اخبار

18 ژوئن(28 خرداد) یورگن هابرماس، متفکر بزرگ آلمانی، نود ساله می‎شود. بدون اغراق می‎توان گفت که هابرماس، مشهورترین فیلسوف زنده آلمانی نزد ما ایرانیان است. اهل اندیشه و کتاب‎خوان‎های ایرانی سالهاست که با این جامعه‎شناس برجسته آشنا هستند.

یورگن هابرماس فیلسوف و جامعه‌شناس 89 ساله آلمانی برای ایرانیان نامی آشناست. اندیشه‌ها و آثار او از اوایل دهه 1370 خورشیدی، به عنوان برجسته‌ترین نماینده مكتب فرانكفورت در فارسی مطرح شد. كتاب «یورگن هابرماس: نقد در حوزه عمومی» نوشته رابرت هولاب با ترجمه حسین بشیریه، استاد نام آشنای اندیشه سیاسی در ایران، احتمالا اولین و جدی‌ترین كتابی است كه در معرفی اندیشه‌های او به ویژه در تعاطی با سایر جریان‌های فكری معاصر جهان، در سال 1375 منتشر شد. دكتر بشیریه در مقدمه این كتاب معرفی اجمالی و مثل همیشه روشنگرانه‌ای از دیدگاه‌ها و اندیشه‌های هابرماس ارایه كرد.

سیاست مقاومت د‌ر ایران د‌ر د‌هه‌های ۴۰ و ۵۰ شمسی خواسته و ناخواسته و د‌ر فضای جنگ سرد‌، تحت تاثیر انقلابی‌گری چپ قرار د‌اشت؛ این الگوی انقلابی نه تنها مبارزان و تحول‌خواهان چپ و غربی بلكه حتی روشنفكران و مبارزان مسلمان را نیز تحت تاثیر خود‌ قرار ‌د‌اد‌ه بود‌. پس از فروپاشی اتحاد‌ جماهیر شوروی و جنگ سرد‌، فضای جهانی از اند‌یشه‌های د‌وقطبی فاصله گرفت و این د‌وران شرایط مناسبی را برای گسترش آرای یورگن هابرماس فراهم ساخت. اوایل د‌هه ۷۰ شمسی یك نقطه عطف برای توجه به اند‌یشه‌های هابرماس است.

در ذیل من به درک نوع کاملا ایده آل «لیبرال»و «جمهوری خواه» از سیاست اشاره می کنم، یعنی به اصطلاحاتی که امروز در ایالات متحده امریکا جبهه های مجادله ای را که به اصطلاح کمونته گرایان آغاز کردند، مشخص می کنند. نخست به پیروی از ف.مایکلمان هر دو الگوی در جدل متعارض دموکراسی را از حیث دریافت اتباع کشور از مفهوم حق و ماهیت روند شکل گیری سیاسی شرح می دهم تا سپس، در بخش دوم، با انتقاد از بار سنگین اخلاقی الگوی جمهوری خواه، الگوی سوم،یعنی فرایافت مشارکتی را باز کنم. من مایلم به این الگو عنوان«سیاست مشارکتی» را اختصاص دهم.

یورگن هابرماس، فیلسوف شهیر آلمانی رساله دکتری خود را در فلسفه با عنوان امری مطلق در تاریخ در اندیشه شلینگ شاعر آلمانی به اتمام رساند و سپس به همکاری با آدورنو و هورکهایمر پرداخت. مکتب فرانکفورت در خلال سال‌های ١٩٦٠ در عرصه علوم اجتماعی از شهرت و نفوذ چشمگیری برخوردار شده بود. یکی از مضامین مکتب فرانکفورت این بود که کلیه جوامع سرمایه‌داری از نظر ساختار و ایدئولوژی همانند یکدیگر بوده و تحت سلطه دستگاه متمرکز دولتی قرار دارند که جزء لاینفک شیوه تولید سرمایه‌داری است.

استدلالی که بحث خود را با آن شروع می‌کنم از فلسفه‌ی علم وام گرفته شده است، زیرا درک خود سنتی تحقیق علمی که به هیوم بازمی‌گردد بر وجود نوعی «جدایی» بنیادین عمل از علم و هماهنگی علم و تکنولوژی تأکید می‌ورزد. هیوم بر آن بود که احکام و قضایای هنجاری را نمی‌توان از احکام و قضایای توصیفی بیرون کشید و بدین‌ترتیب معقول و مقتضی چنین به نظر می‌رسد که تصمیمات در خصوص گزینش هنجارها، یعنی مسائل اخلاقی یا سیاسی را نباید با مسائل علوم تجربی مخلوط کرد.

قرار است به منظور بهره‌برداری هرچه بهتر از یک منطقه‌ی صحرایی، یک شهرک دانشگاهی احداث شود؛ این شهرک جدید برای حدود ده‌هزار دانشجو و همین تعداد کارکنان، مدیران، اساتید و... در نظر گرفته شده است و هدف آن آشنا ساختن و دخالت دادن جوانان از نزدیک در برنامه‌های توسعه‌ی منطقه‌ی صحرایی مذکور از طریق کسب آشنایی لازم با علوم طبیعی، فنون و تکنولوژی است. برنامه‌ی اولیه این طرح تربیت افراد متخصص و کارآزموده‌ی مورد نیاز برای صنایعی است که قرار است در آینده‌ در این منطقه تأسیس شود؛ توسعه و گسترش صنایع مذکور مستلزم نهادها و مؤسساتی است که به دانش علمی و فنی بیشتر از مواد خام کمتری نیاز دارند.

هابرماس بر اساسِ پیش‌فرض‌های تفکر پسامتافیزیکی، فلسفه امروزه، برخلاف اسطوره‌ها و ادیان، دیگر قدرت خلق جهان‌بینی خود را، به معنای تصویری از جهان به‌عنوان یک کل ندارد. فلسفه میان دین و علوم طبیعی، علوم اجتماعی و انسانی، فرهنگ و هنر، ما را هدایت می‌کند تا فریب‌ها را بیاموزیم و آن‌ها را برطرف کنیم، نه بیشتر. اما کمتر از این هم نیست. امروزه، فلسفه امری پارازیتی است که فرایندهای یادگیری دیگر را تغذیه می‌کند.

اندیشمندان یورگن هابرماس و چارلز تیلور، دو تن از چهره‌های فلسفه و جامعه‌شناسی در جهان، جایزه «جان کلوگه» را که از آن با عنوان نوبل فلسفه یاد می‌شود، دریافت کردند. به گزارش مهر به نقل از دویچه وله، یورگن هابرماس، اندیشمند آلمانی و چارلز تیلور، متفکر کانادایی از جمله کسانی هستند که در آثار خود به دگرگونی‌ها و چالش‌های دنیای مدرن پرداخته و می‌پردازند. این دو فیلسوف جایزه «جان کلوگه» را مشترکاً دریافت کرده‌اند که از آن به عنوان «نوبل فلسفه» یاد می‌شود و مبلغ ۱.۵ میلیون را نیز در برمی‌گیرد. این جایزه بطور نامرتب اهدا می‌گردد. جیمز بلینگتون، رئیس کتابخانه کنگره آمریکا ضمن اعلام این خبر هابرماس و تیلور را دو فیلسوف برجسته خواند که به‌شکل فعال و قاطعانه در بحث‌های مربوط به سیاست‌های روز مشارکت دارند.