اشتاین بک

اشتاین‌بک \eštāyn-bek\، (در انگلیسی: اِستاین‌بِک)، جان اِرنست (1902- 1968 م / 1280-1347 ش)، نویسندۀ آمریکایی و برندۀ جایزۀ نوبل 1962 م در ادبیات. شهرت او بیشتر به‌سبب داستان بلند خوشه‌های خشم (1939 م، ترجمۀ فارسی: 1341 ش) است، اثری جامعه‌شناختی کـه از تلخی زندگی کشاورزان مهاجر آمریکایی در دهۀ رکود اقتصادی (دهۀ 1930 م) تصویری زنده و تکان‌دهنده ارائه کرد و احساس همدلی گسترده‌ای را در خوانندگان خود برانگیخت. این داستان از بزرگ‌ترین داستانهای آمریکایی سدۀ 20 م شناخته شده است. 

اشتاین‌بک در شهر سالیناس در ایالت کالیفرنیا زاده شد. از 1920 تا 1926 م در دانشگاه اِستَنفِرد تحصیل کرد، ولی مدرک دانشگاهی نگرفت. او مدتی نیز به کارهای یدی، ازجمله کارگری در کشتزارها و میوه‌چینی مشغول بود. آشنایی با کارگران و سختیهای زندگی مردم زحمتکش، که در برخی از آثارش با قدرتْ تصویر شده است، حاصل همین‌گونه تجربه‌های او بود. نخستین داستان او، جام زرین (1929 م)، دربارۀ زندگی دزد دریایی مشهوری است که در سدۀ 17 م می‌زیست. چمنزارهای بهشت (1932 م)، مجموعه‌ای است از چند داستان کوتاه در وصف جامعه‌ای از کشاورزان کالیفرنیایی. به خدایی ناشناخته ... (1933 م) که توجه منتقدان را به خود جلب نکرد، ماجرای کشاورزی است که به‌سبب باورهای مذهبی خرافی‌اش، بر اثر خشک‌سالی مهیبی خود را قربانی می‌کند. تورتیلا فلَت (1935 م)، که اشتاین‌بک را به شهرت رساند، داستانی است دل‌سوزانه و در همان حال واقع‌گرایانه دربارۀ آمریکاییهای مکزیکی‌تبار. در نبردی مشکوک (1936 م) وصفی است از اعتصاب کارگران مهاجر مزارع که دو تن مارکسیست آن را سازمان داده‌اند. موشها و آدمها (1937 م) داستان دردناک دو کشاورز بی‌خانمان است که در حسرت مزرعۀ کوچکی از آن خود هستند. در همان سال، این داستان بر صحنۀ تئاتر و پردۀ سینما هم رفت. 
خوشه‌های خشم، معروف‌ترین اثر اشتاین‌بک، جایزۀ پولیتسِر را در 1940 م ربود و در همان سال، فیلم برجسته و موفقی برپایۀ آن ساخته شد که آوازۀ او را جهانی ساخت. این داستان وصف مصائب و مشقتهای خانوادۀ کشاورزی است که در دورۀ رکود اقتصادی دهۀ 1930 م آمریکا، زمینشان مصادره می‌شود و ناگزیر به کالیفرنیا مهاجرت می‌کنند. خوشه‌های خشم که در شمار آثار کلاسیک ادبیات آمریکایی است، نه‌تنها از ‌لحاظ وصف قدرتمند و واقع‌گرایانۀ آن، بلکه به‌عنوان سندی از اعتراضهای اجتماعی، با اقبال گستردۀ منتقدان ادبی روبه‌رو شد. 
از ماه پنهان است (1942 م)، دربارۀ مقاومت نروژیها در برابر نیروهای نازی به هنگام اشغال آن کشور در جنگ جهانی دوم، استفادۀ تبلیغاتی شد. اشتاین‌بک در طول جنگ، مدتی نیز به‌عنوان خبرنگار جنگی خدمت کرد. در مروارید (1948 م) و اتوبوس سرگردان (1947 م) که به فاصلۀ نزدیکی پس از جنگ انتشار یافتند، هنوز هم نقد اجتماعی به چشم می‌خورد، ولی شدت و قوت انتقادها در آنها کاهش یافته، و لحن داستان هم احساساتی‌تر شده است. 
نوشته‌های بعدی اشتاین‌بک آثاری به‌نسبت کم‌ارزش، سرگرم‌کننده و بازاری است، ولی در این میان، او در چند داستان کوشیده است اعتبار خود را به‌عنوان داستان‌نویسی مهم بازیابد، از جمله: شرق بهشت (1952 م) و «زمستان ناخشنودی ما» (1961 م). با این حال، به نظر منتقدان هیچ‌یک از این آثار هم‌تراز آثار پیشین او نیست. شرق بهشت حماسه‌ای است بلندپروازانه دربارۀ روابط اخلاقی میان کشاورزی کالیفرنیایی و دو پسرش که بر اساس آن، در 1955 م فیلمی به‌یادماندنی ساخته شد. اشتاین‌بک فیلم‌نامۀ داستانهای مروارید و اسب سرخ (1949 م) را خود نوشت. «روستای فراموش‌شده» (1941 م) و زنده باد زاپاتا! (1952 م) از جملۀ برجسته‌ترین آثاری به شمار می‌روند که اشتاین‌بک برای نمایش سینمایی نوشته است. 
شهرت اشتاین‌بک بیشتر بر پایۀ داستانهایی ناتورالیستی، با درون‌مایۀ کارگری است که او در دهۀ 1930 م نوشت؛ در این آثار است که پدید آوردن ساختارهای نمادین غنی و کوشش او در راه القای ویژگیهای اسطوره‌ساز و ازلی شخصیتهای داستانی‌اش به مؤثرترین وجه صورت گرفته است. آثار اصلی و مشهور اشتاین‌بک که به فارسی ترجمه شده است، در دوره‌ای، به‌ویژه در میان خوانندگان علاقه‌مند به داستانهای اجتماعی و سیاسی، طرف‌داران بسیاری داشت. مترجمان بسیاری، ازجمله عبدالرحیم احمدی، صفدر تقی‌زاده، پرویز داریوش، عبدالحسین شریفیان، محمدعلی صفریان، سیروس طاهباز، محمد قاضی، محمود کیانوش، شاهرخ مسکوب و چندین مترجم دیگر که به گرایشهای سیاسی و اجتماعی اشتاین‌بک علاقه داشتند، آثار او را به فارسی ترجمه کرده‌اند.
افول هنری اشتاین‌بک، و به‌ویژه دور شدن آثار او از نگرش و نقد سیاسی و اجتماعی نخستین، در کاهش اقبال خوانندگان فارسی‌زبان به آثار او مؤثر بود. 

مآخذ

فهرست کتابهای فارسی‌شدۀ چاپی (از آغاز تا سال 1370 ش)، به‌کوشش محسن ناجی نصرآبادی و دیگران، مشهد، 1380 ش، ج 1؛ نیز: 

Britannica, 2010; Columbia, 6th edition; Encarta, 2009. 

بخش ادبیات جهان