مقاله

عرفان و تصوف اسلامی یکی از جریان های مهم فکری و فرهنگی است که از زمان پیدایش تاکنون تأثیرات فراوانی بر فرهنگ ایرانی اسلامی و زبان و ادبیات فارسی بر جای گذاشته است. از این جهت ضروری است تا ابعاد مختلف این طریقة فکری و عملی شناخته شود.

برخی از کرامت های موجود در کتاب های صوفیه در ظاهر بسیار غیرعقلانی و غیرطبیعی به نظر می رسند که هم باورکردن آن ها دشوار است و هم موجودیت آن ها با پاره هایی از تعلیمات اساسی در شریعت و طریقت تعارض دارد. در پدیدآمدن این گونه کرامت ها بیش از هرچیز عامل های خارج از اندیشه های عرفانی و حتّی مغایر با قاعده های محو و فنای فردیت دخالت داشته است، یعنی خلوت ها و استغراق های صوفیان گاه به جای تمرکز مطلق بر یاد حق، به عرصه ای برای خیال بافی های فردی و حضور ساکنان ملکوت و محوریت مشایخ تبدیل شده است.

تاریخ بیهقی از آثار ماندگاری است که توانسته در برابر زمان ها تاب آورد و خود را به ما برساند، اما با وجود سیلان این نثر، تا کنون قلم های ما نتوانسته به گونه ای شایسته به توصیف و تبیین و تدقیق نثر بیهقی بپردازد.

خروج از عادت در حیطۀ ادبیات هم، همچون دیگر معارف انسانی، کار نوابغ است. خلاف عادت هایی که حافظ در غزل خود ایجاد کرد منشأ جریانی شد که مقلدان بسیاری را پدید آورد. این خلاف عادت ها در حوزۀ صورت، معنی، یا ارتباط های ممکن در معنی و صورت رخ داده است.

یکی از منظومه های پهلوانی تا امروز ناشناختۀ ادبِ حماسی ایران زرین قبانامه است که در سه دست نویسِ موجود از آن با نام های شاهنامۀ اسدی، رستم و سلیمان و زرین قبای هفت لشکر معرفی شده است. سرایندۀ شیعی متن ناشناس است

درفش شاهان و پهوانان در شاهنامه و دیگر متون حماسی از جهت نشان مندی های نمادین و دلالت های آیینی بسیار ارزشمندند. نشانه های نمادین بر پیکرۀ درفش ها و ویژگی های آنها در تحلیل مختصات فردی ، اجتماعی و نیز ویژگی های درونی و روانی خداوندگاران آنها، با توجه به مطالعات توتمیسم، اهمیت می یابد.

معرفت، صفت بارز روح انسانى است و عرفان از آغاز آفرینش، فراتر از مشخصات شناسنامه اى ملت ها، در عمق شناسه هاى فرهنگى ایشان نفوذ کرده است. عرفان اسلامى و ایرانى هم که شکل متکامل و پالایش شد ه اى از عرفان است داراى ابعاد و جنبه ها و سلسله رفتارهایى است. سماع یکى از آن رفتارهاست که از جایگاه ویژه اى برخوردار است. این مقاله روایتى است مختصر از آداب و مراسم سماع در عرفان اسلامى ایرانى.

مرزهای شرقی ایران از گذشته‌های دور تاکنون، در معرض ناامنی‌هایی بوده‌اند که در صورت عدم کنترل می‌تواند به بحران امنیت ملی تبدیل شود. پدیده جنگ زدگی در کشورهای همسایه شرقی، قاچاق انسان و مواد مخدر، ورود اتباع غیرمجاز، حساسیت‌های قومی و بنیادگرایی در روزگار کنونی بر امنیت مرزهای شرقی کشور متمدن و کهن ما سایه افکنده‌اند.

بعد از گذشت دو قرن از وفات حکیم پرآوازه ایرانی عمر خیام بود که جامعه علم و ادب جهانی از وجود رباعیات خیام با خبر شد. از همان ابتدای بروز و ظهور رباعیات کسانی کوشیدند که در سرودن رباعی از خیام پیروی کرده، و دانسته یا ندانسته بر تعداد آن‌ها بیفزاید. تا جایی که امروزه حجم عظیمی از آن‌ها را می‌توان در کتاب‌ها و سندها مشاهده کرد. تعداد رباعیات منسوب به خیام، در برخی نسخه‌ها به کمتر از (۸۰) و در برخی دیگر به بیش از (۱۲۰۰) عدد می‌رسد.

امام محمد غزالی ترک مجلس وعظ کرده بود. طالبان ذوق از حضرت امام التماس کردند، برای نصایح و موعظه. امام نیز ملتمس ایشان مبذول داشته، همّت بر تزیین مجالس موعظت گماشته‌اند، روز اول حافظ در مجلس امام آیتی از آیات تقوی و خشیت ملک اعلام خوانده است، اما در اثنای تقریر فرموده‌اند: آنچه این ضعیف در مدت سی‌سال از معانی اخبار به مسامع احرار و اخیار رسانیده است، فردوسی حاصل این همه در دو بیت ادا کرده و این دو بیت را خوانده‌اند