دائرة المعارف بزرگ اسلامی

موضوع بندی

جستجوی الفبایی

اخباری | رضا شکری اَخْباری‌، میرزا محمد، ابو احمد جمال‌الدین‌ (21 ذیقعدۀ 1178- مق‍ 28 ربیع‌الاول‌ 1232ق‌/ 12 مۀ 1765- 15 فوریۀ 1817م‌)، فرزند عبدالنبی‌ بن‌ عبدالصانع‌ نیشابوری‌ استرابادی‌، فقیه‌، محدث‌ و از پایه‌گذاران‌ مكتب‌ اخباریه‌.
اخباریان | احسان قیصری اَخْباریان‌، در فقه‌ متأخر امامی‌ گروهی‌ كه‌ به‌ پیروی‌ از اخبار و احادیث‌ اعتقاد دارند و روشهای‌ اجتهادی‌ و اصول‌ فقه‌ را نمی‌پسندند. در مقابل‌ آنان‌ فقیهان‌ هوادار اجتهاد قرار می‌گیرند كه‌ با عنوان «اصولی‌» شناخته‌ می‌شوند. بدون‌ لحاظ عنوانهای «اخباری‌» و «اصولی‌» تقابلِ این‌ دو گونه‌ نگرش‌ به‌ فقه‌ امامی‌ ...
اختاجی |
اختر | عارف نوشاهی اَخْتَر، محمد صادق‌خان‌ (1201-1275ق‌/ 1787- 1859م‌)، فرزند قاضی‌ محمد لعل‌، نویسنده‌ و شاعر فارسی‌ و اردو زبان‌ شبه‌ قارۀ هند. نسب او به‌ خواجه‌ ناصرالدین‌ عبیدالله‌ احرار (ه‍ م‌) می‌رسد (سری رام‌، 1/ 200؛ صبا، 591؛ ناصر، 1/ 301). نیاكان‌ او از تركستان‌ به دهلی‌ و سپس‌ به‌ بنگاله‌ رفتند و در آنجا به‌ منصب‌ قض...
اختر | علی میرانصاری , پیرایه یغمایی اَخْتَر، احمد بیك گرجی (د 1232ق‌/ 1817م‌)، شاعر، تذكره‌نویس‌، خطاط و ستایشگر لطفعلی خان‌ زند و فتحعلی‌شاه‌ قاجار.
اختر | پیرایه یغمایی اَخْتَر، مشهورترین‌ روزنامۀ سیاسی‌، اجتماعی و فرهنگی به‌ زبان‌ فارسی كه‌ در استانبول‌ منتشر می‌شد. این‌ روزنامه‌ به‌ یاری میرزا محسن‌خان‌ معین‌الملك‌، سفیر ایران‌ و به‌ تشویق‌ میرزا نجفقلی‌خان نایب‌ سفارت‌ ایران‌ در عثمانی‌، به‌ مدیریت‌ محمد طاهر تبریزی‌، در استانبول‌ تأسیس‌ شد و نخستین‌ شمارۀ آن‌، روز پنجشنب...
اختری | جلال خسروشاهی اَخْتَری‌، مصلح‌الدین‌ مصطفی بن‌ شمس‌الدین احمد (د ح ‌968ق‌/ 1561م‌)، فقیه‌ و لغت‌ شناس‌ ترك‌. وی در قره‌ حصارِ افیون‌ زاده‌ شد و به‌همین‌ جهت‌ او را قره‌ حصاری نیز می‌نامند (اختری‌، 2؛ بغدادی‌، 2/ 434؛ «دائرةالمعارف‌...»، .(II/ 184 از تاریخ‌ تولد، حوادث‌ زندگانی‌ و استادان‌ وی‌ مطلبی‌ در منابع‌ نیامده‌ است‌....
اختسان | نذیر احمد اَخْتَسان‌، یا اِخْتِسان‌، تاج‌الدین‌محمد بن صدر بن علایی عبدوسی‌، ادیب‌ پارسی‌گوی هند و رئیس‌ دارالانشای غیاث‌الدین‌ تغلق (حك‍ 720- 725ق‌/ 1320- 1325م‌) و جانشین‌ وی محمد بن‌ تغلق‌ (حك‍ 725-752ق‌). از وی با عنوان‌ اَخْسَتان‌ نیز یاد شده‌ است‌ (ظهورالدین‌، 3(1)/ 177)، اما از آنجا كه‌ تقریباً در تمامی نسخه‌های...
اختلاف الحدیث | احمد پاکتچی اِخْتِلافُ الْحَدیث‌، شاخه‌ای از علوم‌ حدیث‌ كه‌ در آن‌ به‌ مقایسۀ محتوایی احادیث‌ پرداخته‌ می‌شود و وجوه‌ تعارض‌ میان‌ آنها مورد بررسی قرار می‌گیرد.
اختلاف الفقها | بخش فقه، علوم قرآنی و حدیث اِخْتِلافُ الْفُقَها، عنوان‌ شاخه‌ای از علم‌ فقه‌ كه‌ در آن‌ به‌ مقایسۀ آراء فقیهان‌ پرداخته‌ می‌شود. در سخن‌ از پیشینۀ اختلاف‌ الفقها، باید سرآغاز آن‌ را با پیدایش‌ رأی و نظر در فقه‌ همزمان‌ دانست‌. برپایۀ اشارات‌ موجود در منابع‌، پاره‌ای از موضوعات‌ فقهی وجود داشته‌ كه‌ میان‌ صحابه‌ مورد بحث‌ و اختلاف‌ نظر ...
اختیار |
اختیار منشی | محمدحسن سمسار اِخْتیارِ مُنْشی‌، خواجه‌ اختیار بن علی‌ گنابادی‌ منشی‌، نامدارترین‌ خوشنویس‌ قلم‌ تعلیق‌ ایران‌ (زنده‌ در 970ق‌/ 1563م‌).
اختیارات |
اختیارالدین تربتی | محمدحسن سمسار اِخْتیارُالدّینِ تُرْبَتی‌، حسن‌ بن‌ غیاث‌الدین‌ حسینی مشهور به‌ قاضی اختیار، قاضی‌، فقیه‌، ادیب و شاعر (د 928ق‌/ 1522م‌) . در زاوه‌ (تربت حیدریه‌) زاده‌ شد، در جوانی به‌ دارالسلطنۀ هرات‌ رفت‌، در آن شهر دانش‌ دین‌ آموخت و در اندك‌ مدتی ترقی بسیار كرد (میرخواند، 7/ 292-293؛ خواندمیر، حبیب‌ السیر، 4/ 355).
اختیاریه | علی اکبر دیانت اِخْتیاریّه‌، اصطلاحی در تشكیلات نظامی واداری امپراتوری عثمانی‌، به‌ ویژه‌ در مصر كه‌ بر گروه‌ برگزیدگان‌ و سالخوردگان‌ رسته‌های گوناگون‌ اطلاق‌ می‌شد.
اخرس | زهرا موسوی جهان آبادی اَخْرَس‌، عبدالغفار بن‌ عبدالواحد بن‌ وهب‌ (ح‌ 1220 - 1290ق‌/ 1805-1873م‌)، شاعر شیعی‌ عراق‌. تاریخ‌ ولادت‌ وی‌ را به‌اختلاف‌، 1210 و 1217 و 1221 و 1225ق‌ ذكر كرده‌اند (نك‍ : زركلی‌، 4/ 31؛ تیموربای‌، 330؛ اعظمی‌، 11؛ قاضی‌محمود، 44).
اخرید | عنایت الله رضا اُخْرید، شهر و دریاچه‌ای در جمهوری مقدونیه‌، جنوب‌ یوگسلاوی سابق‌ و شرق‌ جمهوری آلبانی‌. از اخرید در مآخذ سدۀ 3ق‌م‌ با نام‌ یونانی لوخنیدُس‌ و لاتینی لیخنیدوس‌ یاد شده‌ است‌ (پاولی‌، XXVI/ 2111؛ BSE2, XXXI/ 480؛ خوری‌، 360). پولیبیوس‌ این‌ نام‌ را به‌صورت لوخْنیدا (لیخنیدوس) (VI/ 332-333) و لیخنیس (V/ 193) و ...
اخستان اول | افسانه منفرد اَخْسَتانِ اَوَّل، ابوالمظفر جلال الدنیا و الدولة و الدین، ابن منوچهر بن فریدون، معروف به خاقان کبیر (حک‍ ح 556-597ق/ 1161-1201م)، از مشهورترین امیران سلسله‌ای از شروانشاهان معروف به کسرانیان، و ممدوح خاقانی شروانی.
اخسیکت | علی میرانصاری اَخْسیكَت‌، نام‌ یكی از شهرهای ماوراءالنهر در منطقۀ فرغانه‌ كه‌ روزگاری مركز آنجا بود و اكنون‌ ویرانه‌هایی از آن‌ برجاست‌.
اخسیکتی | محمدجواد انواری اَخْسیكَتی، ابورشاد احمد بن‌ محمد بن‌ قاسم‌ بن‌ خدیو، ملقب به‌ ذوالفضائل‌ (د 528ق‌/ 1134م‌)، محدث‌ و ادیب‌. ابن‌قطلوبغا (ص‌ 16) وی را در شمار حنفیان‌ آورده‌ است‌. او در حدود سال‌ 460ق‌ در اخسیكت‌ (ه‍ م‌) به‌ دنیا آمد و از ابوالقاسم‌ محمود بن‌ محمد صوفی حدیث‌ آموخت‌، سپس‌ به‌ مرو رفت‌ و نزد ابوالمظفر منصور نیا...
اخسیکتی | محمد آصف فکرت اَخْسیكَتی‌، ابوالوفا حسام‌الدین‌ محمد بن محمد بن‌ عمر (د 644ق‌/ 1246م‌)، معروف به‌ ابن‌ ابی‌ المناقب‌، فقیه‌ حنفی‌ و اصولی‌. وی‌ به‌ قصبۀ اَخْسیكَت‌ (اَخْسیكَث‌) در ناحیۀ فرغانه‌ از ماوراءالنهر (نك‍ : یاقوت‌، 1/ 162) انتساب‌ داشته‌ است‌. كنیۀ وی‌ را ابوعبدالله‌ نیز آورده‌اند (عبدالقادر، 2/ 130). از زندگانی‌ ...
اخشنبه |
اخشید |
اخضری | فاطمه رحمتی اَخْضَری، ابوزید عبدالرحمان بن سیدی محمدالصغیربن عامر (د 983ق/ 1575م)، منطق‌دان، ادیب و فقیه مالکی الجزایری. وی از خاندانی دانشمند و پرهیزگار بوده است و کشف قبر پیامبری به نام خالد ابن سنان عبسی (ه‍ م، نیز نک‍ : ابن ابی دینار، 22) را به وی نسبت داده‌اند (نک‍ : مخلوف، 285). برخی معاصران، ولادت وی را در 910 یا ...
اخطب خوارزم |
اخطل | عنایت الله فاتحی نژاد اَخْطَل‌، غیاث بن‌ غوث‌ (و نیز غویث‌ بن‌ مغیث‌) بن‌ صلت‌ تغلبی (د ح‌ 92ق‌/ 711م‌)، شاعر عصر اموی‌. مداینی نیای وی را سلمة بن‌ طارقه‌، از دلاوران‌ معاصر نعمان‌ بن‌ منذر دانسته‌ است‌ (نك‍ : ابوالفرج‌، 8/ 280؛ كوسن‌ دوپرسوال‌، 292).
اخفاء |
اخفش | محمد رادمنش اَخْفَش‌، ابو عبدالله‌ هارون‌ بن‌ موسی‌ بن‌ شریك‌ تغلبی‌ دمشقی‌ (201-292ق‌/ 816 - 905م‌)، نحوی‌، لغوی‌، محدث‌، مفسر و مقری‌ بزرگ‌ شام‌.
اخفش | عنایت الله فاتحی نژاد اَخْفَش‌، نام‌ چندین‌ تن‌ از نحویان‌ كه‌ معروف‌ترین‌ آنان‌ ابوالحسن‌ سعید بن مَسعدۀ مُجاشعی‌ (د ح‌ 215ق‌/ 830م‌)، معروف‌ به‌ اخفش‌ اوسط، نحوی‌ و ادیب‌ بصری‌ است‌. وی‌ از موالی‌ قبیلۀ مجاشع‌ بن‌ دارِم‌ بوده‌، و نسبت‌ مجاشعی‌ وی‌ به‌ همین‌ سبب‌ است‌ (نك‍ : سیرافی‌، 50؛ زبیدی‌، 72؛ مفضل‌، 85). برخی‌ نویسندگان‌ ك...
اخلاص | محمدعلی لسانی فشارکی اِخْلاص‌، نام‌ صد و دوازدهمین‌ سورۀ قرآن‌ مجید. این‌ سوره‌ دارای‌ 5 آیه‌، 11 كلمه‌ و 47 حرف‌ است‌.
اخلاص |
اخلاط | ابوالحسن دیانت اَخْلاط، شهری‌ باستانی‌ در استان‌ وان‌، در شرق‌ آناتولی‌ و شمال‌ غربی دریاچۀ وان‌. این‌ شهر در °42 و ´50 طول‌ شرقی‌ و °38 و ´50 عرض شمالی‌ واقع‌ است‌. امروزه‌ بخشی‌ كوچك‌ از توابع‌ شهر بدلیس‌ (بتلیس‌) به‌ شمار می‌آید. در 1985م‌ جمعیت‌ آن‌ 800‘28 بوده‌ كه‌ 138‘11 نفر آن‌ در مركز، و بقیه‌ در روستاهای‌ اطراف زند...
اخلاط اربعه | بخش علوم اَخْلاطِ اَرْبَعه‌، اصطلاحی‌ در پزشكی‌. بر پایۀ طبیعیات‌ كهن‌ یونان‌، بدن‌ انسان و دیگر جنبندگان‌ خون‌دار، شامل‌ 4 نوع‌ مایع‌، یعنی‌ خون‌، بلغم‌، صفرا و سوداست‌ . هریك‌ از این‌ مایعات‌، آمیزه‌ خوانده‌ می‌شد و در ترجمۀ عربی‌ آن‌را خلط نامیدند (جالینوس‌، 117- 119). گرچه‌ این نظریه‌ به‌ بقراط نسبت‌ داده‌ می‌شود ...
اخلاق | غلامرضا اعوانی , احمد پاکتچی اَخْلاق‌، عنوان‌ شاخه‌ای‌ از علوم‌ انسانی‌ كه‌ در آن‌ از ارزش‌ خویها و رفتارهای‌ آدمی‌ بحث‌ می‌شود. باید دانست‌ كه‌ این‌ علم‌ نگرشی‌ تاریخی بر خویها و رفتارهای‌ انسان‌ به‌ عنوان‌ اموری‌ واقع‌، یا كوششی برای‌ كشف‌ علل‌ و عوامل‌ طبیعی‌ آنها نیست‌، بلكه‌ مطالعۀ آنهاست‌ از این‌ حیث‌ كه‌ هریك‌ در نظام‌ ارزشی‌ معین...
اخلاق الاشراف |
اخلاق جلالی |
اخلاق محتشمی |
اخلاق ناصری | جواد طباطبایی اَخْلاقِ ناصِری‌، مهم‌ترین رساله‌ در حكمت‌ عملی‌ در دورۀ اسلامی‌. خواجه نصیر طوسی‌ (د 672ق‌/ 1273م‌) این كتاب‌ را زمانی‌ نوشت‌ كه‌ در قُهستان‌ و در خدمت‌ حاكم‌ آنجا، ناصرالدین‌ عبدالرحیم‌، محتشم‌ اسماعیلی‌ بود و همو كه‌ از خواجه‌ دعوت‌ كرده‌ بود تا به‌ اطرافیان او بپیوندد، از او درخواست كرد تا تهذیب‌ الاخلاق‌...
اخمیم | عنایت الله رضا اَخْمیم‌، یا اِخْمیم‌، شهر و مركز ولایت‌ جرجا (كشف‌...، 375)، واقع‌ در منطقۀ صعید مصر علیا (یاقوت‌، 1/ 165)، بر ساحل‌ شرقی رود نیل‌ و حدود 312 میلی (500 كیلومتری‌) جنوب‌ قاهره‌ (EI2) و 26 كیلومتری شمال‌ غربی شهر جرجا (بستانی‌).
اخنوخ |
اخوان | عبدالامیر سلیم اِخْوان‌، گروهی‌ مذهبی‌ ـ سیاسی‌ و نظامی‌ در شبه‌ جزیرۀ عربستان‌ كه‌ تحت تأثیر اصول‌ وهابیت‌ بودند و مدتی‌ نقش‌ سیاسی‌ و نظامی‌ در عربستان‌ ایفا كردند. چنانكه‌ از بیشتر منابع‌ برمی‌آید، عبدالعزیز بن‌ عبدالرحمان‌ آل‌ سعود برای‌ اسكان‌ بادیه‌ نشینان‌ و سركوب‌ شیوخ‌ و قبایل‌ مخالف‌ خود در شبه‌جزیره‌ و دست‌اندازی...
اخوان | احمد پاکتچی اِخْوان، یکی از 3 طایفۀ اصلیِ مسلمانانِ چین، و یکی از دو گرایش متأخر اسلامی در این کشور که پیدایی آن به عصر سلسلۀ منچو تبارِ چینگ بازمی‌گردد و زمینۀ اصلیِ تعالیمِ آن، اصلاح‌طلبیِ دینی و دوری از مظاهری است که توسط آنان بدعت شمرده می‌شود.
اخوان الصفا | شرف الدین خراسانی , تقی بینش اِخْوانُ الصَّفا، نام مؤلفان نوشته‌هایی که به رسائل اخوان الصفا و خُلّان الوفا مشهور شده است.
اخوان المسلمین | حسن یوسفی اشکوری اِخْوانُ الْمُسْلِمین‌ (الاخوان‌ المسلمون‌)، سازمانی‌ اسلامی‌ و سیاسی‌ كه‌ از اواسط سدۀ 14ق‌/ 20م‌ در مصر و سپس‌ در دیگر كشورهای‌ عربی‌ و اسلامی‌ به‌ فعالیت‌ پرداخته‌ است‌.
اخوان ثالث، مهدی | یدالله جلالی پندری , قنبرعلی رودگر اَخَوانِ ثالِث، مهدی‌ (1306- 1369 ش‌/ 1928-1990 م‌)، متخلص‌ به‌ م‌. امید، شاعر معاصر. وی‌ در طوس‌ مشهد زاده‌ شد. تاریخ‌ ولادت‌ او را 1307 ش‌ ذكر كرده‌اند و این‌ تاریخ‌ از شناسنامۀ او گرفته‌ شده‌ است‌، ولی‌ به‌ گفتۀ خود او تولدش‌ در 26 اسفند 1306 بوده‌ است‌ (نك‍ : كاخی‌، 27). پدرش در طوس‌ بـه‌ عطاری‌ و فروش‌ گ...
اخوت |
اخوت، انجمن | سید علی آل داوود اُخُوَّت، اَنْجُمَنِ، نخستین مجمع سازمان یافته‌ای که با عنوان «انجمن» در ایران اواخر دورۀ ناصرالدین شاه پدید آمد و در ایام مظفرالدین شاه تشکیلات آن رسمی و علنی شد. بنیادگذار این انجمن، علی خان ظهیرالدوله (1281-1342ق/ 1864-1924)، وزیر تشریفات دربار قاجار، فرزند محمدناصرخان ظهیرالدوله، یکی از مریدان و سرسپردگان...
اخوتبوک | بخش فقه، علوم قرآنی و حدیث اَخوتَبوک، ابوالحسین عبدالوهاب بن حسن بن ولید بن موسی بن سعید کلابی (306-396ق/ 918-1005م)، محدث دمشقی. نسبت کلابی بن کلاب بن ربیعة بن عامربن صَعصَعه بازمی‌گردد (ابن‌حجر، 3/ 1223). تولد وی به گفتۀ خودش در ذیقعدۀ 306، یا به روایتی دیگر در ربیع‌الاول 305 بوده است (ابن عساکر، 10/ 599).
اخونبه |
اخوینی بخاری | مریم عماری اَخَوِیْنیِ بُخاری، ابوبکر ربیع بن احمد، پزشک سدۀ 4ق. آگاهیهای اندکی که از زندگی وی دردست است، از اثر معروف او کتاب هدایةالمتعلمین فی الطب گرفته شده است. کنیۀ وی را ابوحکیم نیز ذکر کرده‌اند (متینی، هفت). شهرت او با اختلاف: اخوی، اخوین، اجوینی و آخربی نیز یاد شده (موجز کُمی، گ 34، 52؛ قزوینی، 110؛ نجم‌آبادی، 6...

دائرة المعارف بزرگ اسلامی

ورود به سایت

ثبت نام

در جستجوی چه هستید ؟

دائرة المعارف بزرگ اسلامی

ورود به سایت

ثبت نام