کهنه یادداشت

موضوع این کتاب آئین زرتشتی است، چنانکه در زمان ساسانیان و قرون نخستین اسلامی رواج داشته. مؤلف خود در مقدمه این نکته را تأکید می کند و می گوید: «غرض من از آئین زرتشتی آن مذهب رایج ثنوی است که ظاهراً در زمان فرمانروائی شاپور دوم ساسانی در سدۀ چهارم مسیحی مستقر گردید و آثار موجود زرتشتی بر آن بنا شده است» (ص19).

در این سخنرانی می خواهم آنچه را که نیاگان ما از خوی و کردار و فرهنگ و همچنین از زیبائی دیدار و اندام و پیکر زن می پسندیدند برشمارم و نیز برخی از نظرهای آنان را دربارۀ زن و آنچه را که در زناشوئی به آن بیشتر توجه داشتند یاد کنم.

از میان علوم لغت عربی، یعنی علومی که به زبان و کلمات ارتباط دارد، علم عروض دارای وضع خاصی است. رشته های دیگر این علوم مانند علم لغت به معنی خاص و صرف و نحو و فنون بلاغت به تدریج به وجود آمده و با کوشش دانشمندان متعددی در طی چند قرن بنیاد آن استحکام یافته و کامل شده است.

بحث ‌ما همان بحثهای چهارگانه جلسه گذشته است به علاوه بحثهای دیگری که قابل ادغام در آنهاست: تعریف حکومت، لزوم و ضرورت حکومت، حق حاکمیت، و این مسئله که چه شخصی شایسته است که حکومت کند. یکی هم مسئلة شکل و سیستم حکومت است که با مسئلة «چه کسی شایسته است حکومت کند» نزدیک و قابل ادغامند. ششم ملاک مشروعیت حکومت.۱

آنچه از این پس طی چند شماره در دسترس خوانندگان گرامی قرار می‌گیرد، تنظیم‌شدة چهار جلسه درس استاد شهید آیت‌الله مطهری در حوزه علمیه قم برای چند تن از شاگردان خاص در نیمه اول سال ۱۳۵۷ش با موضوع «حکومت اسلامی» است. در مقدمه این اثر که به تازگی نیز وارد بازار نشر شده است، می‌خوانیم:

زبان های ایرانی دسته ای از زبان های «هند و اروپائی» اند که با هم پیوند نزدیک دارند و اصل آنها به زبان واحدی یعنی « زبان ایرانی باستان» که با زبان قدیم هندیان آریائی نزدیکی بسیار داشته می پیوندد.

در علم کلام از یک رشته مباحثی بررسی می شود که آنها را «دقیق» (مقالات الاسلامیین آغاز جزء 2) و «لطیف» (اوائل المقالات شیخ مفید ص 72 – فصل ابن حزم5:2) و «خفی» (تحریر شرح لمع نسخه شمارۀ 350 دانشگاه گ 20 الف – فهرست آنجا از نگارنده ص 557) می خوانند و به یاد دارم که در جائی دیده ام (گویا همان تحریر) که آنها را «غامض» نیز می خوانده اند. از این رشته مسائل دشوار است دو مسئلۀ «معدوم و حال».

در سال گذشته به راهنمائی و سعی یونسکو انجمنی در ایران به اسم انجمن ایرانی فلسفه و علوم انسانی تشکیل شد که با شورای بین المللی فلسفه و علوم انسانی که بستگی به یونسکو دارد ارتباط حاصل نماید و همچنین با قریب دوازده سازمان بین المللی که عضویت آن شوری را دارند....

وجود مقدس زین‌العابدین(ع) قهرمان معنویت است، معنویت به معنی صحیح آن؛ یعنی یکی از فلسفه‌های وجودی فردی مثل علی بن الحسین این است که وقتی انسان خاندان پیغمبر را می‌نگرد، هرکدامشان را، و علی بن الحسین را که یکی از آنهاست، می‌بیند معنویت اسلام یعنی حقیقت اسلام، آن ایمان به اسلام تا چه حد در خاندان پیغمبر نفوذ داشته است

از میان چهار رشتۀ مهم علوم اسلامی یعنی فقه و تفسیر و حدیث و کلام، علم کلام نسبت از سه رشتۀ دیگر تازه تر است و پس از آن سه فن دیگر راه تکامل پیموده است.