مقالات

موضوع بندی

جستجوی الفبایی

آشتیانی | احمد تفضلی آشْتیانی، لهجه، در طبقه‎بندی لهجه‎های ایرانی، آشتیانی از زمرۀ لهجه‎های مرکزی ایران به شمار می‎آید و با لهجه‎های وَفْسی و آمُره‎ای (ه‍ م‌م) قرابت دارد. در 1335ش این لهجه در 7 محله از بخش غربی آشتیان متداول بود و تنها روستاییانی که بیش از 40 سال داشتند و در آن زمان تعداد آنان بیش از 500‘1 تن نبود، بدان سخن می‎گ...
آشفته تهرانی | علی رفیعی آشُفْتۀ تِهْرانی (عصار)، محمد بن محمود‎ حسینی لواسانی تهرانی معروف به «عصار» (1264-1356ق / 1848-1937م)، حکیم، متکلم، فقیه، اصولی، شاعر و مفسر شیعی ایرانی که در تهران و مشهد می‎زیسته است. وی نخست «ناظم» تخلص داشته و سپس آن را به «آشفتۀ تهرانی» و در اواخر به «عصار» تغییر داده است (آقابزرگ، 9 / 724، 24 / 5). خان...
آشتیانی | بخش معارف آشتیانی، میرزا مهدی (1306-1372ق / 1888-1952م)، حکیم، عارف و دانشمند شیعی ایرانی. در تهران زاده شد. پدر او میرزاجعفر برادرزاده و داماد حاج‎‎‎‎میرزا محمدحسن آشتیانی (د 1319ق / 1901م) ملقب به «میرزا کوچک»، از عالمان بزرگ تهران بود. میرزامهدی دوران کودکی و نوجوانی را در تهران گذراند. پس از فراگیری قرآن و مقدمات ع...
آشفته شیرازی | بخش ادبیات آشُفْتۀ شیرازی، محمدکاظم (1200- 1288ق / 1785-1871م)، شاعر و صاحب‌منصب دیوانی عصر قاجار. او فرزند آقامحمدجعفر کدخدا بود و در خانواده‎ای سرشناس و متمکن در شیراز به دنیا آمد. در اوان جوانی علم عروض و محاسبات دفتری را فرا گرفت و با ادب پارسی و عربی آشنا شد. او خط نستعلیق و شکسته را خوش می‎نوشت. این ویژگیها و نیز ...
آشتیانی | مجدالدین کیوانی آشْتیانی، میرزا احمد (1300-1395ق / 1882-1975م)، فقیه و فیلسوف شیعی امامی، چهارمین و کوچکترین فرزند میرزاحسن مجتهد آشتیانی، فقیه سرشناس روزگار ناصرالدین شاه و مظفرالدین شاه قاجار و شارح آثار شیخ‎مرتضى انصاری. پس از پایان تحصیل مقدمات عربی و ادبیات فارسی، به خواندن سطوح فقه و اصول در خدمت پدر خود پرداخت و بعد ا...
آصف بن برخیا | مجدالدین کیوانی آصَفِ بْنِ ‎بَرْخِیا (در عبری، آساف ‎بن ‎برخیا)، وزیر یا کاتب یا ندیم حضرت سلیمان. تقریباً در همۀ روایات و داستانهایی که ضمن آنها از این شخصیت نیمه تاریخی ـ نیمه افسانه‎ای یادی به میان آمده، به آیۀ 40 از سورۀ 27 (نمل) اشاره شده است: سلیمان از یاران پیرامون خویش خواست که پیش از وارد شدن ملکۀ سبا تخت او را در پ...
آصف خان | بخش ادبیات آصِفْ خان، ابوالحسن فرزند اعتمادالدوله غیاث‎بیگ و برادر بزرگ‎تر نورجهان همسر جهانگیر (د 1051ق/1641م)، از درباریان قدرتمند و متنفذ روزگار پادشاهی جهانگیر (د 1037ق/ 1628م) و پسرش شاهجهان (د 1069ق/1659م). آصِفْ‎خان از خانواده‎ای ثروتمند و بانفوذ بود. پدرش غیاث‎بیگ تهرانی در 1014ق/1605م از جهانگیر لقب اعتمادالدول...
آصف خان | بخش تاریخ آصِف‎خان، خواجه غیاث‎الدین علی قزوینی، از دولتمردان صاحب کمال، سرشناس و ایرانی‎الاصل دورۀ اکبرشاه (963-1014ق / 1556-1605م). وی فرزند آقا ملّای دوات‎دار قزوینی (صمصام‎الدوله، 90؛ علّامی، تعلیقات مترجم به انگلیسی، 398) از رجال دربار شاه طهماسب صفوی (919-984ق / 1513-1576م) است که خود را از اولاد شیخ شهاب‎الدین س...
آصف قزوینی | بخش ادبیات آصِفِ قَزْوینی، یا سیدمیرآصف قزوینی، از علما و فقهای امامی اوایل سدۀ 12ق / 18م. در اواخر سدۀ 11 و اوایل سدۀ 12ق / 17 و 18م، نخست در قزوین و سپس در اصفهان به تحصیل دانش پرداخت. پس از چندی به قزوین بازگشت و مدتی را در آنجا و سپس در تفلیس به تدریس گذراند. در شرح مختصری که از زندگی او باقی است، پرهیزکاری و نوع‌دو...
آصف اللغات | بخش ادبیات آصَفُ‎اللُّغات، کتابی در لغت فارسی و اردو، نوشتۀ نوّاب عزیز جنگ، خان‎بهادر شمس‎العلماء‎ احمد ‎عبدالعزیز نایطی، متخلص به «ولا»، که در فاصلۀ سالهای 1325-1340ق / 1906-1921م، به نام نظام‎الدوله نظام‎الملک آصف‎جاه تصنیف و در مؤسسۀ عزیز‎المطابع حیدرآباد دکن تا جلد هفدهم در 200‘10 صفحه، چاپ شده است. کار مصنف با مرگ ...
آغا بزرگ تهرانی |
آغا |
آصف الدوله | بخش تاریخ آصِفُ‎الدَّوله، عبدالوهاب بن محمد جعفرخان بن بَدِرْخان (1242-1304ق / 1826-1887م)، سیاست‌پیشۀ روزگار ناصرالدین‎شاه قاجار. جد او بدرخان در زمان کریم‎خان وکیل‎الرعایا، رئیس جبه خانۀ شیراز بود. چون در 1206ق / 1791م شیراز توسط آقامحمدخان تسخیر شد، بدرخان به اطاعت شاه قاجار درآمد و تا پایان عمر در مقام خود باقی مان...
آصفیه | بخش ادبیات آصَفِیَّه، از کتابخانه‎های مهم و معتبر هند واقع در حیدرآباد دکن. این کتابخانه در 1308ق / 1891م در زمان میرمحبوب علی‎خان نظام نهم (1286-1329ق / 1869-1911م) به کوشش سیدحسین بلگرامی و ملاعبدالقیوم تأسیس شد. چندی بعد حکومت دکن آن را جزءِ تأسیسات دولتی قرار داد و مقرری سالانه برای آن تعیین کرد، و به منظور گسترش مج...
آصف الدوله | بخش تاریخ آصِفُ‎الدّوله، محمدیحییٰ علیخان بهادر، فرمانروای اَوَدْهْ (1188-1212ق / 1774-1797م) و از شخصیتهای سیاسی و فرهنگی هند در سدۀ 12ق / 18م، چهارمین نواب از حکام شیعی «نواب اَوَدْهْ» یابنی میرزا ناصر (1133-1273ق / 1721-1856م) که در پی تضعیف حکومت مرکزی سلاطین مغول هند، در زمان محمدامین نواب برهان‎الملک سیدسعادت‎خان...
آصف الدوله | بخش تاریخ آصِفُ‎الدَّوله، حاج محمدقلی‎خان (د 1292ق / 1875م)، سپاهی و سیاست‌پیشۀ روزگار قاجاری از عهد فتحعلی‎شاه تا دورۀ ناصرالدین شاه. وی از پسران الٰلّهیارخان آصف‎الدوله (ه‍ م) بود. در دورۀ دوم جنگهای ایران و روس، فرماندهی افواج عبدالملکی و مافی و خواجه‌وند را برعهده داشت و پس از آن در دستگاه طاووس خانم زن سوگلی فتحعل...
آصفی هروی | فتح الله مجتبایی آصَفِیِ هرَوی، (853-923ق / 1449-1517م)، شاعر دورۀ تیموری و از معروف‌ترین شاعران هرات. نام او به درستی معلوم نیست و مورخان و تذکره‎نویسان معاصرِ او در این‌باره چیزی نگفته‎اند، لیکن در بعضی از مؤلفات متأخر نام او را کمال‎الدین و یا مقیم‌الدین نوشته‌اند. پدرش خواجه نعیم‌الدین نعمةالله قُهستانی وزیر سلطان ابوسعید...
آصف دیوان | بخش تاریخ آصِفْ دیوان، میرزا علی‌نقی کردستانی (د 1316ش) پسر میرزارضای وزیری کردستانی، سیاست‌پیشۀ روزگار قاجاری. نیاکانش که به قولی، از یهودیان نو اسلام اصفهان بودند، به تشویق هلوخان اردلان حاکم کردستان، در 1022ق / 1613م به آن منطقه مهاجرت کردند و در حسن‌آباد، نزدیک سنندج کنونی ساکن شدند. چون یکی از افراد این خانواده به...
آصف الدوله | بخش تاریخ آصِفُ‎الدّوله، حاج غلامرضاخان شاهسون اینانلو، فرزند حاج حسین‎خان شهاب‎الملک (د 1327ق / 1909م) سپاهی و سیاست‌پیشۀ روزگار قاجاری. در سال 1291ق / 1874م حاج حسین‎خان لقب نظام‎الدوله گرفت و لقب شهاب‎الملک به فرزندش رسید و از این پس او نیز وارد مشاغل نظامی شد. بعد از فوت نظام‎الدوله، شهاب‎الملک جوان، از سوی ناصرالد...
آصف خان | فتح الله مجتبایی آصِفْ‎خان، میرزا جعفر بن بدیع‎الزمان بن آقاملای (دولت‌دار) قزوینی، ملقب به قوام‎الدین، و سپس به آصف‎خان (958-1021ق/1551-1612م)، شاعر پارسی‌گوی هند، مورخ، و از امیران دربار بابُریان در عهد اکبرشاه و جهانگیر. جد آصف‎خان از منشیان دربار صفوی و پدرش میرزا بدیع‎الزمان در زمان شاه‎طهماسب صفوی، حاکم و به اصطلاح آن ز...
آغاجاری | هادی عالم زاده آغاجاری، دهستان و مرکز بخشی به همین نام از شهرستان بهبهان (در استان خوزستان)، واقع در °30 و ´42 عرض شمالی و‌°49 و‌´50 طول شرقی (نقشۀ عملیات مشترک؛ دانشنامه به غلط:‌°30 و‌´46 و‌°50 و‌´10 آورده) و در‌90 کیلومتری شمال باختری بهبهان، 64 کیلومتری شمال خاوری بندر ماه‌شهر و 125 کیلومتری جنوب شرقی اهواز (مرکز استان)....
آفاقی | محمد آصف فکرت آفاقی، اصطلاح فقهی مربوط به حج (منسوب به آفاق، جمع افق: آنچه از اطراف زمین ظاهر است) به معنی کسانی که از خارج مواقیت به حرم آیند. در کتب فقهی، آفاقی در برابر اهل مکه آمده و این اصطلاح بیشتر در فقه اهل سنت به کار رفته است (غزالی 113؛ سرخسی، 3 / 167). در فقه شیعه، متأخران این اصطلاح را به‌کار برده‎اند (یزدی، 51...
آغا محمدخان |
آغریداغ |
آفتاب | بخش ادبیات آفْتاب، روزنامه‎ای فارسی که در 29 محرم 1330ق / 19 ژانویۀ 1912م در تهران به سردبیری میرزاحسین عبدالوهاب‌زادۀ کمال‎السلطان بنیاد نهاده شد (ظاهراً کمال‎السلطان و عبدالوهاب‎زاده چنان‌که صدر هاشمی و الول ساتن تصور کرده‎اند، 2 شخص جداگانه نیستند). وی قبلاً مخبر روزنامۀ ایران نو بود (1328ق / 1910م) و بعدها بنیادگذار...
آغاجی | جعفر شعار آغاجی، منصب و عنوان برخی از حاجیان و خادمان خاص امیران و پادشاهان سامانی، غزنوی و سلجوقی در قرنهای 4 و 5 ق / 10 و 11م. این عنوان در چند جا از تاریخ بیهقی و راحةالصدور و جامع‎التواریخ رشیدی به کار رفته و لقب شاعریِ «ابوالحسن آغاجی» نیز بوده است (شمس قیس رازی، 241؛ ثعالبی، 2 / 114). کاربرد این عنوان در منابع یا...
آغاز و انجام | بخش فلسفه و کلام آغاز و اَنْجام، عنوان شماری از رسالات و کتابهای کلامی و عرفانی و علمی به زبان فارسی، نوشتۀ تنی چند از دانشوران مسلمان ایرانی، بیشتر شیعی. برخی از کسانی که ذیل این عنوان اثری پدید آورده‎اند، از این قرارند: 1. اَبْهَری، اثیرالدین مفضل‎بن عمر (د ح 660 ق / 1262م). اثر او رساله‎ای دربارۀ مبدأ و معاد در 2 بخش است. ...
آغاحشر کشمیری | بخش ادبیات آغا حشر کشمیری \āqāhašar-e ka(e)šmīrī\، محمدشاه، متخلص به «حشر» (1296-1354 ق / 1879-1935 م)، مشهورترین نمایشنامه‎نویس اردوزبان هند. پدر او، آغا غنی‌شاه، در 1285 ق / 1868 م از کشمیر به‌ قصد تجارت به بنارس آمد و در آنجـا اقـامت گزید و آغـاحشر در آن شهر زاده شـد (نک‍ : عشرت، 185-186؛ سکسینه، 151-152؛ اردو ... ، ...
آغاحسین | علی اکبر دیانت آغاحُسِیْن، یا آقاحسین پاشا، معروف به آغا‌پاشا (1190-1265ق / 1776-1849م) فرمانده ینی‌چری و وزیر عثمانی در دورۀ سلطنت محمود دوم. در شهر اَدِرْنه دیده به جهان گشود و همراه پدرش حاج مصطفى که اهل روسچوق بود به «بندر» آمد و در همان‌جا به جرگۀ ینی‌چریها پیوست و آنگاه به استانبول آمد. در تشکیلات ینی‌چری، مدارج ترقی ...
آفتاب | بخش ادبیات آفتاب، مجله‎ای فارسی که به صورت ماهانه در اصفهان به مدیریت میرزا محمودخان سنجری تهرانی منتشر می‎گردید. شمارۀ نخست آن در عید نوروز 1290ش برابر با 20 ربیع‎الاول 1329ق / 21 مارس 1911م منتشر شد. پشتیبان اصلی و نویسندۀ اغلب مطالب آن شیخ محمدباقر الفت اصفهانی، روحانی و مؤسس انجمن ادبی آفتاب، فرزند حاج شیخ محمدتقی ا...
آغاجاری | هادی عالم زاده آغاجاری، بخشی از شهرستان بهبهان (در استان خوزستان ایران)، با 850‘48 نفر جمعیت (برآورد سال 1362ش / 1984م، گروه جغرافیای دفتر تحقیقات، 23؛ فرهنگ جغرافیایی ایران، 6 / 17). آغاجاری در میان °30 و ´40، و °31 عرض شمالی و °49 و‌´35 و‌°49 و‌´55 طول شرقی (نقشۀ عملیات مشترک) واقع شده و محدود است از شمال به رودخانۀ مارون...
آفاق و انفس | صمد موحد آفاق و اَنْفُس، اصطلاحی در عرفان و فلسفۀ اسلامی. آفاق جمع اُفُق و به معنی کران، کرانه، ناحیه، کرانۀ آسمان، کنار و گرد بر گرد جهان؛ و انفس، جمع نَفْس به معنی ذات، روح و خود است. در اصطلاح متفکران اسلامی 2 واژۀ آفاق و انفس باتوجه به قرآن (فصلت/41/53) در معنای جهان و انسان یا ظاهر و باطن یا عالم مادیات و مجردات ...
آفریدگار |
آفریدی |
آفرین لاهوری | محمدعلی مولوی آفَرینِ لاهوری، شاه فقیرالله (1070-1154ق / 1660-1741م)، شاعر فارسی‌سرای پنجاب. در لاهور زاده شد و ظاهراً به خاندانی شیعی از قبیلۀ گُجر متعلق بود. در سالهای نوجوانی پس از آموختن مطالب متداول دوران خویش، به شعر فارسی علاقۀ بسیار یافت و از سروده‎های شاعران بزرگ این زبان بسیار حفظ کرد. بعدها به تدریس مثنوی مولوی ...
آفرین نامه | بخش ادبیات آفَرین‎نامه، منظومه‎ای از ابوشکور بلخی شاعر نیمۀ اول سدۀ 4ق / 10م. این منظومه در قالب مثنوی و در بحر متقارب، به نام نوح بن نصر بن احمد سامانی (331-343ق / 943-954م) و در فاصلۀ سالهای 333-336ق / 945-947م سروده شده است. گویا آغاز نظم این مثنوی در 333ق / 945م بوده است. خود می‎گوید: مر این داستان‌کش بگفت از خیال ا...
آقا تبریزی، میرزا |
آقا بالا خان | بخش تاریخ آقا بالا خان \āqā bālā xān\، محمد‌علی، معروف به «سردار افخم» (د 1327 ق / 1909 م)، از رجال حکومت دورۀ قاجار.
آقا | جعفر شعار آقا، یا آغا، واژه‎ای ترکی‌ـ مغولی که پس از حملۀ مغول به زبان فارسی راه یافته و به‌تدریج بر رواج و دامنۀ کاربُرد آن افزوده شده است. واژۀ آقا (آغا، اَغا) را در ترکی شرقی به برادر بزرگ‎تر می‎گویند و این در برابر «اینی» است که به برادر کوچک‎تر گفته می‎شود (سلیمان افندی، 1/4). در زبان یاکوتی (قومی ترک‌زبان در جنوب...
آقا احمدعلی | بخش ادبیات آقا اَحْمَدْعَلی، فرزند شجاعت علی، از ادبای ایرانی مقیم هندوستان (1255-1290ق / 1839-1873م). او را به نام مولوی آقا احمدعلی، و نیز «مظهرعلی» (که سال تولد او را می‎نماید) نیز شناخته‎اند. نیاکان او در زمان نادرشاه به هندوستان رفته و ساکن آن دیار شده بودند. وی در داکا زاده شد و در همان‌جا به تحصیل علوم پرداخت، و ...
اخوی |
اذون |
اذونی | محمدمهدی عزیززاده , زهرا خافی اذونی \ azūnī\ ، احمد بن حسین (د سدۀ 5 یا 6 ق/ 11 یا 12 م)، فقیه، محدث، از مشایخ زیدیه و از اهالی اوین.
احمدلو، بوستان | شیوا جعفری احمدلو، بوستان \ būstān-e ahmad-lū\ ، بوستانی در محلۀ لارک. این بوستان با 500‘20 مـ2 مساحت در بزرگراه ارتش، ابتدای بلوار اوشان، در حریم ناحیۀ 6 منطقۀ 1 شهرداری تهران واقع است (نک‍ : اطلس ... ، 3؛ فهرست ... ، بش‍‌ ).
اذغال چال | سیما صفری اذغال‌چال \ ozqāl-čāl\ ، یا آب ذغال‌چال، باغ و رستورانی بزرگ در بخش میانی درۀ درکه بعد از دوراهی آبشارجـوزک. بـرای رسیدن به این محل باید از درۀ درکه، به بند گلندوک و دوراهی آبشار جوزک گذر کرد.
اختیاریه | شیوا جعفری اختیاریه \ extiyāriy(yy)e\ ، محله‌ای در منطقۀ 3 شهرداری تهران. زمینهای این محله در گذشته جزو روستای درّوس به شمار می‌رفته است و در دورۀ ناصرالدین شاه قاجار، به عبدالحسین‌خان فخرالملک معروف به عبدالحسین‌خان کُفری، پسر محمدحسن‌خان سردار قاجار، متعلق بود؛ ازاین‌رو، در آن روزگار به حسین‌آباد و یا حسینیه شهرت داشت...
احیای امر به معروف و نهی از منکر، ستاد | حسن موسوی زاده احیای امر به معروف و نهی از منکر، ستاد \ setād-e ehyā-ye amr(-e) be maʾrūf-o(va) nahy (-e) az monkar\ ، ستادی واقع در محلۀ دروس، روبه‌روی خیابان شهید راستوان، در منطقۀ 3 شهرداری تهران.
احمدرضا پهلوی، کاخ | شیده لالمی احمدرضا پهلوی، کاخ \ kāx-e ahmad-rezā pahlavī\ ، محل اقامت احمدرضا پهلوی (1304- 1359 ش)، هشتمین فرزند و پنجمین پسر رضا شاه پهلوی.
احمدشاهی، کاخ | شیده لالمی احمدشاهی، کاخ \ kāx-e ahmad-šāhī\ ، قدیمی‌ترین بنـا و کاخِ بـاغ ـ موزۀ سعدآباد بـا تلفیقـی از معمـاری قاجاری و پهلوی (تأسیس: 1297 ش).
احمدآباد | شیوا جعفری احمدآباد \ ahmad-ābād\ ، سابقاً روستـایی در بخش لواسانات و امروزه محله‌ای در شهر لواسان. احمدآباد تا 1348 ش، ده کوچکی از دهستان لواسان کوچک واقع در دوکیلومتری جنوب‌ غربی روستای گلندوک در بخش افجه به شمار می‌رفت. این روستا در 1335 ش، 38 تن جمعیت داشت ( گزارش ... ، 1) که بیشتر به کار کشاورزی اشتغال داشتند. باقل...

مقالات

ورود به سایت

ثبت نام

در جستجوی چه هستید ؟

مقالات

ورود به سایت

ثبت نام