1396/9/7 ۰۸:۲۷
بخشی مهم از کارکردهای آیین وقف در ایران، از گذشته تا امروز، بر پایه توسعه شهرها انجام می‌پذیرفته است. واقفان به موجب آموزه‌های اخلاقی و اعتقادی برآمده از آیین وقف بر آن می‌شدند از دارایی‌های خویش در راه توسعه شهرها و فضاهای شهری بهره بگیرند. این مسأله به‌ویژه در بی‌توجهی حکومت‌ها به ایجاد تسهیلات و امکانات برای رفاه زندگی شهری، رنگی دیگر به خود می‌گرفت.
رویای شهری بدون نیازمند
بخشی مهم از کارکردهای آیین وقف در ایران، از گذشته تا امروز، بر پایه توسعه شهرها انجام می‌پذیرفته است. واقفان به موجب آموزه‌های اخلاقی و اعتقادی برآمده از آیین وقف بر آن می‌شدند از دارایی‌های خویش در راه توسعه شهرها و فضاهای شهری بهره بگیرند. این مسأله به‌ویژه در بی‌توجهی حکومت‌ها به ایجاد تسهیلات و امکانات برای رفاه زندگی شهری، رنگی دیگر به خود می‌گرفت. موقوفات شهری بدین‌ترتیب بر پایه چنان اندیشه‌ای در خدمت شهر درمی‌آمدند و شهرنشینان، نخستین طیفی بودند که از سودمندی‌های این اوقاف بهره می‌بردند. بازخوانی تاریخ پربرگ ایران، تصویری جذاب از این جنبه وقف و موقوفات به نمایش می‌گذارد.
گستره بزرگ وقف شهری موقوفات در ایران به روزگار آل بویه، غزنویان، سلجوقیان و تیموریان گسترش یافته‌اند. درآمد بخشی از موقوفه‌ها در آن روزگاران، به کارهای عام‌المنفعه در زمینه خدمات شهری به‌ویژه ساختن پل، حمام، بیمارستان، مدرسه و جاده اختصاص می‌یافت. توسعه فضاهای شهری بر پایه سنت وقف را به‌عنوان نمونه در شهر کرمان از دریچه سندهای تاریخی به خوبی می‌توان به تماشا نشست. این شهر در دوره سلجوقیان به دلیل انبوه موقوفات، يكي از آبادترين شهرهاي ايران به شمار می‌آمد. كاروانسراها، قنات‌ها، مسجدها و مدرسه‌هایی فراوان در كرمان بر پایه موقوفات در میانه سده هفتم هجری بنا شد. واقف بسیاری از آنها، تركان خاتون، حاکم قراختایی کرمان بود. خواجه نظام‌الملک توسی که در دربار سلجوقی کوشش‌هایی بسیار برای پیشرفت جامعه ایران انجام داد، به‌عنوان یکی از واقفان مهم دوره سلجوقی شناخته می‌شود. وی زمین‌هایی بسیار بر مدرسه‌ها، رباط‌ها و مسجدها وقف کرد. وقف مسجد در همه دوره‌ها ازجمله این روزگار، کارکردی آموزشی داشت و از مهمترین نمونه‌های وقف برشمرده می‌شد. مکان‌های مذهبی و بازار، در سراسر تاریخ ایران، دو رکن مهم وقف به شمار می‌آمدند. این پدیده در دوره صفویان خود را بهتر می‌نمایاند. مصرف‌هایی گوناگون مانند اطعام زائران، تامين روشنايي مکان‌های متبرکه، تجهيز دارالشفا، یاری‌رساني به زائران، برپايي مجلس‌های جشن، سوگواري و عزاداري امامان شیعه علیهم‌السلام، ساخت و تجهيز کتابخانه‌ها و احداث دارالقرآن از دیگر اوقافی بود که بیشتر در شهرهایی مذهبی چون مشهد و قم انجام می‌گرفت. زیارت‌کنندگان و مجاوران بقعه‌های متبرکه، جامعه هدف این‌گونه موقوفات به شمار می‌آمدند.
موقوفه حاجيه خاتون خانم و دخترش سارا آن‌گونه که منابع تاریخ روایت کرده‌اند املاک وقفی در دوره‌هایی از تاریخ ایران همچون تیموریان توسعه یافت. بدین‌ترتیب کاروانسراها، مسجدها، حمام‌ها و مدرسه‌هایی بسیار از همین منبع موقوفات در خراسان، اصفهان، تبریز و شیراز ساخته شد. مدرسه رکنیه و مسجد امیرچخماق در یزد، مسجد کبود و مسجد حظیره در تبریز، مسجد گوهرشاد در مشهد و سه روستای بیدگل، هراسکان و مختص‌آباد از ماندگارترین موقوفات این سده‌ها به شمار می‌آیند. نمازگزاران، مسافران و روستاییان، مهمترین بخش‌های جامعه ایران به شمار می‌آمدند که از موقوفات بهره می‌گرفتند. ساکنان یا حاکمان روستاها نیز آیین وقف را به شکل‌های گوناگون انجام می‌دادند. موقوفه حاجيه خاتون خانم و دخترش سارا سلطان خانم یکی از آن نمونه وقف‌ها به شمار می‌آید که در پی آن در مجموع ١٣ دکان وقف اهالی یک روستا شده است. سوگواري‌های مذهبی و کمک به فقیران، از موارد مصرف این موقوفه‌ها به شمار می‌آمده است.
وقف و درمان بیماران همواره از مهمترین دلیل‌های اقدام به وقف در گذر تاریخ ایران بوده‌اند. ساخت بیمارستان‌ها و مراکز درمانی براساس این سنت در دستور کار قرار می‌گیرد. اهمیت این موضوع را در زمانه کنونی نیز با بررسی شمار بیمارستان‌های وقفی در شهرهای گوناگون می‌توان دریافت؛ بیمارستان‌های نمازی و خلیلی در شیراز، بهبهانی در کازرون، شیبانی در طبس و شاهین‌فر و شیخ در مشهد از این دسته‌اند. ایجاد بیمارستان عضدی نیز در دوره آل‌بویه یکی از دستاوردهای وقف در حوزه درمان به شمار می‌آید.
منبع: شهروند
کاربر گرامی برای ثبت نظر لطفا ثبت نام کنید.
کاربر جدید هستید؟ ثبت نام در تارنما
کلمه عبور خود را فراموش کرده اید؟ بازیابی رمز عبور
کد تایید به شماره همراه شما ارسال گردید
ارسال مجدد کد
زمان با قیمانده تا فعال شدن ارسال مجدد کد.:
قبلا در تارنما ثبت نام کرده اید؟ وارد شوید
فشردن دکمه ثبت نام به معنی پذیرفتن کلیه قوانین و مقررات تارنما می باشد
کد تایید را وارد نمایید