خلاصة الاشعار و زبدة الافكار

1396/5/10 ۱۶:۰۹

كتاب حاضر اصل پنجم و ششم از بخش «خاتمه» تذكره خلاصة الأشعار و زبدة الأفكار، تأليف تقى‌الدين محمّد بن شرف‌الدين على حسينى متخلّص به «ذكرى» است.

 (بخش قزوين، گيلان و دارالمرز و نواحی آن)

كتاب حاضر اصل پنجم و ششم از بخش «خاتمه» تذكره خلاصة الأشعار و زبدة الأفكار، تأليف تقى‌الدين محمّد بن شرف‌الدين على حسينى متخلّص به «ذكرى» است.

خلاصة الأشعار مشتمل است بر مقدمه، و چهار فصل و چهار ركن، و خاتمه. بخش خاتمه نيز خود شامل دوازده اصل مى‌باشد، كه اصل پنجم و ششم آن اختصاص دارد به شرح حال و نمونه شعر 25 تن از شاعران دارالسّلطنه قزوين و 18 تن از شاعران دارالمرز ـ گيلان و مازندران ـ كه با مؤلف هم‌عصر بوده‌اند. در اصلهاى ديگر بخش خاتمه از شاعران كاشان، اصفهان، قم، ساوه، آذربايجان، يزد، كرمان، شيراز، و همدان و هندوستان سخن گفته شده، و در قسمت الحاق اين بخش، از سرايندگان بغداد، گلپايگان، خوانسار، رى، استرآباد و خراسان نيز ياد شده، كه در دوره حيات مؤلّف مى‌زيسته‌اند.

نحوه تصنيف و تأليف اين تذكره، سواى استفاده از دواوين شعرا و تذكره‌هايى كه از ديرباز، تا زمان حيات مؤلّف تأليف يافته، عبارت است از ملاقاتهاى حضورى با شاعرانى كه در هيئت بازرگان يا مسافر از اقصى نقاط كشور، به كاشان مى‌رفته‌اند، يا خود مؤلف در ضمن سفرهايى كه داشته، مى‌كوشيده تا با شاعران آن شهر و ديار، ديدار نمايد و از آنان تقاضا كند تا شرحى از احوال و قطعاتى از اشعار خود را، براى درج در تذكره در اختيارش بگذارند. و گاهى هم به وسيله پيك يا مسافرى كه به كاشان مى‌رفته، شعرى از شاعرى به دست مير تقى‌الدين كاشانى مى‌رسيده است.

در دوران حكومت صفويان، سواى خلاصة الأشعار و زبدة الأفكار تذكره‌هايى چند، تأليف يافته كه معروفترين آنها، عبارتند از: تحفه سامى اثر سام ميرزا، فرزند شاه اسماعيل اوّل در سال 975 ق؛ وتذكره هفت اقليم از امين احمد رازى، در سال 1002 ق؛ تذكره نصرآبادى، تأليف ميرزا طاهر نصرآبادى در سال 1038 ق؛ مجالس المؤمنين قاضى نوراللّه شوشترى در سال 1010 ق در شهر لاهور؛ تذكره آتشكده آذر اثر لطفعلى‌بيگ آذر بيگدلى در سال 1174 ق.

مشخصات عمده شعر اين دوره در نمايى كلّى عبارت است از وحدت موضوع. از اين قرار كه ابيات متشكله قطعه شعر در پيرامون يك احساس كه معمولاً دلباختگى و سوز و گدازهاى ناشى از آن است، دور مى‌زند و بيان اين حالتها با ابتلائات و محروميتهاى عامه سازگارى دارد. و به‌ناچار از جاده فصاحت و بلاغت و گنجاندن مفاهيم عميق فلسفى و عرفانى بركنار مى‌ماند، و به استفاده از الفاظ و كلمات ساده و روان روى مى‌آورد. در عين حال از ابداع معانى بديع و شگفت‌آور، حتى در قالب يك بيت غافل نمى‌ماند كه نوعى شعبده و شيرينكارى را مى‌نمايد.

ميرتقي‌الدين كاشانی، خلاصة الاشعار و زبدة الافكار (بخش قزوين، گيلان و دارالمرز و نواحی آن)،  تصحيح: سيدمحمد دبيرسياقی و مهدی ملک محمدی، تهران، مرکز پژوهشی میراث مکتوب، بیست و سه، 200، 6 ص، قطع: وزیری، بها با جلد شومیز: 160000 ریال، با جلد سخت: 260000 ریال، 1396.

 میراث مکتوب