همای تاریخ ایرانی

1395/8/26 ۰۸:۲۵

نگاهی به آثار محمد‌علی همایون‌کاتوزیان به مناسبت سالروز تولد او

26 آبان سالروز تولد مردی است که نقش مهمی در عرصه اقتصاد سیاسی در تاریخ معاصر ایران دارد. حتی اگر با آنچه واضع نظرات جامعه کلنگی و استبداد و هرج و مرج در ایران می‌گوید، زاویه داشته باشیم باز هم نمی‌توان از تاثیر محمد‌علی همایون‌کاتوزیان، استاد کالج سنت‌آنتونی و عضو هیات‌علمی موسسه شرق‌شناسی دانشگاه آکسفورد بر تاریخ سیاسی معاصر ایران گذشت. همایون کاتوزیان - که با نام هما نیز خوانده می‌شود‌- سال 1321 در تهران به دنیا آمد اما بخش مهمی از زندگی خود را در انگلستان گذراند. زندگی در انگلستان اما دغدغه‌های او درباره جامعه ایرانی را از بین نبرد و به همین دلیل بود که اکثر آثارش در حوزه مسائل ایرانی است. کاتوزیان علاوه‌بر نگاه سیاسی و اقتصادی به تاریخ ایران، پژوهش‌های گسترده‌ای نیز در ادبیات ایران و در قامت یک منتقد ادبی انجام داده است. با همه این اوصاف به مناسبت تولد او می‌توان نگاهی دوباره به برخی از آثارش در زمینه مسائل سیاسی و اقتصادی ایران داشت. یکی از ویژگی‌های مهم کاتوزیان این است که از دیدگاه جامعه‌شناسانه با تکیه بر آمارهای اقتصادی به‌عنوان یک کاوشگر سیاسی مسائل مربوط به ایران را بحث و بررسی می‌کند.

8 مقاله در تاریخ و ادب معاصر
کتاب «هشت مقاله در تاریخ و ادب معاصر» را نشر مرکز منتشر کرده است. مقالات این مجموعه بازنشر برخی جستارهای مولف درباره‌ شخصیت‌های ادبی و تاریخی معاصر است. «کسروی و ادبیات»، «سید‌حسن تقی‌زاده، سه زندگی در یک عمر»، »آدم و معلم در زین‌العابدین موتمن»، «دکتر مجتهدی و مسائل خدمتگزاری در جامعه‌کلنگی»، «از گناهان فروغ فرخزاد»، «پیراهن و بی‌پیراهنی در شعر سه عاشق و شاعر»، «اخوانیات عارف‌نامه‌ ایرج» و «مشروعیت سیاسی و پایگاه اجتماعی رضا شاه» هشت مقاله این مجموعه را شامل می‌شود که در هر یک از آنها می‌توان با بخشی از تاریخ ادبیات و سیاست در ایران معاصر آشنا شد.

دولت و جامعه در ایران
کتاب «دولت و جامعه در ایران: سقوط قاجار و ظهور پهلوی» یکی از آثار هما کاتوزیان به زبان انگلیسی است که توسط حسن افشار ترجمه شده است. نویسنده در این کتاب مدعی است که فارغ از نظریه‌های غربی که معمولا برای مطالعات جدید درباره‌ دولت، سیاست و جامعه‌ ایران انجام گرفته، باید تناوب پیوسته‌ استبداد و هرج و مرج را ویژگی تاریخ سیاسی ایران بر‌‌شمرد. در کتاب حاضر، این نظریه به‌طور تفصیلی و کامل با تحلیل شواهد تطبیقی از تاریخ ایران و اروپا در زمینه‌ چگونگی مالکیت، قانون، مشروعیت، عصیان، تحرک اجتماعی، و... عرضه شده است. این کتاب از سوی نشر مرکز منتشر شده است.

اقتصاد سیاسی ایران
بی‌شک یکی از مهم‌ترین کتاب‌های همایون کاتوزیان، «اقتصاد سیاسی ایران؛ از مشروطیت تا پایان سلسله پهلوی» است. کتابی که به بررسی مستندی از تحولات اقتصاد ایران از اوان مشروطه تا انقلاب اسلامی به موازات گزارشی تاریخی از فراز و نشیب‌های سیاسی و اجتماعی ایران در این دوران می‌پردازد. نویسنده این دوران را به چهار مرحله دوره مشروطه، دوره سلطنت رضاشاه، رویدادها و اوضاع زمان اشغال ایران در جنگ دوم و دموکراسی متعاقب آن و دوره استبداد نفتی و توسعه اقتصادی که سال‌های 32 تا 57 را در‌بر‌می‌گیرد، تقسیم می‌کند. این کتاب با بیانی ساده، مدرن و رسا جامع‌ترین تحلیل‌های اقتصادی کاربردی را در اختیار خواننده قرار دهد.

تضاد دولت و ملت
این کتاب با ترجمه علیرضا طیب از سوی نشر نی منتشر شده است. این کتاب مجموعه مقالاتی مستقل و درعین‌حال وابسته به‌ هم هستند که در مجموع دلایل و شواهد موید نظریه حکومت خودکامه را به‌دست می‌دهند و در آنها ریشه‌ها و اعتبار علمی نظریه حکومت خودکامه و مطالعات موردی مرتبط با آن ارائه شده است. همچنین نظریه عمومی انقلاب‌های ایرانی، فره ایزدی و حق الهی پادشاهان، لیبرالیسم اروپایی و مفاهیم نو آزادی در ایران، و... مورد بررسی قرار گرفته است.

ایرانیان؛ دوران باستان تا دوره معاصر
«ایرانیان؛ دوران باستان تا دوره معاصر» آخرین کتاب منتشر شده از کاتوزیان درباره ایران است که با ترجمه حسین شهیدی از سوی نشر مرکز منتشر شده است. کتاب حاضر، تاریخ ایران - کشوری که تا دهه 1930 در غرب «پرشا»، «پرس» یا مانند آن نامیده می‌شد - از آغاز امپراتوری پارسیان تا امروز است. موضوع این کتاب هم «چیستی» تاریخ ایران و هم «چگونگی» و «چرایی» آن است. در راه انجام این سه کار با هم، نویسنده ملاحظاتی تطبیقی نیز میان تاریخ ایران و تاریخ اروپا انجام داده تا نشان دهد جامعه ایران و تاریخ پر نقش و نگار آن با آنچه در غرب گذشته، تفاوت‌های مهمی داشته است.

منبع: فرهیختگان

نظر دهید