مقاله

شهاب الدین سهرودی یکی از برجسته ترین متفکران این سرزمین است که در احیای اندیشه ایرانی و تلفیق آن با قالب اندیشه اسلامی گام های بلندی برداشته است. حال بر اهل فلسفه و اندیشه تحقیق و تدقیق در آراء و افکار او لازم می نماید. این درحالیست که در حوزه نوپای فلسفه هنر و مباحث نقد هنری مطالعه و بسط زوایای مربوط در ترسیم مسیری روشن تر برای فرهنگ این مرز و بوم راهگشا خواهد بود.

مقدمه: در این یادداشت می‌خواهم به سه پرسش دربارهء چیستی و چگونگی نقد کتاب پاسخ دهم، به آن امید که مقدمه‌ای موجز و مختصر برای بحث‌ها و گفتگو‌های مفصل در این زمینه باشد: نخست آنکه نقد کتاب چیست و چه ویژگی‌هایی دارد؟ دوم آنکه چرا باید نقد بنویسیم، نقدهای ما به چه کار می‌آید و چه سودی دارد؟ و چگونه نقد بنویسیم که خوب و خواندنی و در نهایت مفید و موثر باشد؟

انابت نامه نویسی در ادب فارسی، پیشینه ای دراز دارد، ظاهراً نخستین متن از این نوع، همان مناجات نامه مشهور خواجه عبدالله انصاری است که شهرت و معروفیت بسیار یافته و افزون بر درج در مجموعه آثار وی، مکرر در مکرر در قطع های متفاوت به چاپ رسیده و نزد همگان شناخته شده و مشهور است.

تصور عمومی نه تنها نزد عموم مؤمنان بلکه در میان بسیاری از خواص تحصیلکرده این است که باورهای ایمانی و گزاره های اعتقادی ماهیتی فرا تاریخی و غیر قابل تغییر دارند و آنچه امروزه به عنوان مجموعه باورهای اعتقادی یک مکتب شناخته می شود همواره ماهیتی ثابت داشته و نه تنها همگان از میان مؤمنان بر آن اطلاع داشته اند و به عنوان مجموعه ای از باورهای "ضروری مذهب" بدان ایمان داشته اند بلکه همواره بدون هیچ گونه تغییری ساختمان اعتقادی و هویتی جامعه مؤمنان را شکل می داده است.

در باب نگاه مطلق انگارانه در ارجاع به اندیشه‌های متفكران و اندیشمندان غربی در تحلیل مسائل جامعه ایران، می‌توان به چاپ سوم كتاب « تبارشناسی استبداد ایرانی ما» رجوع كرد. من در این كتاب تاریخ ایران را به مدد متفكری به نام توماس كوون تحلیل كرده‌ام. وی در دهه ٦٠ كتابی نوشته است به نام «انقلاب در ساختارهای علمی» كه دو ترجمه از آن در بازار موجود است.

اسطورۀ اژی دهاک یکی از قدیمی ترین و شناخته شده ترین اسطوره ها در ادب فارسی از دوران کهنسال تا به دوران اسلامی است. اسطورۀ اژی دهاک از راه متون اوستایی شناخته شده است؛ در ادبیات زرتشتی به زبان پهلوی نیز، اسطوره ای شناخته شده بشمار می آید. بس پیداست که این اسطوره، یادگار نوشته های پسا-ساسانی را نیز به شدت تحت تاثیر قرار داده است.

تفسیر هنر، تفسیر اسلام، تفسیر فلسفه نقد و تفسیر همواره با پرسشی اساسی مواجه بوده است: آیا بایستی برای بررسی، نقد و تفسیر یك متن، به معنای عام، از تاریخ و بستر آن مطلع بود؟پاسخ این پرسش در نقد و تفسیر اثر هنری و ارتباط آن با زیباشناسی همواره مناقشه ها و مباحث متعددی را به دنبال داشته است. در این مقاله الیور لیمن با توجه به این پرسش، مسئله را تحلیل كرده است.

نگاهی بر معماری تکیه میر‌فندرسکی هرچند مبداء پیدایش تکایا در ایران و به‌خصوص کشورهای اسلامی به وضوح مشخص نیست،‌ اما ارایه واژه‌ها و عباراتی با معانی لغوی متفاوت در تعریف واژه تکیه، این فرضیه را روشن می‌کند که تکیه در زمان‌های مختلف کاربردهای گوناگون داشته و کاربرد آن و به تبع، معنا و تعریف آن در دوره‌های تاریخی تغییر کرده است. در میان دوره‌های مختلف رشد و شکوفایی اصفهان، عصر صفویه و به ویژه دوره پادشاهی شاه عباس صفوی، یکی از درخشان‌ترین دوره‌های حیات علمی، فرهنگی و هنری این شهر بوده است.

محلّه پاقَلعه یكی از محلّه‌های بسیار كهنسال شهر تاریخی اصفهان است كه اگر بنا باشد درباره پیشینه آن سخن گفته شود، گفتنیهای بسیار در میان خواهد آمد و از مجال این مقال بیرون خواهد افتاد. از میان آن همه گفتنی، سخن ما به یكی از رُخدادهای شگفت پاقَلعه در قرن پیش بازمی‌گردد كه از حیث نحوه تعامل با خرافات شایان تأمّل می‌نماید ـ و توگوئی به كار امروز ما نیز می‌آید؛ «بشنوید ای دوستان این داستان/ خود حقیقت نقد حال ماست آن»

چنانکه استاد شفیعی کدکنی در کتاب مفلس کیمیافروش اشاره کرده اند، یادکرد صاحب اغراض السیاسه فی اعراض الریاسه در نیمۀ دوم سدۀ ششم هجری از انوری کهن ترین سند دربارۀ وی است. ایشان در آنجا به پیشینۀ آشنایی پژوهشگران با این منبع دربارۀ انوری اشاره کرده و یادآور شده اند که نام انوری در اغراض السیاسه با دعایی یاد شده که نشان می دهد در زمان زنده بودن وی نوشته شده است. (شفیعی کدکنی: 19). نام و نسب انوری در آن متن بدینگونه یاد شده است: «محمد بن علی الانوری ادام الله جماله للافاضل».