داشتم و می‌گفتم كه جای آن دارد كه در كشورهای اسلامی حلول ماه رمضان را چراغانی كنند و چه جشنی بالاتر از اینكه همه بندگان خدا از كافر و مسلمان به مهمانی خالقشان وارد گردند تا آمرزیده شوند؟

دعای وداع امام سجاد را ببینید كه چگونه با غم و غصه و تعابیری سوزناك از رفتن این ماه سخن می‌گوید!

ما به عبادت روزه، به عنوان یك تكلیف و كار سخت می‌نگریم، حال آنكه این یك تشریف است. اگر با چشم دل نگاه كنی، خلعت رحمت و مغفرت پروردگار عزیز را بر شانه‌های همه می‌بینی.

در ماه رمضان باران فیض الهی از آسمان معنا بر زمین جاری می‌شود تا آلودگیهای جان و جهان را بشوید. نمونه این فیض بیكران را در شب قدر نصیب زمینیان می‌كنند.

در روایتی دیدم ملائك در شب قدر مأمور می‌شوند از آسمان به زمین نازل شوند و غفران و رحمت الهی را بین شب زنده‌داران زمین تقسیم كنند. چون چنین می‌كنند، در این شب سرنوشت‌ساز، عده‌ای را در خواب می‌بینند، درمی‌مانند كه با سهم درخواب ماندگان چه كنند. به آنان خطاب می‌رسد سهم آنان را هم كه در خوابند و شب قدر را بیدار نمانده‌اند، در كنارشان قرار دهید و چیزی از عطای رحمت و غفران الهی را به آسمانها برنگردانید.

آداب مهمانی حق

رسول خدا، كه صلوات خدا بر او و آل مطهرش باد، در آخرین خطبه جمعه ماه شعبان می‌فرماید: «ای مردم، ماه خدا با بركت و رحمت و مغفرت به سوی شما روی آورده است؛ ماهی كه در آن به مهمانی خدا دعوت شده‌اید.»

این مهمانی، مهمانی خاص حضرت حق است. مهمانی رفتن هم آدابی دارد. این را همگان می‌دانند. به مهمانی بزرگان رفتن هم، آداب ویژه‌ای دارد، این را هم بعضی‌ها می‌دانند. یكی از این آداب كه در روایتی از مولای ما حضرت رضا(ع) به آن اشاره شده است، «ترك الحقد» است؛ ترك كینه و پاكسازی دل از كینة این و آن؛ یعنی بنده باید با دلی پاك از كینه به مهمانی حضرت حق برود.

سرّش در این است كه دلی را كه می‌خواهند از رحمت دوست پر كنند، باید از هر چیز دیگر خالی شده باشد. روایت این است: اباصلت از اصحاب نزدیك و ایرانی حضرت رضا(ع) و اهل هرات از شهرهای خراسان بزرگ، در جمعه آخر ماه شعبان به حضور حضرت رضا رسید. امام به او فرمود: «ای اباصلت، ماه شعبان تمام شد، اگر برای خودت برای ورود به ماه مبارك رمضان در این ماه كاری نكرده‌ای، بكوش از همین الان دلت را از هر كینه‌ای صاف كنی و هرگز كینه مؤمنی را در دل نداشته باشی: لا تدعن حقداً من المؤمن الا نزعته!

قطب راوندی در كتاب الدعوات روایتی زیبا نقل می‌كند كه: «در شب قدر همه آمرزیده می‌شوند، مگر كسانی كه از دیگری كینه‌ای در دل داشته باشند!»

خواجه رند شیراز كه رحمت خدا بر او باد، هم می‌فرماید: شستشویی كن و آنگه به خرابات خرام/ تا نگردد ز تو این دیر خراب آلوده!

در شعبان باید این شستشو می‌شد؛ شعبانی كه در روایت آمده: ثواب استغفار در آن هزار برابر ثواب استغفار درماههای دیگر است!

اگر این شستشو شده كه گوارای وجودمان، باید همین الان به فرمایش حضرت عمل نماییم و دل را از كینه این و آن پاك كنیم. در روایتی تأكید شده است كه اگر در محفلی در دل مؤمنی، كینه‌ای از دیگری وارد شده باشد، باید از جا بلند نشود، مگر اینكه آن را از دلش بیرون كرده باشد!

غفران الهی

یكی از صفات خدا كه قرآن از آن مكرر سخن به میان آورده است، «غفور» است؛ یعنی بسیاربخشنده.

وقتی نمی‌شود خدا را شناخت، چگونه می‌شود غفوریت خدا را شناخت؟ تا حدودی این ناشناختگی طبیعی است. چون خدا را نمی‌شود شناخت، خدا برای شناخت خود آیاتی را در خلقت آفریده است تا به واسطه آنها شناخته شود! مثال ناقصی است و «خاك بر فرق من و تمثیل من!» كدام قطره می‌تواند پهنای اقیانوس بیكران را در یابد؟

به دلیل همین ناتوانی در شناخت حضرت حق است كه الله‌اكبر می‌گوییم. الله‌اكبر یعنی اساساً نمی‌شود خدا را آن‌گونه كه هست، شناخت، تا بشود توصیفش كرد! بر خلاف برداشت رایج ما، الله‌اكبر به معنای «خدا بزرگ است» نیست؛ چه، در عالم چیزی بزرگ نیست كه خدا از او بزرگتر باشد! با این همه در روایات و آیات تا حدودی دامنه این ناشناختگی برچیده شده است.

یكی از این ناشناختگی‌ها، موضوع مغفرت الهی بخشیدن بندگان حق است. بنده گناهی می‌كند و از خدا آمرزش می‌طلبد. ما گمان می‌كنیم همان‌گونه كه كسی از كسی برای رفع عطش خود آبی طلب می‌كند و به اندازه نیاز خود آب می‌نوشد و سیراب می‌شود، خدا هم به اندازه مقدارگناهی كه بنده كرده است، بر او غفران می‌بارد! اما چنین نیست. خداوند با تمام مغفرت خود یكجا به سوی بنده گنهكارش روی می‌آورد و او را می‌آمرزد.

باز مثال ناقصی بزنم: بر سر كسی كه گرد و غبار نشسته، می‌توان با یك سطل آب غبار را زدود. خدا هم برای برطرف كردن غبار گناه از سر بنده خود، آب تمام اقیانوسها را برسر او می‌ریزد! اصلا خدابندگان خود را برای این خلق كرده است تا آنها را بیامرزد.

در جایی دیدم كه وقتی حساب و كتاب روز قیامت برپا و به حساب خلایق رسیدگی می‌شود، عده‌ای در صحرای محشر بی‌تكلیف می‌مانند كه اگرچه گناهی ندارند اما اعمال نیكی هم در پرونده خود ندارند كه راهی بهشت شوند. سرشان را از خجلت به پایین می‌اندازند و امید به رحمت و مغفرت الهی دارند. در این لحظه از طرف حضرت حق‌ خطابی به آنان می‌رسد كه معنایش این است: «چه كنم با مشتی خاك اگر او را نیامرزم!» آنها را هم به بهشت می‌برند و پس از آن بساط قیامت را هم برمی‌چینند!

ما دعا می‌كنیم تا چه بشود؟ از ما خواسته شده است با دعا به خدا نیازمان را بگوییم. بسیار خوب! مگر خدا نمی‌داند كه نیاز و خواسته ما چیست؟ گفتن مطلبی به كسی كه آن مطلب را می‌داند، چه معنایی دارد؟! از ما خواسته شده است دعا كنیم تا لااقل سهمی در برآورده شدن نیازمان داشته باشیم.

بزرگی می‌گفت وقتی به محضر امامی مشرف می‌شوید خیلی پرچانگی نكنید! بگذارید او كه از تمام عوالم روح و نیاز شما باخبر است دفتر وجود شما را ورق بزند! او می‌گفت اینكه به ما گفته شده در چنین جاهایی دعا كنیم، برای آن است كه از بیكاری و بی‌حرفی در حرم ائمه چرت نزنیم و خوابمان نبرد، والا امام كه همه چیز ما را می‌داند!

ماه مبارك رمضان و شب قدر و ثواب عبادت و استغفار و دعا بهانه‌ای برای آمرزش الهی است!

دعا برای همه

از دعاهای عجیب در این ماه مبارك كه سفارش شده است پس از هر نماز خوانده شود، این است: «اللهم اشف كل مریض، اللهم اكس كل عریان، اللهم اشبع كل جائع، ...» یعنی خدایا همه بیماران را شفا بده، همه برهنگان را بپوشان، همه گرسنگان را سیر كن، و وام همه وامداران را ادا نما و اندوه همه غمگینان را برطرف‌نما، و در كارشان فرج فرما، و همه اسیران را آزاد كن.

گفتم عجیب، منظورم لفظ «كل» در عبارات این دعای كوتاه است كه مثل بقیه دعاها فقط برای مسلمانان نیست. به گمان من، ماه مبارك رمضان، دعوت عام خداست به همه بندگانش و نه فقط مسلمانها و مؤمنان.

در روایت است كه: «هر روزه‌دار قبل از افطار یك دعای مستجاب دارد.» شب اول ماه، وقت افطار تا خواستم برای آمرزش خودم دعا كنم، انگار به ذهنم انداختند كه برای همه بندگان خدا، حتی اگر مسلمان نباشند، دعا كن تا خدا آنها را و تو را هم در زمره آنها بیامرزد و از آتش دوزخ دور دارد. چون خدایی كه من می‌شناسم با رحمت و كرم واسعه‌ای كه دارد، می‌تواند همه را با یك دعا می‌آمرزد.

روزنامه اطلاعات