کهنه یادداشت

آنچه می‌خوانید متنی است به قلم چهره ماندگار ادبیات، نویسنده و ادیب مرحوم دکتر غلامحسین یوسفی که انتشار آن در چنین روزها و شب‌های پرفیضی بی‌مناسبت نیست. ابوحامد محمد غزالى در باب صدق نیت و اخلاص، این روایت عبرت‏ آموز را در کتاب احیاء علوم‏الدین نقل کرده است: عابدى خداى را مى‏‌پرستید مدتى دراز، پس قومى ‏بیامدند و گفتند: «اینجا جماعتى ‏اند که بدون خداى درختى را مى‏‌پرستند»، او به سبب آن در خشم شد و تبر بردوش نهاد و قصد درخت کرد تا آن را ببرد.

ای علی دوست، ‌ای کسی که برای علی بر سر می‌زنی، به سوگ می‌نشینی، ‌ای کسی که برای علی جمع می‌شوی و چراغ روشن می‌کنی، ‌ای کسی که برای علی اشک می‌ریزی، ‌ای کسی که با شنیدن منقبت علی دلت شاد می‌شود، بشنو و بترس و بلرز از این حرف. اگر دنیای امروز بخواهد علی را بشناسد، چطور می‌شناسد؟ دو راه دارد. یک راه از طریق تاریخ است. راه دیگر از طریق پیروان علی است. فرض کنیم یک نفر می‌خواهد علی را بشناسد. می‌خواهد پیروان علی، مأمومین علی، دنباله‌روهای علی، شیعیان علی را بشناسد، تا علی را بشناسد. چه می‌بیند؟ آیا علم می‌بیند؟ آیا تقوا می‌بیند؟ آیا علاقه به یتیم که در علی بود می‌بیند؟ آیا خدمت به مردم می‌بیند که در علی وجود داشت؟ آیا شجاعت و صراحتی می‌بیند که در علی بود؟ به هوش باش! چگونه می‌خواهی علی را بشناسانی؟ چرا سفیه باشیم؟ چرا بی سواد باشیم؟ درست است كه ما ننگ علی باشیم؟...

كلمات امیرالمؤمنین (ع) از قدیم‏ترین ایام با دو امتیاز همراه بوده است و با این دو امتیاز شناخته می‏شده است: یكی فصاحت و بلاغت، و دیگر چند جانبه بودن و به اصطلاح امروز چند بعدی بودن. هر یك از این دو امتیاز به تنهایی كافی است كه به كلمات علی علیه‏السلام ارزش فراوان بدهد، ولی توأم شدن این دو با یكدیگر یعنی اینكه سخنی در مسیرها و میدان‏های مختلف و احیانا متضاد رفته و در عین حال كمال فصاحت و بلاغت خود را در همه آنها حفظ كرده باشد، سخن علی علیه‏السلام را قریب به اعجاز قرار داده است و به همین جهت سخن علی در حد وسط كلام مخلوق و كلام خالق قرار گرفته است و درباره‏اش گفته‏اند: «فوق كلام المخلوق و دون كلام الخالق»1.

تا به حال ابعاد گوناگون شخصیت علی بن ابیطالب علیه السّلام از دیدگاه و بیانات خود آن حضرت به طور مستقل مورد بحث قرار نگرفته است؛ هرچند که این مسئله بسیار مهم و فوق العاده آموزنده است.

در میان ما كودكان، هر كه زودتر به روزه گرفتن آغاز می‌كرد، سربلندتر و مغرورتر بود. یادم هست در مدرسه و در خانواده ما مسابقه داشتیم كه كی بیشتر ماه را روزه گرفته و كه زودتر برای سحری خوردن از خواب برخاسته و كه دعاهای این ماه و مراسم این ماه را بیشتر رعایت كرده است. حتی غروری در میان ما كودكان سیزده و چهارده ساله بود كه دیرتر از بزرگان افطار بكنیم و شب زودتر از آنها برای سحری خوردن برخیزیم!‌ در این ماه همه مردم باسواد قرآن می‌خواندند و حداقلی كه برای این كار قائل بودند،این بود كه روزی یك جزء بخوانند و در پایان ماه آن را به آخر برسانند. هر كس روزی دو یا سه جزء می‌خواند و در ماه دو یا سه بار قرآن را ختم می‌كرد، مغرورتر و سرافرازتر بود.

نویسنده، مترجم، مصحح و استاد برجسته ادبیات فارسی، دکتر غلامحسین یوسفی (۱۳۰۶ ـ ۱۳۶۹)، در مشهد به دنیا آمد؛ دوره لیسانس و دکتری زبان و ادبیات فارسی را در دانشگاه تهران گذراند. از سال ۱۳۳۴ به تدریس در دانشگاه فردوسی مشهد پرداخت و همزمان به تحقیق و پژوهش در حوزه‌های متنوع ادامه داد. از آثار اوست: نامه اهل خراسان، فرخی سیستانی، کاغذ زر، ابومسلم سردار خراسان، برگهایی در آغوش باد، روانهای روشن، چشمه روشن؛ تصحیح قابوسنامه، التصفیه فی احوال المتصّوفه، تقویم الصحه، لطائف‌الحکمه، ملخص اللغات، بوستان و گلستان سعدی؛ و ترجمة داستان من و شعر (نزار قبانی)، اما من شما را دوست می‌داشتم

اشاره: آنچه در پی می‌آید، تلخیص گفتاری است كه در ابتدای سال 1356 (حدود دو ماه پیش از شهادت دكتر) بر نواری ضبط شده و پس از پیاده شدن، خود آن مرحوم تا حدی ویرایشش كرده است. به گزارش وبسایت شریعتی، قسمت آخر این نوار قبل از آنکه کاملا پیاده شود، مفقود گردیده است. با مرور این نوشتار یادش را گرامی می‌داریم.

اشاره: ماه خرداد پر است از خاطرات تلخ و شیرینی كه برخی از آنها در تاریخ ایران و انقلاب بسیار تأثیرگذار و ماندگار بوده‌اند. افزون بر اینها، برخی حوادث جانبی نیز در این ماه روی داده‌اند كه از جهات دیگری حائز اهمیت است. از آن جمله مناظره‌ای است كه میان شهید مظلوم آیت‌الله بهشتی و تنی چند از نمایندگان احزاب چپ‌گرا درباره حکومت، قانون، آزادی و آینده ایران مطرح شد. متن حاضر چکیده یکی از این مناظره‌هاست که با موضوع «آزادی، هرج و مرج و زورمداری» در خرداد‌‌ سال1360 از تلویزیون پخش شد و آنچه در پی می‌آید، بخشی از گفتار اندیشمندی است كه كمتر از یك ماه بعد، به دیدار دوست شتافت. متن كاملتر این مناظره را می‌توان در پایگاه اینترنتی «تاریخ ایرانی» خواند.

میلاد حضرت صاحب الزمان(ع) ما را به تفکر درباره این پدیده[ظهور منجی] که شیعه در طول تاریخ آن را حفظ کرده است، وامی‏دارد. این پدیده یک تفکر شیعی محض نیست، بلکه تفکری اسلامی و باور همه مؤمنان و همه انسانهاست.

موفقیت بزرگ ایرانیان اسلامی در ایجاد و تحكیم بنیان فلسفه در اسلام به‌واقع مرهون پیشرفتهای آنان در این زمینه در عهد پیش از اسلام و خاصه در دوران ساسانی بود. بعد از ترجمه آثار حكمای یونان و ایران به‌زبان عربی، و بعد از آنكه متكلمان اسلامی، خاصه «قدریه»و«جهمیه» و «معتزله»، كه نزدیك به‌تمام آنها از ایرانیان بودند، شروع به القای مباحث كلامی و فلسفی در جامعه اسلامی نمودند،