اساس استقلال و ملیّت / احمد مسجدجامعی

1393/3/13 ۱۳:۱۴

حوزه فرهنگ در دهه شصت، در مقطع بسیار حساسی به حیات خود ادامه می‏داد. اگر بخواهیم در فرمایشات و مواضع امام (ره) به دنبال بحث از ابزارهای فرهنگی باشیم، شاید چندان به لحاظ کمی چشمگیر نباشد، اما در این مقاطع حساس، همین مواضع ایشان بسیار تأثیرگذار بود. باید گفت، از منظر ایشان، فرهنگ؛ اساس ملیت و استقلال یک ملت بود و این گزاره، ساحت فرابخشی فرهنگ و همه شئون اجتماعی کشور را دربرمی‏گرفت. در این قالب، طبعاً نظر ایشان مبتنی بر فرهنگی است که نسبتی عمیق با معنویت دینی برقرار می‏کند. اما تصویر مطلوب ایشان از این فرهنگ چه بود؟ اگر بخواهیم کلی بگوییم همان است که اساس ملیت و استقلال کشور است اما اگر بخواهیم مصادیقی را یادآوری کنیم، باید به این نمونه‏ها اشاره داشت: در مقطعی که فشار از جانب گروه‏های مرجع و طیف مورد قبول جامعه بر فرهنگ چیره بود و مثلا به تعطیلی سینماها می‏انجامید، ایشان در مقابل این فشار موضع گرفتند. فیلمی منحط تهیه شده بود که شامل تصاویری از فیلم‏های گوناگون بود و در واقع از پیوند این تصاویر چنین القا می‏شد که سینما با نگاه انقلاب اسلامی جمع‏شدنی نیست. آن روزها آن فیلم، نماد انحطاط فرهنگی به حساب می‏آمد و سبب‏ساز این می‏شد که سینماها را به آتش بکشند. سینماها را به عنوان نمادی از فرهنگ منحط به آتش می‏کشیدند به همان‏گونه که آتش به جان بانک‏ها می‏انداختند به عنوان نمادی از نظام اقتصادی وابسته. بدیهی بود که این نگاه طرفداران پروپاقرصی هم داشت؛ اتفاقاً اگر صفحات تاریخ حساس آن روزها را ورق بزنیم، می‏بینیم که در میان کسانی که ایده «مگر تحقق جامعه اسلامی بدون سینما نمی‏شود؟» را مطرح می‏کردند، چهره‏های سرشناسی و صاحب‏نامی هم بودند؛ کسانی که سابقه تألیف‏ها و تصنیف‏های چشمگیری هم داشتند. اما امام (ره) در مقابل همه این هجمه‏ها چه موضعی را در پیش گرفتند؟ ایشان معتقد بودند باید معانی را از هم تفکیک کرد. می‏گفتند سینما داریم تا سینما. می‏گفتند ما با سینما مخالف نیستیم. اصل فرهنگی ایشان مبتنی بر این بود که ما با فحشا مخالفیم و معلوم است ‏که این مخالفت تنها در سینما نیست بلکه در هر ساحت و به هر شکل و فرم دیگری هم که باشد باید پیگیری و با آن برخورد شود. ایشان این سخنان را در همان نخستین سخنرانی و با قاطعیت ابراز کردند و این قسمت از سخنان‏شان اتفاقا فرازی عمده از نخستین سخنرانی‏شان در کنار شهدا بود.
امام بعدها، ایده خود را مصداقی‏تر هم بیان کردند؛ از فیلم «گاو» با رویکردی مثبت نام بردند و از آن تعریف کردند؛ فیلمی که سناریویش و بازیگرانش متعلق به آن دوره بودند و کلاً محصول فرهنگی روزگار پهلوی بود. جالب این‏جا بود که ایشان از فیلمی در پیش از انقلاب دفاع می‏کردند و این در حالی بود که کسی در نگاه کاملاً منفی ایشان نسبت به آن دوره شکی نداشت. اما ایشان این دو موضوع را از هم تفکیک می‏کردند. پیام عملی این رهنمودها این بود که نیازی نیست سینما تعطیل شود بلکه می‏توان آثاری تولید کرد مانند «گاو» حتی با همان آدم‏های موثر در سینمای پیش از انقلاب. ایشان را باید با توجه به این مواضعشان در آن مواقع حساس، فرهنگ‏مداری شجاع به حساب آورد. مصداق‌‌های دیگری هم هست؛ سریالی بود در آن روزگا‌ر با نام «پاییز صحرا» و بدگویی از این سریال تریبون‏های رسمی و غیررسمی را به خودش اختصاص داده بود، افراطیون بنا به دلایل خودشان به آن حمله می‏کردند. امام (ره) باز هم ورود پیدا کردند و گفتند تا آنجا که من دیده‌ام در سریال اشکالی نیست و ممکن است برخی تغییرات جزئی نیاز باشد. ایشان همین روایت را در هنرهای دیگر هم داشتند. به یاد می‏آوریم که سرود شهید آیت‌ا...‌مطهری را در حسینیه نزد امام (ره) با سازهای مختلف اجرا کردند و ایشان نشستند و تا به انتها گوش فرا دادند.
در نظر بیاورید که در آن روزها، نگاه ایشان چه‏قدر منطقی بود؛ در حالی که فضای عمومی، مخالف این بروز و ظهورهای فرهنگی بود، موافقت‏های ایشان تا چه میزان تعیین‏کننده بوده است. با توجه به این موارد است که تصور می‏کنم، امام راحل همواره فرهنگ را اصل و اساس می‏دانسته‏اند. بر این اساس است که می‏توان بررسی کرد در مصادیقی که ایشان به مسائل ورود پیدا کرده‏اند، نگاهشان مبتنی بر استفاده از توان فرهنگی به صورت گسترده بوده است؛ استفاده از ظرفیت‏های فرهنگی در راستای تشکیل ساختار فرهنگ خودی.

نظر دهید