کهنه یادداشت

دوست دیرینه ام دکتر عبدالحسین زرین کوب درگذشت. او از سال 1353 دچار بیماری فلبی شد. چند تن از افراد خاندانش به همین درد درگذشتند. او چند بار، برای رهایی از رنجوری، تن به تیغ جراحان سپرد. درین چاره جویی سفرهای ناگواری را به امریکا و اروپا رفت. هربار همسر بردبارش با او همراه بود.

شبلی نعمان شاعر و نویسندۀ هندی در کتاب المعجم چند مزیت و خصوصیت برای شعر نظامی ذکر کرده است. از آن جمله: 1- جامعیت 2- بلاغت 3- نیروی سخن 4- استعارات و تشبیهات نغز و مرغوب 5- ابتکار و قوت تخیل

موضوع مورد بحث من این است که «وقف‌نامه‌ها چه اهمیتی برای تاریخ ما دارد؟». البته جنبۀ اقتصادی، حقوقی، معماری، هنری و سیاحتی موقوفات اموری است که در جای دیگری باید به آنها پرداخت. آنچه از نظر تاریخی در اساس وقف نهفته است به انگیزۀ واقفان برمی گردد. زیرا در طول زمان کسانی که مالی را وقف کرده اند، بیشتر دو نکته مورد نظرشان بوده است یعنی انگیزۀ واقفان دو چیز می تواند باشد؛ یکی توجه به وضع اجتماعی و احتیاجات عمومی در زمان های مختلف، و دیگری طلب مغفرت و دعای خیر برای خود. به هر حال آنچه بود نتیجه اش برای مردم بود.

پزشک یا جادوگر، شاعر یا سخنور، خدا یا انسان، دانشمند یا هنرمند، مرد سیاست یا مرد دین، فیثاغورس یا ذیمقراطیس. شخصیتی که بین این قطب های مختلف نوسان دارد.

حضار محترم به خوبی آگاهند که علوم عقلی از اوایل قرن دوم هجری در تمدن اسلامی راه جست. در این امر رجال نام آوری از ممالک وسیع اسلامی شرکت کرده اند که بیشتر آنان از قوم ایرانی یا از عیسویان نواحی شمالی عراق بوده و مجموعاً در تشکیل حوزۀ علمی بغداد که جانشین مراکز علمی ایران و حوضۀ علیای دجله و فرات گردید تاثیر داشته اند.

در میان نوشته های باستانی که بیگانگان به جای گذاشته اند تاریخ هرودوت بیش از دیگران از ابزار های جنگی لشکریان ایران سخن رفته است به ویژه در جائیکه این نویسنده سدۀ پنجم پیش از میلاد از لشکرکشی خشیارشن به سوی یونان یاد می کند آنچنان که می دانیم این لشکر کشی در بهار سال 480 پیش از مسیح روی داد و هرودوت در آن هنگام کودکی بود سه ساله یا چهار ساله.

گرز شاید یکی از کهنترین ابزارهای جنکی جهان باشد. زیرا هر چوب نخست با گره و بند وانگله خود ابزاری بوده از برای شکار یا پیکار. همین پاره چوب است که پس از جندی با آهن و پولاد پوششی یافته یا اینکه تیغه ها و میخ ها در آن به کار رفته، ابزاری کارساز و سهمگین گردید. فلاخن نیز که از آن سخن خواهیم داشت باید یکی از سالخورده ترین ابزار نبرد آدمی باشد.

زمانی یکی از بزرگان فرهنگ و ادب ایران در ضمن مقاله ای در رثای یکی دیگر از دانشمندان ایران نوشت: «مرگ سایه ای خطاپوش دارد»! من هرگاه یکی از فضلا در می گذرد و سخنان اغراق آمیز دیگران را دربارۀ او می شنوم و می خوانم، بی اختیار به یاد این جملۀ حکیمانه می افتم و حال که قلم به دست گرفته ام تا مطلبی در رثای استاد دکتر زریاب بنویسم و به قول بیهقی«قلم را لختی بر وی بگریانم»، با خود می اندیشم که آیا این جمله در مورد او نیز صادق است یا نه؟

من در 15 ذیقعدۀ 1337 هجری قمری به دنیا آمده ام. این تاریخ را دایی مرحوم من که تنها فرد با سواد در میان اقوام نزدیک ما بود در پشت قرآن خانوادگی نوشته بود و مطابق است تقریبا! با بیست و دوم تیرماه 1298 هجری شمسی و سیزدهم ژوئن 1919 مسیحی.

ما ایرانیان گویا دو تاریخ مکتوب داریم که یکی را می توان تاریخ واقعی نامید و دیگری را تاریخ اساطیری شمرد. توضیح آنکه، تاریخ واقعی ما تا صدوبیست سال پیش بر ما کلی مجهول بود و محققین اروپا، آن را از روی کتاب های تاریخی یونان، روم، کتیبه ها و منابع دیگر کشف کردند و ما آن را از اروپاییان به تدریج یادگرفتیم.