دائرة المعارف بزرگ اسلامی

موضوع بندی

جستجوی الفبایی

چرکس | عنایت الله رضا نام یکی از قومهای شناخته‌شدۀ شمال غربی قفقاز، ساکن در اراضی کوبان، واقع در جمهوری فدراتیو روسیه. چرکسها خود را آدیگه (آدیغه)، یا شرجس می‌نامند (EI1).
چرکس محمد پاشا | علی اکبر دیانت (د 1034ق / 1625م)، سردار و صدراعظم عثمانی در اوایل سلطنت مراد چهارم، هفدهمین سلطان عثمانی. از اوایل زندگی او آگاهی زیادی نداریم. اصل او از چرکسها بود (دانشمند، III / 504).
چرکسی، زبان |
چرمپوش | حمیرا ارسنجانی احمد، شاعر فارسی‌گوی و از اولیای طریقۀ سهروردیه در بهار هند در سدۀ 8 ق / 14م. از جزئیات زندگی احمد چرمپوش، مانند دیگر صوفیان سهروردی بهاری و معاصر او اطلاعات دقیقی در دست نیست (لاورنس، «شرح ...1»، 46؛ عسکری، «حضرت ... 2»، 7-8).
چرند و پرند |
چریک | هاشم رجب‌زاده واژه‌ای ترکی‌ ـ مغولی به معنای جنگجو، خاصه جنگجویان سلطنتی که بعدها به مفهوم گسترده‌تر لشکر و سپاه و جنگ نیز به‌کار رفته است.
چستربیتی، کتابخانه | مجدالدین کیوانی یکی از مهم‌ترین مجموعه‌های فرهنگی ـ هنری در اروپـا، شامل دست‌ساختهایـی از هنـر سنتـی اسلامی و خاور دور، واقع در مرکز شهر دابلین، پایتخت ایرلند.
چشتی |
چشتی، خواجه معین‌الدین | فاطمه لاجوردی خواجه معین‌الدین حسن محمد سجزی (537- رجب633 ق / 1142- مارس1236م)، صوفی بزرگ و عارف نامدار شبه‌قاره و بنیان‌گذار طریقۀ چشتیه در آنجا.
چشتی، قطب‌الدین | زهرا حسینی قطب‌الدین مودود (430 یا 433-527 ق / 1039 یا 1042-1133م)، یکی از مشایخ سلسلۀ خواجگان چشت که معرف دورۀ اول تاریخ طریقۀ چشتیه (سده‌های 4-7ق) در شهر چشت در نزدیکی هرات‌اند. این دوره پیش از دورۀ دوم گسترش و تحول این طریقه در هند به دست خواجه معین‌الدین چشتی (د 633 ق / 1236م؛ ه‍ م) و جانشینان او بوده است.
چشتیه | غلامعلی آریا قدیمی‌ترین و پرنفوذترین طریقۀ صوفیه در شبه قاره. نام این طریقه منسوب به «چِشْت»، روستایی در خراسان بزرگ از نواحی هرات در افغانستان کنونی است (نظامی، 135؛ رضوی، I / 114).
چشم‌پزشکی | صادق سجادی یکی از انواع کهن علوم پزشکی که در آن از ساختمان و تشریح، کارکرد اجزاء، بهداشت، اسباب و علل بروز بیماریها، اوصاف و نشانه‌شناسی بیماریها، انواع معالجات، و داروهای چشم بحث می‌شده است (نک‍ : العشر مقالات ... ، 71؛ علی بن عیسى، 2-10؛ حلبی، 31- 33؛ طاش کوپری‌زاده، 1 / 285؛ نیز غالب آثار چشم پزشکی و دانشنامه‌های طبی...
چشم‌زخم | علی بلوکباشی گزند و زیانی که به باور عامه در اثر نگاه ستایشگر یا حسدآلود، یا زبان تمجید‌آمیز دوستان و آشنایان شورچشم، و یا دشمنان و بدخواهان نظر تنگِ حسود به انسان، حیوان، نبات و شیء می‌رسد و به اصطلاح چشم یا نظر می‌خورند.
چشمه‌های مقدس | علی بلوکباشی چشمه‌های طبیعی آب سرد یا آب گرمی که از دیرباز در فرهنگ جهان اسلام جنبۀ تقدس داشته‌اند و مردم خوردن آب آنها و یا خودشویی درآنها را متبرک و درمانگر بسیاری از بیماریها و دردها و تقرب به درگاه خداوند و برخی از مقدسان دینی و مذهبی می‌پنداشته‌اند.
چشمه علی، تپه | عباس مقدم از محوطه‌های باستان‌شناختی پرآوازۀ ایران با آثاری از اواخر هزارۀ 6 ق‌م تا دوران اسلامی، که شهرت اصلی‌اش به سبب لایه‌های پیش از تاریخی آن است. این محوطه در جنوب تهران، در پای رخ‌نمونی از سنگ خارا از رشته‌کوههای البرز مشرف بر دشت ری واقع شده است.
چعب |
چغاله‌زاده |
چغاله‌زاده سنان پاشا | علی اکبر دیانت (ح 951- رجب 1014ق / 1544 ـ نوامبر 1605م)، صدراعظم و از دولتمردان مشهور لشکری و کشوری دولت عثمانی. نام او در منابع به صورتهای گونا‌گون مانند چیقاله، جغاله، جغاله‌زاده، جیغاله، چیقالا (هامرپورگشتال، 6 / 126، 281، 8 / 289؛ پچوی، 2 / 87؛ سامی، 3 / 1822).
چغازنبیل | علی موسوی یکی از مهم‌ترین آثار معماری بازمانده از دورۀ ایلامی ایران واقع در 30 کیلومتری جنوب شرقی شهر شوش.
چغتایی |
چغان‌رود | محسن احمدی نام یکی از شاخه‌های آمودریا (جیحون)، که امروزه سُرخان، نامیده می‌شود.
چغانیان | علی کرم همدانی (عربی: صغانیان)، سرزمینی کهن و کوره‌ای به مرکزیت شهری به همین نام در ماوراءالنهر در کرانۀ راست رود جیحون. این سرزمین، بخشهای شمالی اراضی حوضۀ آبریز چغانیان رود، از شاخابه‌های رود جیحون را که امروزه سُرخان‌دریا خوانده می‌شود، دربر می‌گرفته است. ناحیۀ سفلای سرخان‌دریا (ترمذ) در بیشتر زمانها جزو چغانیان نبوده، و...
چغری بیک | عثمان غازی اوز گودنلی نوادۀ سلجوق و برادر بزرگ‌تر طغرل‌بیک، مؤسس دولت سلجوقی. وی ظاهراً در فاصلۀ سالهای 380-385ق / 990-995م متولد شده است. نامش داوود و لقبش چغری (در ترکی: نام پرنده‌ای شکاری از نژاد شاهین) بود («دائرةالمعارف ...1»، VIII / 183؛ نیز نک‍ : کاشغری، 1 / 352؛ بورسلان، 5-6).
چغمینی | حنیف قلندری ابوعلی شرف‌الدین محمود بن محمد بن عمر، ستاره‌شناس، ریاضی‌دان و پزشک اهل چغمین (چقمین)، از توابع خوارزم (قاضی‌زاده، گ 5 رو؛ زرکلی، 7 / 181).
چغانه | امیر حسین پورجوادی سازی از خانوادۀ آلات موسیقی خودْ صدا مانند جغجغه که در زبان انگلیسی به آن رَتل1 گفته می‌شود. چَغ، نوعی چوب است و چُغ نیز به چوب آبنوس اطلاق می‌گردد. چنین به نظر می‌رسد که چغانه نیز از لحاظ ریشۀ لغوی برگرفته از چغ باشد ( فرهنگ رشیدی، 515).
چغامیش | عباس مقدم کی از وسیع‌ترین و کهن‌ترین محوطه‌های پیش از تاریخی ایران، واقع در شمال دشت مرکزی خوزستان. آثار به‌دست‌آمده از آن، زمانی برابر با هزارۀ 6 ق‌م تا دورۀ اشکانیان را دربر می‌گیرد. این محوطۀ بسیار مهم بر روی رسوبات حاصل از کنشهای دو رودخانۀ دز و کارون، و در کهن‌ترین حوزۀ استقراری شناخته شده در پیش از تاریخ دشت خوزس...
چناق قلعه |
چنگانه |
چناران | محسن احمدی شهرستان و شهری در استان خراسان رضوی.
چنته پابرهنه | ناصرالدین پروین نشریۀ طنزآمیز و کاریکاتوری چاپ تهران. 29 شماره از نشریۀ هفتگی چنتۀ پابرهنه از ذیحجۀ 1328 یا محرم 1329 تا میانه‌های ربیع‌الآخر 1330 (آذر یا دی 1298 ـ میانه‌های فروردین 1290) در تهران منتشر شده است (براون، 72؛ بیات، 1 / 427). صدرهاشمی به نادرست احتمال داده که شمارۀ نخست آن جنگل مولا نام داشته است و نام جدید را ...
چندربهان منشی | پریسا سنجابی (برهمن لاهوری)، ادیب و شاعر هندی ـ تبار پارسی‌گوی در سدۀ 11ق / 17م، و از منشیان و خوش‌نویسان دربار شاه جهان (سل‍ 1037- 1069ق / 1628- 1658م).
چو، | عنایت الله رضا نام رودی در اراضی جمهوریهای قرقیزستان و قزاقستان، و نیز نام شهرستان و شهری در قرقیزستان.
چوپان نویان |
چنگیز | علی اکبر دیانت یا چینگگیزخان (549-624 ق؟ / 1154-1227م)، لقب بنیان‌گذار امپراتوری مغول و از بزرگ‌ترین و نام‌آورترین جهان‌گشایان تاریخ.
چوپان اوغوللاری | علی اکبر دیانت ز خانواده‌های حکومتگر (بَیْلیک) ترکمن (ح 624- 708ق / 1227- 1308م)، که روزگاری به عنوان تابع دولت سلاجقۀ روم و سپس مغولان بر بخشی از آناتولی شمال غربی به مرکزیت شهر قسطمونی فرمان راندند.
چهار اویماق (شهرستان) | علی محمد مرادیان منفرد یا چاراویماق، شهرستانی واقع در جنوب استان آذربایجـان شرقـی. این شهرستان بـا 208‘ 3 کمـ 2 وسعت و 665‘34 تن جمعیت، از شمال به شهرستان هشترود، از شمال شرقی به شهرستان میانه، از جنوب شرقی به شهرستان ماه‌نشان واقع در استان زنجان، از غرب به شهرستان مراغه، و از جنوب غربی به شهرستان شاهین‌دژ و تکاب واقع در استان آذرب...
چوواش | عنایت الله رضا مردمی که در جمهوری خودمختار چوواش واقع در مرکز بخش اروپایی جمهوری فدراتیو روسیه سکنا دارند.
چهار اویماق (گروه ایلی) | یا چار اویماق (اَیماق)، نام یک گروه ایلی نیمه کوچنده، متشکل از 4 شعبۀ بزرگ در ولایات شمال‌غربی و غرب افغانستان و مناطقی از ایران و ترکمنستان.
چوپانیان | علی اکبر دیانت خاندانی حکومتگر از قبایل مغول، منسوب به امیر‌چوپان، که در دستگاه ایلخانیان (ه‍ م) از گیخاتو، پنجمین ایلخان تا ابوسعید بهادرخان، نهمین و آخرین ایلخان بزرگ، صاحب مقام و شهرت بودند و پس از آن تا استیلای تیمور بر بخش بزرگی از قلمرو غربی مغول به استقلال فرمان می‌راندند.
چنگ | حسین میثمی از سازهای زهی مطلق (نک‍ : درویشی، 1 / 28-45). در الواح سومری بین‌النهرین «قیش ضاق ـ سال» (GIS ZAG-SAL) به معنی ساز چوبی با زه کشیده (آل / AL) خطاب می‌شده (گالپین، 58)، و زه / پیت‌نویِ (Pitnu) این ساز از جنس روده بـوده است (همانجـا).
چهارشنبه‌سوری | علی بلوکباشی یا چهارشنبۀ آخر سال، نام جشنی همگانی از آیینهای نوروزی در گسترۀ حوزۀ فرهنگ ایران زمین که در هر سال شمسی، در غروب سه‌شنبه، شبِ پیش از آخرین چهارشنبۀ (در زبان گفتاری، چارشنبه) ماه اسفند به سنت کهن و با افروختن آتش و برخی رفتارهای نمادین دیگر، به‌صورت جمعی در فضای باز درون و بیرون خانه برگزار می‌شود.
چهارلنگ |
چهارباغ |
چهارگاه |
چکامه |
چهارباغ، مدرسه | محسن جاوری یا مدرسۀ سلطانی (یا مادرشاه)، که امروزه مدرسۀ علمیۀ امام صادق(ع) نامیده می‌شود. این بنا در شهر اصفهان، کنار خیابان چهارباغ واقع شده، و گنجینۀ نفیس‌ترین مجموعۀ کاشی‌کاری بازمانده از اواخر دورۀ صفوی است.
چهارطاق | حسین پورنادری یا چهارطاقی، اصطلاحی در معماری ایرانی؛ در اصل بنایی چهارگوش است، مشتمل بر 4 قوس میان جرزهای 4گوشۀ آن، و یا 4 دیوار محدودۀ آن، که فضای مربع داخلی را گنبدی استوار بر سه‌کنجها پوشانده است (هوف، «گنبد ... »، 400). ساختار آن در دورۀ ساسانی به پیشرفته‌ترین شکل خود رسید، و بدون وقفه در معماری دورۀ اسلامی ایران تداوم...
چقمق بن عبدالله | علی اکبر رنجبر کرمانی ابوسعید (د 3 صفر 857 ق / 13 فوریۀ 1453م)، ملک ظاهر، دهمین پادشاهِ سلسلۀ ممالیک چرکسی در مصر، شام و حجاز.
چگل | محسن احمدی سرزمین چگل، سرزمینی که چگلها در آن زندگی می‌کردند، به نام آنان چگل خوانده می‌شد. کاشغری بر پایۀ روایتی افسانه‌ای، این نام را فارسی دانسته است.
چوگان | آذرتاش آذرنوش چوبی که با آن گوی زنند. این واژه بعدها بر بازی چوگان نیز اطلاق گردید.

دائرة المعارف بزرگ اسلامی

ورود به سایت

ثبت نام

در جستجوی چه هستید ؟

دائرة المعارف بزرگ اسلامی

ورود به سایت

ثبت نام