مقالات

موضوع بندی

جستجوی الفبایی

درخت | مهدخت پورخالقی چترودی دِرَخْت، هر گیاه بزرگ و ستبر با ریشه، ساقه و شاخه، با نقشی بنیادی در بسیاری از زمینه‌های فرهنگ مردم.
درباره ایران و مردم آن | عاطفه غفوری دَرْبارۀ ایران و مَرْدُمِ آن، کتابی نوشتۀ جوزف خنانیشو، از ایرانیان آشوریِ پیرو مسیحیت.
دراویش کردستان | عباس بهارلو دَراویشِ کُرْدِسْتان، عنوان فیلم مستندی ساختۀ برایان موزر، کارگردان انگلیسی، در 1352 ش/ 1973 م، با دیدگاهی قوم‌نگارانه، دربارۀ درویشان طریقت قادریِ منطقۀ بایوۀ کردستان ایران. کارگردان و دو همکار مردم‌شناس او، آندره سینگر و علی بلوکباشی (نک‍ : دنبالۀ مقاله)، از جنبه‌های اجتماعی و سیاسی، کیفیت ارتباط میان درویش...
دخیل بستن | عارفه صابری افتخاری دَخیلْ‌بَسْتَن، توسل‌جستن به شیء یا عنصری مقدس، و واسطه‌نمودن و دخالت‌دادن آن برای رسیدن به آرزو و مراد، حاجت‌گرفتن، گشایش در کارها و حل مشکلات.
دخمه انوشیروان | مینا سلیمی دَخْمۀ اَنوشیرَوان، داستان بازدید خلیفۀ عباسی از دخمۀ انوشیروان. در متون تاریخی، روایتهای متفاوتی از این داستان آمده است. تحقیقات باستان‌شناختی و باورهای مردم محلی نشانه‌هایی را از محل این دخمه به دست می‌‌دهند.
دخمه | عسگر بهرامی دَخْمه، گور، یا مکان هواسپاری مردگان زردشتی. واژۀ فارسی دَخْم یا دَخْمَه یا دَخْمِه، بازماندۀ واژۀ پهلوی daxmag است که در اوستایی به صورت daxma- آمده است. بارتولمه، و به‌تبع او، بسیاری از پژوهشگران، آن را از ریشۀ dag- به معنای «سوزاندن و سوختن» آورده‌اند که واژۀ فارسی «داغ» نیز بازماندۀ آن است (ص 675-676؛ مکن...
دختر نارنج و ترنج |
دختر لر | عباس بهارلو دُخْتَرِ لُر، نخستین فیلم ناطق فارسی. این فیلم نخستین تجربه از فیلم ناطق فارسی است که در هندوستان توسط «امپریال فیلم کمپانی بمبئی»، تحت ریاست «رژیستور اردشیر ایرانی» و با اشعار و مذاکرات عبدالحسین سپنتا (جزوه ... ، 1) ساخته شد، که به عنوان فیلمی تبلیغاتی به سالهای آغاز حکومت رضاشاه پهلوی می‌پردازد.
دختر شاه پریان، سفره | ناهید خنجری , محمد جعفری (قنواتی) دُخْتَرِ شاهِ پَریان، سُفْره، از سفره‎های نذری زنانه. این سفره را زنان برخی از مناطق ایران، برای بعضی از حاجتهای خود مانند بچه‎دارشدن، پسردارشدن، بخت‎گشایی دختر دم‌بخت و یا حاجتهای دیگر می‎اندازند.
دختر شاه پریان |
دختربس |
دجال | محمدجعفر یاحقی دَجّال، مردی یهودی، با کنیۀ ابویوسف که براساس روایات اسلامی، در آخرالزمان، پیش از ظهور مهدی موعود (ع) پیدا می‎شود و در دورۀ حضور چهل‌روزه یا چهل‌سالۀ او، دنیا پر از ظلم و ستم می‎شود و سرانجام مهدی (ع) شرّ او را دفع می‎کند و دنیا پر از عدل و داد می‎گردد.
دباغی | سلیم سلیمی موید دَبّاغی، زدودن گوشت، چربی و دیگر زوائد و گاهی نیز پشم و موی پوست حیوانات کشته‌شده و آماده‌سازی آن برای بهره‌برداریهای گوناگون.
دایی جان ناپلئون | محمد پارسانسب دایی‌جانْ ناپِلْئون، عنوان رمانی جذاب و طنزآمیز از ایرج پزشک‌زاد (تألیف: 1348- 1349 ش).
دایه | نهال نفیسی دایه، زنی که نوزاد دیگری را با شیر خود بپرورد، یا زنی که نگهداری و پرورش کودک دیگری را بر عهده گیرد و ‌یا به طورکلی، گیس‌سفید، مربی، و آن‌که کسی را پرورش یا آموزش دهد ( آنندراج؛ معین، 822؛ لغت‌نامه ... ). یکی از کهن‌ترین منابعی که در آن به سنت دایه‌گزینی در ایران اشاره شده، شاهنامۀ فردوسی است؛ براساس این کتاب...
دایره |
دانیال | اصغر کریمی دانیال، از پیامبران قوم بنی‌اسرائیل. آرامگاه وی در شوش، از شهرهای خوزستان، قرار دارد و مورد احترام و زیارتگاه مردم است. وجود مقبرۀ این پیامبر در شوش، تأثیر فراوانی در آبادانی این شهر داشت و رفت‌وآمد زائران یهودی و مسلمان به شوش، به‌تدریج آن را به مرکزی مذهبی تبدیل کرد که عواید اقتصادی مهمی نیز برای شهر در بر ...
دانگ |
دامن |
دامداری | اصغر کریمی دامْداری، نگهداری و پرورش دام با استفاده از مراتع طبیعی به منظور بهره‌برداری از فراورده‌های دامی و توان بدنی دام.
داماد | اصغر کریمی داماد، شوهر دختر یا شوهر خواهر. در آنندراج ذیل داماد آمده است: کلمه‌ای فارسی به معنی نوکتخدا، یعنی مردی که تازه شادی عروسی او شده باشد. بعضی گویند این لفظ دعا و مخفف «دائم‌آباد» است، و نیز هرکس که زن به خانه برد، از شب نخستین تا چند روز او را داماد خوانند (فدایی، 88). دامادکردن به معنی وسایل ازدواج مردی را فر...
دافع الغرور | ثمین اسپرغم دافِعُ الْغُرور، سفرنامۀ عبدالعلی ادیب‌الملک مقدم مراغه‌ای، از رجال عصر ناصری، و دربردارندۀ اطلاعات مردم‌شناختی شایان توجه و آگاهیهایی دربارۀ برخی شهرها، باورها، آیینها و رسوم رایج در دورۀ قاجار. این اثر که به نام روزنامۀ سفر آذربایجان نیز خوانده شده است، مشتمل بر یادداشتها و خاطرات مؤلف از سفرش به آذربایجان،...
داغ و داغ گذاری | محمد سعید جانب الهی داغ و داغْ‌گُذاری، گذاشتن نشانی پایدار با اهداف گوناگون، روی بدن انسان یا حیوان، با هر نوع وسیلۀ تفتیده در آتش.
داغچی |
داش مشدی |
داش آکل | حسین میرعابدینی داشْ‌آکُل، داستانی مشهور از صادق هدایت (1281-1330 ش/ 1903-1951 م)، نویسندۀ مشهور ایرانی. هدایت افزون بر داستانهای ذهنی، مانند «سه قطره خون»، در زمینۀ پدید‌آوردن قصه‌های وهمناک و افسانه‌ای نیز طبع آزموده است؛ اما تنۀ اصلی داستان‌نویسی او را نوشته‌های واقع‌‌گرایانه‌ای همچون «داش‌آکل» تشکیل می‌دهند.
داستانهای عامیانه فارسی |
داستانهای امثال |
داستان نامه بهمنیاری | محمد جعفری (قنواتی) داسْتانْ‌نامۀ بَهْمَنْیاری، عنوان مجموعه‌ای از امثال رایج در زبان مردم ایران، از احمد بهمنیار (1262-1334 ش/ 1884- 1955 م)، شاعر، نویسنده، روزنامه‌نگار و استاد دانشگاه، که سالها پس از مرگ وی منتشر شد.
داس | مریم محمدتبار داس، ابزاری با تیغۀ برندۀ آهنین و قوسی‌شکل و دسته‌ای چوبی برای دروکردن غلات یا بریدن ساقۀ گیاهان.
دارچین | پیمان متین دارْچین، پوست خشک‌شدۀ درختی هندی، دارای بو و طعمی خوش، با کاربردهای آیینی (نفیسی، ذیل دارچینی).
دارجنگه | آرش اکبری مفاخر دارْجَنْگه، سرودی حماسی، رایج در غرب ایران، به زبان گورانی، با موضوع تاریخ اساطیری ـ داستانی ایران باستان، با اشاره‌هایی به تاریخ ایران پس از اسلام.
دارایی بافی |
دارایی | عارفه صابری افتخاری دارایی، پارچۀ ابریشمی رنگین با نقوش شعله‌مانند، که نقوش آن از طریق رنگرزی تار یا پود، و یا هر دو، پیش از مرحلۀ بافت صورت می‌گیرد.
داراب نامه بیغمی |
داراب نامه | پگاه خدیش دارابْ‌نامه، داستانی به نثر، نوشتۀ ابوطاهر طرسوسی (یا طرطوسی)، دربارۀ داراب، پادشاه کیانی، فرزند هما و بهمن.
داراب افسر بختیاری | کیانوش کیانی هفت لنگ دارابْ اَفْسَرِ بَخْتیاری، از شاعران محلی‌سرای سرزمین و ایل بختیاری، که اشعارش متکی بر فرهنگ و زبان اهل ایل است.
دادستان دینی | فرزانه گشتاسب دادِسْتانِ دینی، کتابی به زبان پهلوی، که در حدود سدۀ 3 ق/ 9 م نوشته شده است.
خین و چو | عباس قنبری عدیوی خین‌و‌چو، یا خینه‌چو، پیمان و قانون نانوشته و درون‌سازمانی میان ایل بختیاری برای متعادل و هم‌توان کردن گروههای ایلی به هنگام جنگهای داخلی.
خیمه شب بازی | گلاله هنری خِیْمه‌شبْ‌بازی، از انواع نمایشهای عروسکی سنتی ایران همراه با سازوآواز.
خیمه |
خیشخانه |
خیش | اصغر کریمی خیش، یا گاو‌آهن، ابزار سنتی برای شخم زمینهای زراعی. خیش که صورت گویشی آن خیچ است، در فرهنگها به صورتهای خویش، و هیش نیز آمده است. از ترکیبات آن خویشکار / خیشکار (برزگر)، خیشاوه (زمینِ شیار‌کرده) و خویشکاری / خیشکاری (کشاورزی) است ( آنندراج، ذیل خیشاده؛ فرهنگ ... ، نیز برهان ... ، ذیل خیش و خیچ؛ هرن، 114؛ خالق...
خیزران | عارفه صابری افتخاری خِیْزَران، گیاهی با کاربردهای گوناگون، ازجمله ساخت وسایل زندگی، ساخت مواد دارویی و درمانی در طب کهن، و نیز نمادی فرهنگی در برخی از مراسم و مناسک.
خیزاب | علی آخرتی خیزاب، فیلمی مستند، با رویکردی مردم‌نگارانه و تا حدی جامعه‌شناختی، به کارگردانی محمدرضا مقدسیان، که در سالهای 1365-1366 ش ساخته شده است.
خیر و شر | محمود امیدسالار خِیْر و شَر، از افسانه‌های مشهور، با موضوع مبارزۀ خیر و شر.
خیاو یا مشکین شهر | محمد جعفری (قنواتی) خیاوْ یا مِشْکینْ‌شَهْر، عنوان کتابی از غلامحسین ساعدی (1314- 1364 ش/ 1936-1986 م)، که با هدف تک‌نگاری مردم‌نگاری تألیف شده، و شامل آگاهیهای مردم‌نگاری و فولکلوریک از شهرستان مشکین‌شهر است.
خیام خوانی | مصطفی باباخانی خَیّامْ‌خوانی، یا خیامی، از گونه‌های شاد و سرگرم‌کنندۀ موسیقی بوشهر، ویژۀ بزمها، مجلسها و هم‌نشینیهای شبانه.
خیاطی | نیره افتخاری خَیّاطی، پیشه و هنر تدارک انواع لباس شامل مراحل اندازه‌گیری، برش و دوخت. خیاط و خیاطه در معانی سوزن، نخ، و آنچه بدان جامه دوزند، آمده ( لغت‌نامه ... ، ذیل واژه‌ها؛ صفی‌پوری، 1/ 351-352؛ نیز نک‍ : ستوده، 1/ 173)، و خیاطی (صنعت خیاط) منسوب به آن است.
خیار | پیمان متین خیار، میوه‌ای آبدار و خوش‌بو با مصارف خوراکی و دارویی در فرهنگ مردم.

مقالات

ورود به سایت

ثبت نام

در جستجوی چه هستید ؟

مقالات

ورود به سایت

ثبت نام