1395/5/26 ۰۷:۴۱
علم مبتنی بر تحقیق است. دین اسلام، که ریشه اصلی آن در قرآن است، مبتنی بر ایمان است. قبل از بحث پیرامون ارتباط میان علم و قرآن، جا دارد بپرسیم: «آیا پرسوجو در قرآن ممنوع است؟»این در واقع سؤال اصلی است، و همین که این سؤال حل و فصل شود، آسان‌تر می‌توانیم نقطه تلاقی قرآن و علم را ایضاح نماییم.
پاسخ به این سؤال در خود قرآن است. بسیاری فکر می‌کنند که تحقیقات جایی در اسلام ندارد، اما این خطاست: اولین تأیید تحقیق در قرآن برای رسیدن به حقیقت، در همان ابتدای قرآن در آیه ۲:۲۶۰ مشاهده می‌شود:
«آنگاه که ابراهیم گفت: پروردگارا، به من نشان ده چگونه مردگان را زنده می‌کنی؟ فرمود: مگر ایمان نیاورده‌ای؟گفت: چرا، ولی تا دلم آرامش یابد. فرمود: پس، چهار پرنده برگیر، آنها را پیش خود ریز ریز گردان؛ سپس بر هر کوهی پاره‌ای از آنها را قرار ده؛ آنگاه آنها را فراخوان، شتابان به سوی تو می‌آیند، و بدان که خداوند توانا و حکیم است.»
جالب است بدانیم که ابراهیم(ع) به خالق ایمان کامل دارد و سؤال خود را تنها برای آگاهی از نحوه انجام کارهایی که خداوند انجام می‌دهد، مطرح می‌سازد. در آیه فوق، به ابراهیم گفته شد که چهار پرنده را بردار و «آنها را فراخوان». این کلمه «فراخواندن»بسیار مهم است: پس اگر پرنده‌ای به سوی کسی تمایل یابد، احتمالا آن فرد از همه اطلاعات مربوط به طبیعت و زیستگاه پرنده مطلع است. بنا بر آیه، چنین پرنده‌ای، وقتی پاره پاره می‌شود، به فراخوان شخصی که پرنده به او تمایل دارد، پاسخ خواهد داد و هیچ‌یک از اسرار حیاتش برای آن فرد مخفی نیست.
به همین ترتیب، انسانی را که خدا از ماده فاقد قدرت حرکت خلق کرد، بعد از مرگ به فراخوان خداوند پاسخ خواهد داد، خدایی که همه اسرار حیات انسان را می‌داند. اما این همه، فقط در حد جزئیات مطلب است؛ سؤال اصلی این است: «آیا خداوند ابراهیم را از پرسوجو منصرف کرد یا سؤال او را مورد توجه قرار داد؟» روشن است که در آیه فوق خداوند سؤال ابراهیم را مورد توجه قرار داد.
بدین‌ترتیب، موضع قرآن در مورد پرسوجو کاملا روشن است. اگر کسی بخواهد بداند در قرآن چه چیزی مجاز و چه چیزی ممنوع است، تشویق می‌شود که چنین کند، یعنی بپرسد. پاسخهای دریافتی از این طریق، می‌تواند بسیاری از سوءتفاهم‌ها را برطرف و ایمان پرسشگر را تقویت نماید.
تشویق پرسشگری
در قرآن بارها از انسان خواسته شده که درباره نحوه عمل طبیعت به تفکر پرداخته، بکوشد حقایق آن (یعنی نظم طبیعی عالم) را دریابد. در آیه ۱۰:۱۰۱، خداوند از پیامبر(ص) می‌خواهد که به مردم بگوید: «بنگرید که در آسمانها و زمین چیست». این نگریستن به چیزها کار عالمان است. بدیهی است که در قرآن انجام کار علمی در بالاترین سطح، از جانب خداوند مورد تشویق قرار گرفته است.
تحقیق پیرامون حقیقت (که وظیفه اساسی عالمان است) یکی از قوی‌ترین نکات مذکور قرآن است. یکی از نامهای قرآن «الفرقان» است، که ریشه آن «فرق» به معنی تمییز یا تشخیص یک چیز از دیگری است. قرآن میان ظلم و عدل، درست و نادرست، حق و باطل تمییز می‌دهد. اصرار قرآن بر حقیقت چشمگیر است، و حتی معرفی اجباری اسلام قویا مردود شده است: «در دین هیچ اجباری نیست، و راه از بیراهه به خوبی آشکار شده است…»(۲:۲۵۶).
اهمیت حقیقت
پیش از آنکه عالمان امروزی خود را درگیر تحقیق پیرامون حقیقت کنند، قرآن اهمیت حقیقت را مورد تأکید قرار می‌دهد. این حقیقت و تنها حقیقت است که موجد هماهنگی و همخوانی میان قرآن و علم می‌گردد، اگرچه این لزوماً چیزی نیست که در حد فراگیری درک شده باشد. ممکن است این بدان دلیل باشد که بسیاری از کسانی که به کسب علم پرداخته‌اند، قرآن را نیز مطالعه نکرده‌اند، و برعکس٫
نظام آموزشی مدرن که در بسیاری از کشورها وجود دارد، علم و قرآن را به مثابه دو چیز مجزا ارائه می‌کند، حال آنکه هر کس هر دو ـ هم علم و هم قرآن ـ را آموخته باشد، احتمالا به این نتیجه رسیده که هر چه انسان بیشتر در طبیعت غور نماید، آیات مربوط به خلقت را در قرآن بهتر درک می‌کند و نیز درمی‌یابد که میان علم و قرآن همگرایی و نه تضاد وجود دارد.
آیات با صبغه علمی
حدود ۷۵۰ آیه با صبغه علمی در قرآن وجود دارد. کتابهای راجع به این موضوع، مانند کتاب مقدس، قرآن و علم و نیز علم و نشانه‌های علمی در قرآن، اذعان دارند که حتی یک آیه هم در قرآن نیست که از منظر علمی قابل تعریض باشد.
پژوهشگر مسلمان هرگز نباید از تحقیق پیرامون حقیقت در طبیعت شرمنده باشد، به خصوص وقتی با متنی سر و کار دارد که به وضوح بیان می‌دارد که خداوند کتاب خود (قرآن) را به حق فرو فرستاده (۲: ۲۱۳، ۲۵۲؛ ۳:۳، ۶۰، ۱۰۸؛ ۴:۱۰، ۱۷۰)
و آنچه از طریق محمد نازل شده، حقیقت است (۱۳ :۱). این آیات چالشی است در برابر عالمان، یعنی جویندگان حقیقت؛ مثلا در قرآن، اشاره‌ای علمی به این نکته وجود دارد که همه چیز (و نه تنها موجودات زنده) به صورت زوجها خلق شده‌اند (۳۶: ۳۶). این نشانه باید عالمی را که با همه توان، خرد و تجربه خود به تحقیق پیرامون این حقیقت می‌پردازد، به چالش بگیرد.
در همین خصوص، ذکر این نکته جالب است که تحقیق پیرامون حقیقت مستلزم علم است. و در آیات ۲۲: ۵۴ و ۳۴:۶ به روشنی تأکید شده که «تا آنان که دانش یافته‌اند، بدانند که این [قرآن] حق است [و] از جانب پروردگار توست». در آیه ۴۵:۶، خداوند به آیات خود با عنوان حقیقت اشاره می‌کند. همچنین در خود قرآن تصریح شده که این آیات برای مردم عالم قابل ادراک است.
قرآن و حقیقت
در اینجا اجازه دهید اظهارات قرآن را درباره حقیقت خلاصه کنیم: آنچه در قرآن نازل شده، به حق فروفرستاده شده است؛ نشانه‌های خداوند حق‌اند؛ «آسمانها و زمین و آنچه را که میان آن دو است به بازی نیافریده‌ایم، آنها را جز به حق نیافریده‌ایم، لیکن بیشترشان نمی‌دانند«(۳۹ـ ۳۸: ۴۴). این مصرحات قرآنی باید عالمان حق‌‌جو را متقاعد سازد که تعارضی میان قرآن و علم نیست. قرآن به حقیقت خلقت اشاره می‌نماید و علم
به تحقیق پیرامون آنها می‌پردازد.
قرآن یک کتاب علمی نیست. قرآن کتاب هدایت بشر در همه فعالیت‌های سودمند اوست. از آنجا که علم و فنّاوری اجزای تفکیک‌ناپذیر فرهنگ انسانی‌اند، کاملا طبیعی است که از قرآن انتظار داشته باشیم مؤید کندوکاو انسان در طبیعت باشد. در واقع، قرآن این کار را با منتهای زیبایی انجام می‌دهد:
اولین کلمه وحی، «بخوان» است. قرآن مشوق آموختن است و بالاترین تأکید را بر کسب علم قرار می‌دهد. قرآن برای دانشمندان اهمیت قائل است. همچنین به حقیقت علم اشاره می‌کند، اما این کار را با منتهای خردمندی و با ارائه برخی از اصول بزرگ علم، انجام می‌دهد. در این ارتباط، می‌توان به آیات ۱۹۱ـ۱۹۰: ۳ اشاره کرد:
«مسلماً در آفرینش آسمانها و زمین، و در پی یکدیگر آمدن شب و روز، برای خردمندان نشانه‌هایی [قانع کننده] است. همانان که خدا را [در همه احوال] ایستاده و نشسته، و به پهلو آرمیده یاد می‌کنند، و در آفرینش آسمانها و زمین می‌اندیشند [که:] پروردگارا، اینها را بیهوده نیافریده‌ای؛ منزهی تو! پس ما را از عذاب آتش دوزخ در امان بدار.»
ادامه دارد
منبع: روزنامه اطلاعات
کاربر گرامی برای ثبت نظر لطفا ثبت نام کنید.
کاربر جدید هستید؟ ثبت نام در تارنما
کلمه عبور خود را فراموش کرده اید؟ بازیابی رمز عبور
کد تایید به شماره همراه شما ارسال گردید
ارسال مجدد کد
زمان با قیمانده تا فعال شدن ارسال مجدد کد.:
قبلا در تارنما ثبت نام کرده اید؟ وارد شوید
فشردن دکمه ثبت نام به معنی پذیرفتن کلیه قوانین و مقررات تارنما می باشد
کد تایید را وارد نمایید